Portugal, un país dun dez millóns de habitantes que sofre a peor das crises da súa democracia, pasou de pais a fillos o camiño da emigración como saída á súa cíclica asfixia económica. Mozos profesionais ou estudantes a metade da súa carreira buscan hoxe novos destinos nas antigas colonias: Mozambique, Angola, Brasil... Sen medo. Como os seus pais e antepasados.

André conta unha historia que escoitei xa, pero fronte a unha cervexa, cando o bar está a piques de pechar e os seus amigos o despiden. Chegan os últimos abrazos, falan da festa de mañá á que el non irá. “Ve ti no meu nome, por favor”, ofréceme. Mañá ás nove da mañá sobe ao avión que lle levará a Mozambique. “El xa foi e volveu. El viviu alí quince anos”, explica mentres presenta aos seus amigos e algúns señores do bar Os Canários, unha tasca estreita onde quedan cada tarde ao sete despois do traballo e cuxo nome lembra a antigos inmigrantes portugueses das Illas Canarias.

“Levámolo nos xenes. É cíclico. Unha xeración tras outra. Cada dez anos uns teñen que marchar. Algúns quedarán e iralles ben. E outros marcharemos e iranos ben tamén”

E non che da rabia ter que marchar? “Levámolo nos xenes. É cíclico. Unha xeración tras outra. Cada dez anos uns teñen que marchar. Algúns quedarán e iralles ben. E outros marcharemos e iranos ben tamén”, explícame con paciencia.

En parte confírmao a historia migratoria deste país daqueles intrépidos mariñeiros que no seu día partiron cara a tres continentes. A emigración é unha “constante estrutural” que chegou aos seus maiores niveis en épocas relativamente recentes, desde mediados do século XIX aos anos setenta, segundo un dos historiadores portugueses máis recoñecidos do país, Vitorino Magalhães Godinho.

Da facultade ao aeroporto

No primeiros catro meses de 2012, 85 portugueses déronse de baixa cada día do Instituto de Desemprego para emigrar

A historia segue hoxe. Miles de portugueses nos principios da súa carreira profesional buscan o seu primeiro traballo remunerado, promoción social, unha relación salario e horas máis equilibradas que no seu país. No primeiros catro meses de 2012, 85 portugueses déronse de baixa cada día do Instituto de Desemprego para emigrar, segundo os datos do centro. En total, 10.200 persoas anularon a súa solicitude de traballo, máis do dobre que en 2008, cando foron 5.000 persoas.

Da facultade van directos ao aeroporto. Segundo datos do secretario de Estado das Comunidades Portuguesas, en 2011 emigraron entre 120.000 e 150.000 portugueses

Pero a maioría dos emigrantes portugueses non pasa polas portas da oficina de emprego. Da facultade van directos ao aeroporto. Segundo datos do secretario de Estado das Comunidades Portuguesas, en 2011 emigraron entre 120.000 e 150.000 portugueses, uns datos que rozan as maiores ondas de emigración dos anos sesenta e setenta. Se naquelas décadas, Francia era a terra prometida “un millón de portugueses asentáronse no cordón industrial de París naqueles anos” agora son Mozambique, Angola, Brasil e Inglaterra os destinos privilexiados.

A esta nova onda migratoria contribúe o funil no que se enfrascou a economía portuguesa. O que fose o último imperio colonial europeo e no seu día unha potencia transoceánica vive pendente de “chegar a fin de mes” e render contas con reformas e severos axustes e recortes. No medio dunha crise política que derivou na dimisión do anterior primeiro ministro, o socialista José Sócrates, Portugal pediu en abril de 2011 un rescate de 78.000 millóns de euros para financiar a súa débeda e evitar a bancarrota.

As urnas outorgaron o mando ao conservador Pedro Passos Coelho. Disposto a endereitar as contas, o seu Goberno amenceu cunha noticia que impactou os portugueses no seu primeiro debate no Parlamento. Un imposto extraordinario do 50% sobre a paga extra de decembro

Dous meses despois, as urnas outorgaron o mando ao conservador Pedro Passos Coelho. Disposto a endereitar as contas, o seu Goberno amenceu cunha noticia que impactou os portugueses no seu primeiro debate no Parlamento. Un imposto extraordinario do 50% sobre a paga extra de decembro dos traballadores augou as compras do Nadal dos portugueses.

Desde entón os portugueses recibiron recorte tras recorte como unha martelada tras outra: adeus ás pagas extras de vacacións, subida do IVE, máis impostos sobre a renda, encarecemento do transporte público e aumento do pago dos servizos médicos. O paro superará o 16%, segundo a previsión do Goberno, rompendo unha barreira histórica, e a caída do PIB alcanzará o 3%. E todo baixo o paraugas da troika, os representantes da Comisión Europea (CE), o Banco Central Europeo (BCE) e o Fondo Monetario Internacional (FMI). A resposta de moitos é a de André: emigrar.

O "boom" das excolonias portuguesas

André ten 28 anos. A súa paixón é o cinema, aínda que vive do mundo da publicidade. Ten traballo e gaña uns 1.000 euros ao mes nun país onde un 40% dos mozos até 34 anos alcanza 600 euros de media. Pero marcha. "O meu problema non é falta de traballo. O que pasa é que cando chega a crise esprémennos a horas", explica.

