A literatura infantil e xuvenil mudou moito a través do tempo, porque tamén mudou a concepción que se tiña de nenos, nenas, nenes e adolescentes

A literatura infantil e xuvenil mudou moito a través do tempo, porque tamén mudou a concepción que se tiña de nenos, nenas, nenes e adolescentes. Mudou na lexislación, que lles foi concedendo dereitos, na educación e na pedagoxía. Aínda que a infancia segue a ser en boa parte do mundo capitalista e carente de sensibilidade a grande esquecida, e sobre todo a das nenas, que se enfrontan a matrimonios forzados en moitos países, ablacións de clítoris, explotación laboral e trata e tráfico con fins de explotación sexual, por non falar, de fame, conflitos bélicos, carencia de escolaridade e salubridade e expectativas vitais que rematan ben antes de tempo. 

Que facemos con todo este material? 

Parece obvio que hai que manexalo e traballalo para que a rapazada viva nun mundo real. Nun mundo real que, a poder ser, tampouco lles produza pesadelos. Nun mundo real onde a literatura de verdade sexa un vehículo que as e os transporte. Non para dogmatizalos, simplemente porque estas atrocidades das que falamos son parte da nosa e de moitas realidades coas que convivimos e convive a xeración que recibirá o que lles conseguimos deixar, que terá que loitar coas súas ferramentas para mellorar o mundo. 

María Reimóndez sabe diso e o manexa dende a naturalidade, dende o grande oficio literario e dende a súa lúcida conciencia. E non fai concesións, porque non infantiliza os adolescentes, porque se recoñece na súa dor, nas súas perdas, nas súas confusións. Porque, en definitiva, a estas alturas etarias, as etiquetas veñen sobrando: falamos de literatura, tan sinxelo coma iso

María Reimóndez sabe diso e o manexa dende a naturalidade, dende o grande oficio literario e dende a súa lúcida conciencia. E non fai concesións, porque non infantiliza os adolescentes, porque se recoñece na súa dor, nas súas perdas, nas súas confusións. Porque, en definitiva, a estas alturas etarias, as etiquetas veñen sobrando: falamos de literatura, tan sinxelo coma iso. De literatura sen lapelas, aínda que veñan avaliadas, coma Furia, por un importante premio que nos recorda aquilo de «literatura xuvenil». Persoalmente teño claro que nin infantil nin xuvenil teñan que significar menos «literatura». Nin unha escrita privada de voo nin de experimentación. E Furia é a proba diso.

Furia é unha novela xuvenil atípica, tan semellante e tan diferente doutras de María Reimóndez, na que o deporte, neste caso o boxeo, é o marco no que se inscriben as historias. 

Non me gusta o boxeo, porén, desfrutei da lectura desta novela e comprendín algo alén dos meus prexuízos. Para isto tamén é importante a literatura.

María Reimóndez, que é unha veterana na escrita malia a súa xuventude, ten traballado abondo arredor do xénero xuvenil. Comezou no ano 2006 cunha serie de relatos de grupos de rapazada posta a detectives (Brais, Uxía, o seu can Ulises) que pescudaban sobre ciencia, sobre a recuperación de lendas, de símbolos e personaxes de Galiza. Tedes entre outras as series de: Unha viaxe no tempo. Comarca de Quiroga; Misterio do Deza. Comarca do Deza; Colegas do futuro. Comarca de Ortegal; O can trampulleiro; O trasno burlón. 

A través de viaxes no tempo os pequenos detectives percorrían o país e falaban de lendas e personaxes emblemáticos de cada territorio. 

María Reimóndez tamén escribiu Usha (Xerais, 2006), onde abordou a interculturalidade, os problemas da muller por ser muller, a amizade, a tolerancia, e reflectiu toda esa carga afectiva que ten a propia autora despois da súa longa experiencia vital na India. 

En Corredora (Xerais, 2017), o deporte fai parte fundamental na superación de conflitos, e as desigualdades e inxustizas sociais abórdanse tamén dende unha óptica non moralizadora, senón facendo vivir os personaxes e o leitorado outras realidades. Porque dicir doutra maneira é tamén facer outro mundo. E temos Cobiza (Xerais, 2021), unha novela de ciencia ficción que introduce á rapazada en temas que deberían facer parte das conversas didácticas con normalidade, como a diversidade sexual, o sexo e o xénero, o futuro, ou non, do planeta fronte á depredación que ocasiona o capitalismo nesta súa etapa altamente destrutiva.

