Como se ve desde o século XXI o acontecemento e o proceso histórico aberto pola Revolución de Outubro?  Estamos nunha época radicalmente diferente. Lenin escribiu en 1916 O imperialismo, fase superior do capitalismo, onde os grandes Estados capitalistas  disputaban entre eles pola dominación do mundo. Hoxe, a globalización vén ser como a “fase superior” da “fase superior” do capitalismo, onde os vellos Estados-nación tratan todo o máis de sobrevivir fronte aos poderes  fácticos globais das finanzas e multinacionais a quen serven, por unha banda, e ás redes sociais que os critican ou ignoran, pola outra. Obviamente, Lenin non o puido prever: a etapa imperialista baseouse no dominio absoluto do Estado e a globalización neoliberal necesita a subordinación dos Estados aos mercados.

En certo sentido estamos agora peor que hai un século.  Piketty demostrou na súa tese de doutoramento  (El Capital en el siglo XXI, 2014) como a partir dos anos 70 foi medrando a desigualdade económica e social, superando co cambio de século á existente antes da crise de 1929, co agravante de que  ó presente a poboación mundial e a torta para repartir son moito maiores. Ó que hai que engadir a inesperada crise de 2008 que durou unha década, e outras que poden vir despois, ante a falta de control coa que actúan os mercados financeiros, a inmensa e impagable débeda, o esgotamento das enerxías fósiles ou a crecente economía mergullada.

O capitalismo segue provocando as súas propias crises como nos tempos de Marx, que agora unha globalización económica agravan pola súa descomunal capacidade de difusión e amplificación do malo e do bo. Pero non estamos ó final da historia, se non nun novo comezo. O novo século vén a manifestado tamén globalmente unha nova xeración indignada e  sentidamente  anticapitalista, non tanto por razóns ideolóxicas, ó estilo do século  XX, como pola súa propia experiencia social de xeración academicamente formada -máis que nunca- nos países desenvolvidos, consciente de non ten un lugar claro no futuro que o capitalismo global está a construír para todos nós no século  XXI.

Neste contexto xorden voces que falan, cen anos despois, da renovada vixencia da Revolución Rusa de Lenin e os bolxeviques, a pesar da súa evolución autoritaria e a radical mutación das condicións históricas, polo de ningún xeito vale copiar  mimeticamente. No tempo presente, as opcións marxistas, ou relacionadas co marxismo, activas e politicamente gañadoras seguen nos práctica camiños ben diferentes que os que seguiu o  bolchevismo para  acadar  parecidos obxectivos de transformación social.

Co século vivimos agora un auxe de movementos sociais, con escaso protagonismo do movemento obreiro tradicional, que tantos éxitos obtivo no século  XX, agora debilitado cualitativa, numérica e estruturalmente. Os novos movementos sociais teñen unha base social diferente e diversa, mozos precarios ou desempregados, moitos deles universitarios, minorías de idade, xénero ou etnia, que tenden a mobilizarse de maneira global. Novo movemento social global que, nun prazo de dúas décadas, tamén fixo estremecer o mundo.  En 1999  encetou en Seattle o movemento antiglobalización ou  altermundista. En 2011, esporeado pola crise de 2008 e as súas consecuencias, alzouse o movemento dos indignados que atravesou varios continentes ata 2016 (Nuit  debout en Francia). A falta de solucións para esta desfeita de globalización é probable que, na terceira década do século  XXI, prodúzase unha terceira onda dos indignados da xeración  millennials (que intervén historicamente co novo milenio), a única neste momento que podemos comparar coa xeración -así mesmo intercontinental- de Maio do 68, cuxo 50 aniversario celebramos neste ano.

Ó mesmo tempo, xorde en América do Sur, de 1998 en diante, a experiencia así mesmo inesperada do “socialismo do século  XXI”, actualmente en fase de repregamento, de interese no tema conmemorativo que nos ocupa debido a que conleva certa “volta ao marxismo” -que moitos consideraban en bancarrota total despois da Caída do Muro - como guía da acción política. O máis rechamante da nova esquerda  bolivariana é, ademais de iniciar a construción dun Estado social en Venezuela, Ecuador e Bolivia, o acceso ó poder a través de eleccións e a aceptación máis ou menos entusiasta do pluralismo partidario e da democracia como forma de goberno, a diferenza do que foi o modelo soviético do século  XX.  Ten un especial valor por tratarse de países con escasa historia democrática, mesmo de tradición golpista.

O precedente histórico máis próximo é o soño pacífico de Salvador Allende e o “socialismo en liberdade”  eurocomunista tamén dos anos 70, e o máis afastado é a valoración que, en 1895, o propio  Engels fixo do sufraxio universal en Alemaña -onde o  SPD conseguira xa dous millóns de votos- como un “instrumento de emancipación”, celebrando como “os partidos da orde, como eles se chaman, vanse a pique coa legalidade creada por eles mesmos” (introdución a La lucha de clases en Francia). Vía revolucionaria pacífica e democrática de toma do poder que se viu frustrada, no século  XX, en Alemaña e Europa Occidental, polas guerras imperialistas, o  nazifascismo, a Guerra Fría, ademais dos logros do Estado de Benestar grazas ás loitas sociais e os “trinta gloriosos” anos de desenvolvemento económico entre 1945 e 1973.