"O meu problema non é falta de traballo. O que pasa é que cando chega a crise esprémennos a horas", explica

Quere calidade de vida. "Do Trópico de Cáncer cara abaixo, polos raios de sol ou non sei que a xente é máis feliz. As persoas non se empeñan, non poden pedir créditos, comprar casas... Viven co que teñen e non teñen tantas preocupacións", reconta parafraseando o seu pai, que tamén marchou hai máis dunha década a Mozambique e co que se vai reencontrar. A antiga colonia portuguesa tamén ten unha das esperanzas de vida máis baixas de África, que rolda os 50 anos. E André sabe que se quere formar unha familia alí, terá que pagar colexios e seguros de saúde privados. Tamén recoñece as trabas burocráticas. Resume nunha frase o labirinto sen saída de meses para conseguir un visado: "Ao final tocoume pagar un whisky a un funcionario".

Algúns buscan gañar diñeiro rápido en poucos anos para conseguir o que en portugués se chama "um pe de meia", un colchón financeiro suficiente para sentirse seguros no seu país. André ve algo máis na antiga colonia portuguesa. "Alí con estar formado é suficiente, podes chegar lonxe. Un pouco do teu coñecemento pode axudar moito, cambiar o país", explica.

Oportunidades é a palabra máis repetida. Para confirmalo, pon un exemplo. Cando tiña 23 anos, recentemente licenciado, viaxou a Mozambique. Deu uns cursos a xente que quería aprender edición de vídeo. Un dos seus alumnos máis aplicados chamábase Benson. "Non sabía facer nada e ensineille o básico pero aquilo marcou a diferenza, permitiulle avanzar. Cinco anos despois chameino para dicirlle que volvía e ofreceume un traballo porque é o director dunha produtora. En cinco anos!", repite.

Nese cinco anos Mozambique progresou a un ritmo que só ten un reducido grupo de países. En 2011 a súa economía creceu ao 7,4%, mentres que Portugal enfrascouse na peor das súas recesións económicas desde o inicio da democracia en 1974.

Os grandes magnates angolanos “en especial, a filla do presidente, Isabel dous Santos” achéganse ao capital portugués con investimentos en sectores estratéxicos, como a banca e os medios de comunicación

Ademais de Mozambique, o outro gran destino por excelencia dos portugueses é Angola, berce de diamantes, ouro e petróleo, e excolonia contra a que portugueses loitaron durante quince anos para conservar o seu territorio. As previsións para este ano son dun crecemento do 7%. Os grandes magnates angolanos “en especial, a filla do presidente, Isabel dous Santos” achéganse ao capital portugués con investimentos en sectores estratéxicos, como a banca e os medios de comunicación. Como moitos outros portugueses, André, con todo, ve inconvenientes: "As ofertas de traballo son de soldos incribles, pero é un país moi perigoso".

Tamén está Brasil, "O Dourado" de moitos portugueses durante dous séculos. Unha mínima formación asegurábache un posto de traballo e un bo salario. A pesar de que o Goberno brasileiro xa está a pór trabas burocráticas, no primeiro semestre de 2012 a concesión de visados por traballo a portugueses aumentou un 63%.

A descapitalización da sociedade

A pesar de que o Goberno brasileiro xa está a pór trabas burocráticas, no primeiro semestre de 2012 a concesión de visados por traballo a portugueses aumentou un 63%

Se se bota a mirada atrás na historia portuguesa, hai un episodio dolorosamente simbólico para o país: a fuxida dos seus propios reis en 1808 cara a Brasil. Portugal perdeu entón algo máis que a soberanía do Goberno, que cedeu á Coroa británica para defenderse da invasión napoleónica. Coa familia real partiron 15.000 persoas, na súa maioría a elite de comerciantes, intelectuais e avogados. A sangría demográfica e de capital humano mantense perenne ao longo da historia con golpes ao espírito deste pequeno país de 10,6 millóns de habitantes. A primeira gran onda de emigrantes, un millón e medio, partiu a Brasil e Estados Unidos durante o século XIX e principios do XX.

Francia acolleu na década do sesenta un millón de portugueses, concentrados na periferia da Ille-de-Paris. Os avec, como se chama coloquialmente aos portugueses emigrados a Francia e Suíza, volven en masa coas súas matrículas estranxeiras recoñecibles cada verán falando un portugués afrancesado que os locais parodian.

Francia acolleu na década do sesenta un millón de portugueses, concentrados na periferia da Ille-de-Paris

Pero o caso de Luxemburgo é particularmente representativo. O pequeno país no corazón de Europa empezou a recibir emigrantes portugueses a finais dos anos setenta e representan un 14% da xente. Hai localidades como a cidade de Larochette nas que a poboación lusa supera á autóctona e un 60% das empregadas do fogar falan portugués. Non é de estrañar así que o primeiro gol marcado á selección portuguesa na fase clasificatoria para o Mundial de Brasil, no partido contra Luxemburgo, foi de Daniel dá Mota, fillo de portugueses emigrados.