Tres anos e tres meses sen L’Aquila

L'Aquila © Jorge M. de La Calle

Iniciamos a publicación dunha serie de reportaxes sobre L’Aquila, a cidade italiana que sufriu un dos maiores terremotos da historia recente de Italia, e que se convertiu en símbolo da resistencia cidadá contra o goberno de Berlusconi. O autor percorreu as súas rúas destruídas en compañía dun supervivinte da catástrofe,  e recolleu testemuños verbais e fotográficos do impacto presente da traxedia. De la Calle editará cando lle sexa posible esta obra, tanto escrita como visual, en homenaxe ás xentes de L’Aquila.

Eran as 3.32 do 6 de abril de 2009, hai xusto hoxe, 3 anos e 3 meses. A Terra tremía e partíase baixo L’Aquila (Italia). O terremoto provocou 309 mortos, polo menos 1.500 feridos, moitos danos persoais e materiais, casas e edificios civís e relixiosos destruídos ou en risco de derrubamento, unha economía ferida de morte, e milleiros de familias sen traballo e desprazadas. Berlusconi apropiouse da traxedia e rexeitou toda axuda internacional, invitando ademais ás potencias do G8 a reunirse sobre as ruínas da cidade, mentres o Exército militarizaba L’Aquila e reprimía toda contestación simulando protexer as casas ás que xa non poderían acceder máis os seus habitantes.

As axudas atrasáronse máis do debido e foron abono para a especulación. A fermosa cidade que presumía de, e se organizaba arredor do seu casco histórico pasou a converterse nunha cidade pantasma artellada en torno a barrios dormitorio. E a maioría das vivendas que quedaron en pé, cheas de gretas, están sen rehabilitar. Na zona vella, o 95% dos cascotes seguen espallados pola rúa, os edificios totalmente apuntalados, e só abriron uns poucos bares e tendas que dan servizo a obreiros con pouco que facer. Pasear por esas rúas desertas nun día laborable normal é sobrecolledor. Centos de casas sinaladas cunha cruz permanecen inaccesibles, ó igual que rúas enteiras dentro da zona vermella.

 

L’Aquila

L’Aquila, a menos de dúas horas de Roma, é a capital da rexión dos Abruzzos e da provincia do mesmo nome. Naceu da unión de 99 castelos medievais, acontecemento histórico que rememora a Fonte dos 99 Canos, quizais o único monumento que non sufriu ningún dano. Era unha cidade histórica cun encanto especial que atraía non só turistas polas súas construcións centenarias (Praza do Duomo, Basílica de Collemaggio, Igrexa de San Bernardino, Castelo Español… e unha chea de edificios civís e relixiosos, máis os detalles do precioso urbanismo), senón e sobre todo tamén polos milleiros de estudantes que acudían á súa Universidade, especialmente ás facultades de Letras. Unha cidade viva e particularmente fermosa, como moitas outras do Bel Paese que é Italia. Mais hoxe L’Aquila xa non é máis que a sombra ou recordo do que foi. Un deses 99 canos escachou, e con el as súas xentes. Algo partiu dentro dos aquilanos a madrugada daquel 6 de abril, e partiu tamén para sempre.

Hoxe L’Aquila xa non é máis que a sombra ou recordo do que foi

Durante a primeira das miñas visitas, pouco despois do último aniversario, unha irónica e tráxica casualidade fixo que se producise un terremoto de magnitude menor, pero tamén con vítimas mortais, preto de Modena, só 9 días despois do acontecido na mesma rexión de Emilia-Romaña. Todo o día oímos falar de terremotos, a través das radios e pantallas, e todo o día andou presente na súa memoria e nas nosas bocas o recordo daquel funesto día e todo o que pasou despois. A dor, a perda; os velorios e o longo loito; e a incompetencia e a imbecilidade, cando non a corrupción, dos que tiñan que xestionar o desastre e dar solucións, mais tamén o espírito cidadán de solidariedade e unión ante a adversidade.

