A zona de interese (2023), con guión e dirección de Jonathan Blazer, é un filme británico sobre a barbarie do holocausto, que afonda no tema da banalidade do mal, do que falou e reflexionou Hannah Arendt en Eichman in Xerusalem (1963).

A cinta é unha adaptación e recreación da novela do mesmo título do escritor británico Martin Amis, que no seu momento tivo problemas para a súa publicación por parte de editores habituais da súa obra. A razón, falar do holocausto dende o lado dos executores

A cinta é unha adaptación e recreación da novela do mesmo título do escritor británico Martin Amis, que no seu momento tivo problemas para a súa publicación por parte de editores habituais da súa obra. A razón, falar do holocausto dende o lado dos executores. A historia de Blazer apártase da obra literaria, cambiando o curso da trama, pero mantén o espírito do relato. O novelista morre o día no que a película foi presentada no Festival de Cannes, se ben el xa vira a cinta.

A historia está baseada en feitos reais. O protagonista, Rudolf Hös (1901-1947), pertencente ás SS, foi nomeado comandante en 1940 do campo de exterminio de Auschwizt (Polonia). Aquí foron perfeccionados os asasinatos en masa en cámaras de gas para o exterminio do pobo xudeu, así como a posta en marcha de varios crematorios para facer desaparecer rapidamente os corpos. No proceso de Nuremberg, Höss declarou con frialdade que só en Auschwitz foran asasinadas tres millóns de persoas. Dous millóns e medio morreran nas cámaras de gas e medio millón máis, de fame e enfermidades. 

A gran novidade da novela e do filme está en contar a historia dende a perspectiva dos verdugos, non das vítimas.

A película narra dúas historias, unha que vemos e outra que non vemos, pertencentes a dous espazos contrapostos. 

Na historia que se permite ver, os nacionalsocialistas que soemos ver retratados na ficción como monstros, aquí son seres amorosos que senten, aman, len contos ás súas crianzas, cóidanas con agarimo, comparten os seus xogos... Presentan humanidade!, se ben a empatía e os coidados só abranguen os seus

Na historia que se permite ver, os nacionalsocialistas que soemos ver retratados na ficción como monstros, aquí son seres amorosos que senten, aman, len contos ás súas crianzas, cóidanas con agarimo, comparten os seus xogos... Presentan humanidade!, se ben a empatía e os coidados só abranguen os seus. Crearon e viven nun paraíso propio e confortable: casa cómoda con servidume, piscina, xardín fermoso con gran variedade de flores e plantas, grande invernadoiro..., espazos que nos primeiros planos parecen convidar ao lecer. Temos a Rudolf Hös, o comandante do campo de exterminio de Auschwitz que, á parte de manifestarse como pai e esposo, é retratado como o xestor do campo que planifica as mortes en masa nas cámaras de gas. Alusión directa, na escena na que dous enxeñeiros lle amosan os planos, da creación e instalación en Auschwitz do sofisticado sistema de fornos crematorios, preparados para funcionar as vinte e catro horas e facer desaparecer de forma rápida multitude de corpos. Temos a esposa Hedwig, que vive no lugar dos seus soños. A pura representante da muller de raza aria. Ela coida da casa e do seu verxel florido, así como de varios fillos, que van dende bebé a adolescencia, nenas e nenos, atendidos ademais por unha institutriz xudía (saberémolo despois). Todo está visto como se fosen escenas costumistas e a través de pequenas microcámaras fixas, instaladas dentro da casa e fóra. 

Pero ao lado deste paraíso, está o inferno do horror, o campo de exterminio de Auschwitz. O que ocorre neste lugar non está permitido velo. Só plano xeral do muro con arame de pugas, as columnas de fume dos fornos crematorios funcionando sen descanso. Desoutro lado só oímos. Ese é o espazo dos ruídos, conseguido a través da banda sonora experimental da compositora Mica Levi. A música é a verdadeira protagonista da historia que non vemos, o que queda ben patente no primeiro e último plano (en negro) do filme. O primeiro plano é o anuncio dese ruxerruxe de múltiples sons que nos acompañan de fondo ao longo da proxección. Unha especie de asubío que acabamos identificado coas cámaras de gas, o das caldeiras dos fornos, os disparos, os berros, os ladridos..., ruídos que os seres do xardín parecen non escoitar, alleos dende o seu ir e vir cotián. Si. Ás veces ven cinsa dos fornos crematorios sobre as súas plantas. Senten o cheiro. O fedor da morte. Pero continúan a vida impasibles. Nada parece alteralos. A crueldade e perversidade destes humanos só se deixa ver en pequenos detalles. 

