Retorno é, coma toda a triloxía e a escrita de Reimóndez, unha obra con conciencia feminista, mais non calquera conciencia feminista: porque para ela o feminismo é "algo máis ca defender a igualdade, é unha forma crítica de estar no mundo e de entender o poder e a desigualdade de forma complexa"
Desta volta, as miñas, por sorte e auto protección, múltiplas lecturas lévanme de novo a unha escritora á que admiro porque non para de medrar en cada achega. Estou a falar de María Reimóndez. A súa creatividade é tan potente coma prolífera, razón pola cal sempre estamos a tempo de apuntar nunha mesma anada varios dos seus títulos. E o máis interesante desta escritora é que evoluciona en madureza literaria con cada obra, en inventiva absoluta e en compromiso con todas as cousas que pagan a pena. Porque a literatura é arte, mais tamén é política.
Falamos no seu momento de Cobiza (Xerais, 2021) e de Furia (Xerais, 2023), mais quedáronnos un par de obras importantes de subliñar: A casa do amo (Xerais, 2024) e Retorno (Xerais, 2024), a derradeira entrega da Triloxía dos seres completos, o broche final dunha grande experiencia, cunha arquitectura coidada ao milímetro que impacta no lectorado. Especialmente no máis novo, a quen cómpre atraer con urxencia cara á literatura de calidade en galego.
Retorno é, coma toda a triloxía e a escrita de Reimóndez, unha obra con conciencia feminista, mais non calquera conciencia feminista: porque para ela o feminismo é «algo máis ca defender a igualdade, é unha forma crítica de estar no mundo e de entender o poder e a desigualdade de forma complexa. Como todo discurso complexo, é impopular e require superar moitas ideas preconcibidas» (Cámara Branca, 2017). Un feminismo, digo eu, que mire moito máis aló dos nosos mesquiños lindes occidentais.
Retorno é unha peripecia absoluta onde a psicoloxía, a filosofía, a ciencia, a imaxinación desbordada e desbordante, a festa auténtica da imaxinación, fan complots para botar un peche certo a unha aventura tan única como lograda
A Triloxía dos seres completos comeza por Cobiza (Premio Pinto e Maragota de Literatura Xuvenil 2020) e continúa en 2023 con Multitudes, ambas publicadas por Xerais. Un artefacto literario complexo (sen que se perciba esa complexidade) onde o distópico mantén abondas semellanzas con algúns dos insólitos camiños percorridos polo planeta nestes tempos de dinosauros. María Reimóndez colle os puntos da calceta da vida para propor historias de resistencia, supervivencia, superación, e mesmo victoria, contra todo aquilo que nos dana.
Retorno é unha peripecia absoluta onde a psicoloxía, a filosofía, a ciencia, a imaxinación desbordada e desbordante, a festa auténtica da imaxinación, fan complots para botar un peche certo a unha aventura tan única como lograda.
Das mulleres dixeron os donos da palabra consagrada que non tiñamos que escribir ciencia ficción, que non era o noso, aínda que querían expresar que nada era o noso, agás a reprodución e todo o que dela deviña. Porén, e para despistalos, apareceu inaugurando o xénero unha muller, novísima e brillante: Mary Shelley, con Frankenstein ou o moderno Prometeo. E logo foron moitas as que engadiron talento e precisión a un modo distinto de entender a literatura. Poñamos, por exemplo: Ursula K. le Guin, Joanna Russ, Margaret Atwood, Suzette Haden, Octavia E. Butler, as riopratenses Angelica Gorodischer, Mariana Enríquez, Fernanda Trías e, dun xeito particular, Samanta Schweblin, entre moitas outras. E, por suposto, xa con varias obras no xénero, María Reimóndez.
A casa do amo, o outro libro, é un traballo valente e comprometido que analiza o discurso colonial na literatura galega
Retorno é unha epopea que reúne os personaxes das anteriores novelas, para contar como e por que se produce o retorno, que cousas están en xogo e que alternativas van xurdir despois da Gran Desconexión. Que loitas e que fracasos, que perdas e que achados, que camiños han percorrer os «seres completos» para acadar a súa liberación. Retorno fala de que sempre hai cacharelas, fachos, pequenos ou grandes lumes que alimentar para acubillármonos. E todos os seres, até os máis pequenos e inapreciábeis como as bacterias, non só son importantes, senón vitais. O misterio, o milagre, a complexidade da vida, a obriga de mantermos eses trazos que nos definen dende os valores que dignifican, a defensa da terra, da natureza e todas as súas compoñentes, o respecto á identidade de cada quen, ás linguas (de lingüicidios, fala María Reimóndez), as identidades sexuais, o respecto pola vida. Por todas as vidas.