Máis de 10.000 edificios caeron, e unhas 70.000 persoas quedaron sen teito

Máis de 10.000 edificios caeron, e unhas 70.000 persoas quedaron sen teito. Todas, en maior ou menor medida, remataron afectadas polo terremoto de  6,7 graos Richter. Non se puido retomar a vida “normal” durante meses, con campamentos que se prolongaron máis do debido, e foron absurdamente militarizados. E hoxe tampouco se acada a normalidade, pois a imaxe do centro de L’Aquila é case idéntica a tres anos antes.

A noite do 6 de abril Fabio Barberini, filólogo investigador e daquela estudante de Letras, non estaba na casa. Antes do tremor das 3.32 houbera outro entre as 10 e as 11 e quedou tan asustado, que foi xunto cuns veciños a dar unha volta en coche para calmarse; chegaron fóra da cidade, sobre un pequeno monte, e alí divisaron un espectáculo dantesco, onírico, terríbel: parecían asistir a un bombardeo invisíbel, no que “os edificios caían como castelos de cartas e a terra botaba un ruído que xeaba o sangue”. Despois, só o silencio, e a estupefacción. As alarmas de emerxencias, e unha sinfonía esquizofrénica de teléfonos chamando dende o interior das casas, que ninguén puido coller. Fabio perdeu o seu piso de aluguer, e recuperou apenas a súa prezada biblioteca, mais salvou a vida.

“Os edificios caían como castelos de cartas e a terra botaba un ruído que xeaba o sangue”

E puido aloxarse en casa dos seus pais, a 35 quilómetros. Curiosamente, até aí, e o teito da súa habitación na casa familiar, chegaron os efectos, en forma de fendas que lle recordaron durante moito tempo a traxedia. A maioría do resto das persoas consultadas por este xornalista non foron tan afectadas polo sismo porque non vivían na cidade, mais si en localidades próximas nas que tamén se sentiu con violencia e se deixaron notar as súas consecuencias. Porén, máis aló do shock inicial, os problemas comezaron despois, como subliña Fabio: “miles de familias perderon traballo e casa, algunhas aínda non remataran de pagar a hipoteca; pasada a primeira emerxencia tentouse de volver a unha mal chamada ‘normalidade’, e nos dimos conta de que tamén a cousa máis natural do mundo, como levantarse e ir a traballar, tornábase nun traballo de Hércules”.

 

Un monumento á ineptitude

“O que pasou en L’Aquila é o resultado de varias incompetencias"

O aniversario do terremoto é tamén un monumento á ineptitude. Aínda que certo pseudocientífico sen rigor, baseado en criterios erróneos, viña profetizando un gran sismo nunha zona próxima que ao final non foi, o desastre víñase anunciando había meses, os tremores sucedíanse cada vez máis fortes, e o sentir de moitos é que as autoridades tiñan que ter tomado precaucións de cara a unha máis que posíbel traxedia. Segundo Fabio, “o que pasou en L’Aquila é o resultado de varias incompetencias: a das autoridades centrais que tiñan que alertar a poboación en vez de tranquilizala; a do mesmo concello que nin tiña previsto un plan de evacuación; a do equipo de seguridade de Protección Civil que tiña que velar pola seguridade dos edificios e que actuou cunha superficialidade que non hai palabras para describila...". 

"Eran varios meses que había tremores, e nas últimas semanas intensificáronse ata chegar ó grao 4 de intensidade: unha semana antes do 6 de abril, eu estaba traballando nunha das salas pequenas da biblioteca da facultade de letras, nun edificio do s. XVII, moi vello e en moi mal estado – chega só con dicir que o chan se te movía baixo os pés–, cando chegaron uns inspectores para verificar o estado do edificio, entraron na sala, miraron as paredes e, sen facer nada máis, apuntaron que estaba todo ben e marcharon; nin 5 minutos".