Outra novidade do “socialismo do século  XXI” é a asunción da cohabitación da empresa pública coa economía de mercado, como unha  NEP permanente. É evidente que, na era global, unha economía non pode sobrevivir á marxe do mercado,  autarquicamente, outra cousa é deixar que os mercados sen patria, especulativos e bolsistas, sigan mandando máis que os nosos representantes elixidos. É por iso que o proteccionismo no século  XXI é cousa de reaccionarios como  Trump ou os partidarios ingleses do  Brexit. Para transformarmos o mundo, aquí e agora, é principio de realidade aceptar -críticamente- a  interdependencia económica global, que pon de actualidade a dimensión necesariamente mundial da revolución socialista, segundo defenderon os fundadores do marxismo. O mesmo valería dicir neste momento de calquera outra iniciativa política ou social encamiñada, no século actual, a controlar democraticamente a globalización económica .

Volvendo a 1917, que pode significar a Revolución de Outubro no século  XXI? Un referente histórico,  historiográfico e  identitario. Dicía León  Trotsky, na súa Historia da Revolución Rusa, redactada en 1932, que “aínda supoñendo que … o réxime soviético fose derrocado temporalmente… sería un exemplo para todo o desenvolvemento futuro da humanidade”. Si, pero non. Cen anos despois, a Revolución Rusa caeu no esquecemento para a gran maioría da xente, incluídos os novos traballadores industriais: principio de realidade. Recentemente Pablo Iglesias, nunha mesa redonda conmemorativa en Madrid do centenario da Revolución de Outubro mostrou a súa admiración polo xenio de Lenin e a Revolución Rusa, demostrou -dicía- que se pode converter “o imposible en real” e que “a política pode gañar á historia”. En fin, o “si se pode” que xustamente deu nome ó partido Podemos, xurdido do 15 M do cal Iglesias é secretario xeral. Trátase, en realidade dunha posición individual como profesor de Ciencia Política versado na historia do século  XX.  Como movemento social o 15- M tivo máis do  anarquismo que do  leninismo: sen dirixentes, asembleario, tanto ou máis máis espontáneo que os  soviets rusos de 1905 e 1917, ou os consellos obreiros de Turín de 1920.  De seguido o partido Podemos foi outra cousa, aí entran outros ingredientes de tipo intelectual e político, así e todo se trata de algo novo, as decisións fundamentais, internas e externas, tómanas por Internet -se queren- os case medio millón de inscritos, e teñen como meta  presentarse ás eleccións e gañar o Goberno a fin de alcanzar unha democracia real, plena e social. Para nada, pois, un partido  leninista de vangarda como o  PSDR (b) ou o  PCR ( b), organizado para a clandestinidade e a insurrección armada.

A Revolución Rusa no século  XXI non dá votos, debe ser tarefa de historiadores e profesores de historia facer que non se esqueza tan grande evento, e os seus efectos, que marcaron de maneira  indeleble a historia do século  XX, sen o cal mal se comprendería o presente convulso que vivimos. A óptica correcta como historiadores é tratar de comprendermos os feitos no seu contexto, sen deixar de ter en conta os valores de hoxe: de forma que comprender non signifique xustificar barbaridades, por razóns de honestidade e pedagoxía. E menos aínda se han de proxectar cara atrás sen máis nosas ideoloxías actuais, as verdades históricas que conteñan as nosas lexítimas interpretacións reséntense diso. En calquera caso, como noutros feitos históricos relevantes do pasado século, a polémica está servida, dentro e fóra da historia académica.  A demostración de que a Revolución Rusa de 1917 segue  historiograficamente viva é o debate que xerou no seu centenario. A posición  historiográfica máis útil é, por tanto, a que tome en consideración o contexto das diferentes épocas do proceso soviético, así como os datos e fontes que se foron descubrindo, empezando polas investigacións innovadoras de E.  H. Carr e a  historiografía social anglosaxoa e francesa dos anos 60 e 70 , sen  coartar en ningún momento o debate entre historiadores e non historiadores.

O único camiño desde unha  historiografía de valores profesionais e morais é analizarmos a Revolución Rusa partindo do punto de vista dos seus protagonistas, favorables e contrarios, xunto cos datos xerais sobre 1917, a súa xestación, prolongado e discutido impacto, de maneira crítica e autocrítica, por moito que feitos e conclusións molesten á ideoloxía que poida ou puido ter cada un de nós. Cuestión aparte son os militantes ou  exmilitantes onde, a diferenza dos historiadores, conta máis a posición subxectiva, polo que se chega a miúdo a negar ou  minusvalorar os datos probados que estorban a propia identidade ideolóxica, en especial a parte criminal do  estalinismo, algo que non debe facer o historiador de oficio.

Diciamos que a valoración presente do que foi e significou a Revolución de Outubro pode ser histórica,  historiográfica e  identitaria, indo do máis  obxectivo ó máis subxectivo. Consideramos lexítima que alguén queira preservar  incólume a súa ideoloxía como parte da súa biografía e identidade persoal, outra cousa é avalar como proxecto político colectivo, implícita ou explicitamente, o relativismo moral ou o negacionismo respecto de deríva autoritaria e represiva do  estalinismo, inaceptable no noso tempo. Somos parte dunha xeración que evolucionamos -“só a vida dirá a última palabra” dicía Lenin- porque non traizoamos os ensinos medulares e orixinarios da Revolución Rusa: emancipación social e democracia auténtica.

* Máis información en http://cbarros.com/revolucion-de-octubre-historia-y-memoria/