Furia, unha novela na que o propio nome nos vén falando da loita pola vida. Neste caso a vida de Ce (Cecilia) ou Se, segundo quen a nomee, que pasa a ser Furia por mor da súa loita enmarcada nun ring de boxeo, que lle permite comezar un encontro consigo mesma. Unha adolescente fronte os abismos do mundo, recentemente orfa de nai, co burato no chan que produce a súa perda

E chegamos a Furia, unha novela na que o propio nome nos vén falando da loita pola vida. Neste caso a vida de Ce (Cecilia) ou Se, segundo quen a nomee, que pasa a ser Furia por mor da súa loita enmarcada nun ring de boxeo, que lle permite comezar un encontro consigo mesma. Unha adolescente fronte os abismos do mundo, recentemente orfa de nai, co burato no chan que produce a súa perda. Unha moza brillante, autocrítica, que é quen de rir de si mesma e das súas meteduras de zoca. Unha rapaza que finca fronte as circunstancias na procura do seu lugar no mundo.

«Todos nos gritan, todos nos amoestan, todos nos dan consellos», berra Pinocchio, o rapaz de madeira, como queixa a propósito da situación da nenez. A profesora e investigadora arxentina María Laura Destéfanis, compara a Pinocchio co Lazarillo de Tormes. Di deles que «ambos os protagonistas son pobres, e ambos cometen a ousadía de darse satisfacción: comer, vivir e vestirse, un; ser, existir, ser algo primeiro para ser alguén logo, o outro». A ousadía destes pequenos é querer pasar de ser «algo a ser alguén».

E unha cousa semellante ocorre con Ce, que reparte o tempo da novela con outros tres personaxes, que falan tamén en primeira persoa e son decisivos na vida da moza de dezaseis anos que sobe ao ring do mundo para disputar a vida.

Furia introdúcenos no boxeo, porque o boxeo é tamén parte da súa vida, e nos deixa claro que nin é un desafogo nin unha aprendizaxe para repartir hostias a quen nos amola. É un deporte, un xeito de se coñecer unha mesma; é un espazo onde falan os sentidos, as sensacións, os sentimentos, mais, sobre todo, fala o corpo. Ese corpo que máis dunha vez na adolescencia non sabemos onde colocar

A desastrosa situación económica familiar (dela e dunha súa tía avoa que ela chama Avoa Remorso pola súa faceta rosmona e choromiqueira), a falta de oportunidades que isto ocasiona, certas formas de bulling no instituto, o desastre de non conseguir axuda terapéutica para a superación do dó a través do SERGAS e non poder pagar outra terapia, as dúbidas respecto da súa propia sexualidade e, sobre todo, a dificultade concreta de enfrontar un dó diante de tantas angustias. Porén, malia as circunstancias, Furia non é unha novela que fala de fracasos, senón de superacións, e faino no día a día da protagonista, cando ela vai subindo chanzos nesa escada imaxinaria que a separa da dor, das dores todas, non para esquecelas senón para sobrevivilas. 

Ce é unha moza na procura de si mesma, unha nena que se abriu abruptamente a unha adolescencia marcada pola perda da súa nai, que non se entende con Avoa Remorso, a única familia que lle queda, confusa tamén por non saber que facer fronte ao seu propio dó, e as dificultades de comprender o medre dunha nena en ebulición, que non pode ver mais ca súa tristeza e rebelarse. 

M, alguén moi importante da vida de Ce, constitúe, ao meu ver, un xeito maxistral da autora para se meter nesta historia con toda a súa carga. Un alter ego que nos interpela. Á súa vez, a escritora introduce o nacemento do amor para Cecilia a través de Blue, e o seu non binarismo. Un amor complicado, non podía ser doutro xeito, máis que vence as dificultades. E aparece, tamén, un traballo de inclusión lingüística que lle agradeceremos a María Reimóndez fronte a ineficacia de quen ten que modificar a lingua para que caibamos todxs. 

Ese corpo escribe, iso sábeo ben María Reimóndez, para que as historias sexan de verdade témolas que escribir, coma Furia, con todas e cada unha das partes do corpo. A literatura tense que ler, xa que logo, con todas as partes do corpo

Furia introdúcenos no boxeo, porque o boxeo é tamén parte da súa vida, e nos deixa claro que nin é un desafogo nin unha aprendizaxe para repartir hostias a quen nos amola. É un deporte, un xeito de se coñecer unha mesma; é un espazo onde falan os sentidos, as sensacións, os sentimentos, mais, sobre todo, fala o corpo. Ese corpo que máis dunha vez na adolescencia non sabemos onde colocar, que facer con el, o corpo das mulleres sempre a exame, do que se laia Ce. Ese corpo que fala con voz propia e que se expresa con cada unha das súas partes na escrita: golpeado, famento, torturado. Ese corpo escribe, iso sábeo ben María Reimóndez, para que as historias sexan de verdade témolas que escribir, coma Furia, con todas e cada unha das partes do corpo.

A literatura tense que ler, xa que logo, con todas as partes do corpo.