"Cando vin as fotos da facultade destruída foi a primeira cousa que me volveu á cabeza... E por último, pero igualmente grave, a incompetencia das autoridades universitarias: era a noite do Domingo de Ramos, faltaban só tres días para as vacacións de Pascua e ninguén me quitará da cabeza que, naquela situación de incerteza, era deber do reitor pechar a Universidade. Este episodio tornouse nunha especie de símbolo de todo o que non funciona aquí. O que pasou na residencia é o resultado dunha crise que non é so económica, senón sobre todo de consciencias, pero non só do goberno Berlusconi ou do reitor que non quixo pechar a universidade, vén de moi lonxe: da especulación das construtoras dos anos 60-70 e dos gobernos que a partir daquela comezaron a atacar de maneira feroz o ensino público. Se non ía derrubala o terremoto, a residencia estudantil ía caer por si mesma, por vella e descoidada”.

 

A residencia universitaria

“Aqueles rapaces non morreron polo terremoto, senón pola deshonestidade cruel e a falta de escrúpulos dos italianos”

A mesma opinión teñen Ramona Pestilli, Silvia Cicino e Arianna Fiore, estudantes de Letras. “Son os edificios públicos os primeiros que caen nestes casos”, afirma Ramona, “e foi exactamente o que pasou aquí. Se non acontecera de noite, ía ser unha traxedia aínda peor. Un país que deixa morrer a súa mocidade non é un país civilizado”. E exactamente o que di Arianna: “Aqueles rapaces non morreron polo terremoto, senón pola deshonestidade cruel e a falta de escrúpulos dos italianos”.

Ramona estaba aquela noite en casa do seu pai, en Avezzano, unha vila a 53 Km. de L’ Aquila. Ás 3.32 durmía, e aínda que non estivera na cidade, lembra que “o tremor foi moi violento. Espertoume un ruído incrible e a miña cama que se movía cunha violencia tal que non conseguía levantarme. Toda a casa movíase e, con ela, dentro, todos os móbeis. Entendín enseguida o que estaba pasando, pero non conseguín moverme ata só despois de que o meu pai me animou a levantarme e a marchar. Pensei rapidamente que algo acababa de pasar en L’Aquila, porque eran meses que o terremoto nos atormentaba. Intuía que acababa de pasar algo moi grave, pero nunca imaxinara tal desastre. Dentro de pouco iría acender o televisor e o mundo enteiro acabaría de caerme enriba”.

Ese día marca un antes e un despois na vida dos aquilanos. “Difícil de explicar para quen non o viviu como che pode cambiar a vida sentir a terra que trema baixo de ti”, confesa Ramona.

“Difícil de explicar para quen non o viviu como che pode cambiar a vida sentir a terra que trema baixo de ti”, confesa Ramona

“Alén do choque de ver o lugar en que viviches e mais o lugar que amabas destruído e con el todos os teus recordos, os teus costumes e a máis simple, pero fundamental, vida do día a día, quedas cunha inseguridade, unha fraxilidade, que ó final ninguén será capaz de quitarche. Hai tres anos que xa non existen noites tranquilas; o meu último pensamento cando apago a luz é que podería espertarme aterrorizada baixo as ruínas.  Desenvolves a conciencia de canto todo é fugaz e fráxil, de como pode ser fácil morrer. Perdes a tranquilidade que che dá o non saber. Os primeiros meses foron un verdadeiro pesadelo, porque non conseguía durmir nin estar en sitios pechados sen ter ataques de pánico. Co pasar dos meses e dos anos o medo enfraqueceu, pero a dor non pasa e tampouco a inseguridade que se che pega enriba como unha segunda pel”.

Mais non todo foi desolación, e neste tempo houbo lugar para a esperanza. Sen embargo, non foron os políticos quen a trouxeron, senón os cidadáns...”

(continuará)

 

Quero darlles o meu máis sinceiro agradecemento ás persoas que interviron co seu testemuño, e moi en especial a Fabio Barberini, polas traducións e inestimable traballo. A el e as xentes de L’Aquila está dedicado isto. O resto das imaxes desta primeira parte, aquí.

 

Post-its © Jorge M. de la Calle
Chaves © Jorge M. de la Calle

Grazas ás socias e socios editamos un xornal plural

As socias e socios de Praza.gal son esenciais para editarmos cada día un xornal plural. Dende moi pouco a túa achega económica pode axudarnos a soster e ampliar a nosa redacción e, así, a contarmos máis, mellor e sen cancelas.