Unha pandemia recente ensinounos, ou debería, que todo era susceptíbel de rematar cunha airexa, que a vaidade, os egos expandidos, as orxías de luxo sobre o exterminio de milleiros de seres podían, tamén, ter data de caducidade. Mais nin saimos mellores, nin máis humanxs, nin menos sectarios, nin máis solidarios, nin máis sororas, nin menos estractivistas, racistas, misántropos, misóxinos, edadistas ou homofóbicos, senón todo o contrario. E seguimos sumidxs nunha alienación masiva que atopa cool a peor experiencia política da humanidade. Aquí estamos nós, que non temos nada de completos. Porque como se di en Retorno, «do único do que debemos ter medo, nós seres humanos, é de nosoutrxs mesmxs».
A casa do amo é un libro incómodo ou, máis exactamente, un libro que incomoda. Incomoda, molesta, fai pupa, porque non é nin unha miga condescendente
A casa do amo, o outro libro, é un traballo valente e comprometido que analiza o discurso colonial na literatura galega (neste momento obra finalista na categoría Ensaio e Investigación do Premio Follas Novas 2025). A casa do amo explora a posibilidade dunha vida sen dominación e leva a cabo unha pescuda fonda que o converte nun libro de consulta en temas de descolonización e literatura, un ensaio referente para a transformación social.
Porque nesta obra se parte da idea de tomar consciencia de que habitamos «a casa do amo», que o sistema cultural galego non está descolonizado nin é descolonizador, e debémolo cuestionar de xeito íntegro se alimentamos o desexo de que algunha vez deixe de ser ambas as dúas cousas. Como temos a certeza, porque xa nolo deixou en legado Audre Lorde, de que as ferramentas do amo non desmantelarán nunca a casa do amo, é tempo de pensarmos outras estratexias. Baseadas non xa na tolerancia, senón no respecto. Que incorporen todos os tons de pel, todos os sotaques, todas as maneiras de entender a vida.
A casa do amo é un libro incómodo ou, máis exactamente, un libro que incomoda. Incomoda, molesta, fai pupa, porque non é nin unha miga condescendente. Porque non ten a intención de facer amizades, senón de reflexionar sobre temas que normalmente pasamos por alto.
María Reimóndez analiza a través da literatura (varios autores e autoras de ampla traxectoria) como nos relacionamos co mundo, co mundo diferente ao noso. E aparece a sorpresa, todo aquilo onde non puxeramos o foco. Fomos racistas, vítimas, heroes e heroínas? Como somos agora e que sentimos respecto doutras culturas?
María Reimóndez analiza a través da literatura (varios autores e autoras de ampla traxectoria) como nos relacionamos co mundo, co mundo diferente ao noso. E aparece a sorpresa, todo aquilo onde non puxeramos o foco. Fomos racistas, vítimas, heroes e heroínas? Como somos agora e que sentimos respecto doutras culturas? Reflíctese na nosa literatura unha imaxe estereotipada e en ocasións pexorativa doutros pobos? En que estado se atopa a nosa vella casa do amo?
Coido que este libriño de 145 páxinas cargadas de contido non é o resultado de vendeta ningunha, senón dun exercicio de amplificación para detectar o que en xeral non vemos, coa intención de aprendermos no persoal e o colectivo o que temos que facer, ou que preguntas nos debemos formular. Como mellorar, ou se cadra demoler, esta casa do amo que en ocasións nos esmaga?
A casa do amo semella estar esgotado. Quixen agasallalo e iso foi o que me dixeron. Teño que dicir que me doe na alma a curta viaxe dos libros. Tanto traballo para pensalos, escribilos, facelos, publicalos, vendelos, para que sexan lidos, e logo botan a voar uns voos, ás veces, demasiado curtos. Coido que cómpre facer as reimpresións necesarias, porque este libro desenvolve con rigor temas que nos atinxen como sociedade, o cal é moi a ter en conta nestas etapas de tan pouca calma, onde a lectura pode ser furna, barricada e mesmo acubillo.