Pero ao lado deste paraíso, está o inferno do horror, o campo de exterminio de Auschwitz. O que ocorre neste lugar non está permitido velo. Só plano xeral do muro con arame de pugas, as columnas de fume dos fornos crematorios funcionando sen descanso. Desoutro lado só oímos

A nai de Hedwig será a única que non poderá aturar o fedor permanente de morte. Marcha despois da primeira noite, sen despedirse e sentindo un inexplicable arrepío que a esperta totalmente desacougada.

Os espectadores e espectadoras pasamos toda a proxección con inquedanzas estrañas, incómodas e coa revulsión de ir poñéndolle nome ás imaxes que os ruídos do outro lado do muro nos provocan. E pensamos nese amar, soñar, xogar, coidar, vivir felices... á vez que o pai da familia, o Rudolf Höss, xestiona e planifica minuciosamente o asasinato de milleiros de xudeus! 

No filme non hai lugar para a esperanza. Non cabe a compaixón. A compaixón polas vítimas só aparece nunha historia onírica, en branco e negro, dunha nena que na noite e ás agachadas, vai deixando mazás na terra polos lugares onde pasan os xudeus e xudías do campo de exterminio. Unha historia real. Hoxe esa nena é unha muller que pasa dos 90 anos. Formou parte da resistencia dende nena, conforme declarou o director do filme.

Escritor e director colocáronse na perspectiva dos executores para afondar no concepto de Hannah Arendt, que non comprendía como o pobo alemán foi capaz de mirar impasible para outro lado mentres asistía á deshumanización de toda unha colectividade, ao xenocidio colectivo de millóns de xudías e xudeus

Pero as atrocidades que ocorren ao lado da casa acaban sendo palpables por moito que a familia queira pechar os ollos. A brutalidade déixase ver, por exemplo, cando pai e fillos están bañándose nun río preto da casa. O pai bate cunha crúa realidade: as súas augas arrastran cinsa humana, pois encontra un anaco de óso. Foxe espantado cos fillos, a refregar fortemente a pel del e dos seus fillos na bañeira da casa.

O plano final, novamente negro, é só música. Esta vez unha canción estrañamente fermosa (laído!?) enfróntanos coa nosa consciencia e coa realidade presente. O filme falou da realidade do holocausto do pasado Seis millóns de persoas xudías asasinadas. Pero como espectadora sabes que a historia traspasa a realidade dese holocausto e sentes náuseas.

Ante os ollos do mundo a matanza e a barbarie sobre Gaza. Un novo xenocidio. O mesmo drama, A mesma traxedia. O mesmo horror na dirección contraria. De novo, a banalidade do mal. De novo o mirarmos a outro lado. E así reforzamos o que o sistema busca

Escritor e director colocáronse na perspectiva dos executores para afondar no concepto de Hannah Arendt, que non comprendía como o pobo alemán foi capaz de mirar impasible para outro lado mentres asistía á deshumanización de toda unha colectividade, ao xenocidio colectivo de millóns de xudías e xudeus. Ela preguntouse como tantas persoas puideron colaborar sen rebelión e sen cuestionar as implicacións morais disto. Valente Hannah Arent, incomprendida no seu momento. Hoxe o seu concepto “banalidade do mal” explica o pasado, mais tamén o presente. 

Choque de realidade brutal ao saír do filme. Repulsión de nós, de vérmonos reflectidas neses executores. Porque todas e todos somos un pouco como esta familia. Instalación na comodidade e na autoexculpación. Pasividade e, xa que logo, complicidade. 

Se o filme (ou novela) presentase unha historia dende o punto de vista das vítimas, esta non nos crearía ningún conflito como persoas espectadoras. Identificariámonos coas vítimas, experimentariamos sentimentos de piedade e compaixón, o que nos colocaría nun espazo seguro e nos afastaría de sermos verdugos

Ante os ollos do mundo a matanza e a barbarie sobre Gaza. Un novo xenocidio. O mesmo drama, A mesma traxedia. O mesmo horror na dirección contraria. De novo, a banalidade do mal. De novo o mirarmos a outro lado. E así reforzamos o que o sistema busca.

Un comentario final. Se o filme (ou novela) presentase unha historia dende o punto de vista das vítimas, esta non nos crearía ningún conflito como persoas espectadoras. Identificariámonos coas vítimas, experimentariamos sentimentos de piedade e compaixón, o que nos colocaría nun espazo seguro e nos afastaría de sermos verdugos. 

Filme, pois, valente. De denuncia radical. De debate. Totalmente recomendable, aínda que incomode ata a raíz. Merecido Premio do Xurado no Festival de Cannes (2023).