O limiar é un texto antes do texto, un preludio, unha premonición. Un aviso, tamén, unha escusa, as veces, unha desculpa. Un enunciado que nin podes eludir nin sabes onde meter, un texto que existe mais que non merece ser o texto. 

Esta é miña primeira pedra: eu son diáspora. Diríavos que son “da” diáspora pero o limiar non é un lugar de pertenza senón de intemperie. Cando me nomeo diáspora propoño miña pertenza

Achégome ao dicionario agora que me poño a escribir en galego, con susto, con dúbida, con varios discursos cruzados na miña cabeza sobre o escribir correcto, a defensa da lingua, a lingua da diáspora, o castrapo que dicía miña nai que falaba e que eu non sabía que quería dicir, con todo iso achégome ao dicionario para asegurarme, e atopo que limiar é, ademais, unha pedra e unha entrada, un camiño de acceso ao fogar, a casa, ao pechado, a construción. Poderíamos pensar que marca aínda a saída, mais o limiar xa é de por si un estar fora: non é un fifty fifty, non é un estar nun medio neutro e simple. É o afora do dentro, posto que o limiar pertence a casa. Un limiar sin casa so é unha pedra. 

Para psicoloxía a liminaridade non é un prólogo, senón un interludio que sinala ritos de pasaxe, onde xa non es o anterior mais aínda non es o siguente. Un ser e non ser simultáneo e involuntario, un desdibuixarse, dilema inverso ao de Hamlet, que se preguntaba si ser ou non ser. Queiras ou non, un príncipe de Dinamarca sempre terá mais poder de decisión que unha filla de pobres de Chandrexa de Queixa. A liminaridade non ten moita escolla nin ten dilema: é unha nebulosa intermedia con dous puntos referenciais, con una saída en función duna entrada, e pouco mais. 

Achégome ao dicionario agora que me poño a escribir en galego, con susto, con dúbida, con varios discursos cruzados na miña cabeza sobre o escribir correcto, a defensa da lingua, a lingua da diáspora, o castrapo que dicía miña nai que falaba e que eu non sabía que quería dicir

Esta é miña primeira pedra: eu son diáspora. Diríavos que son “da” diáspora pero o limiar non é un lugar de pertenza senón de intemperie. Eu nacín e crieime fora, pero nun fora que no é externo, senón relacional. Gústame dicime así, en tanto que diáspora, porque denota un desexo e un centro: Galicia como lugar de referencia e o resto do mundo coma súa ausencia. A Galicia e a non-galicia. Cando me nomeo diáspora propoño miña pertenza. Case a afirmo, mais fágoo dun xeito prudente, porque sei, tamén, que afeita a intemperie as pertenzas moi afirmativas, moi pechadas, moi esenciais, moi o que sexa, abáfanme. Só podo ser de puntillas, como unha balerina ou unha pantera rosa.

Nacín na diáspora e estou a voltar agora, a piques de cumprir 50 anos, na metade da miña vida si coidamos das cifras das que fan alarde as lápidas da miña aldea: un centenario aló é como si nada, é como algo que poideria facer calquera, así que vai ti a saber… Na probable metade exacta da miña vida estou compoñendo a fantasía dun retorno, unha figuración porque eu non estou exactamente volvendo senón, mais ven, vindo. Teño a sorte de ser dunha familia tan endogámica que todo o anterior a min amoréase nun curruncho pequeno de terra, na contorna duna serra que despois tivo un encoro que mudou o clima e trouxo enfermedades novas a poboación. Teño a sorte de ter todos os mortos nun só cemiterio, algo insólito no contextos das diásporas. Nos anos que levo na pescuda, a meirande parte da xente que entrevistei son fillas e fillos da mistura xeográfica extrema: pai francés de orixe marroquí nai andaluza, unha nai galega e a outra nai estremeña, nai arxentina e avós asturianos… A meirande parte da xente tería que coller un avión e un mes de vacacións para visitar os seus mortos. Eu podo visitalos a pé, e teño onde volver, aínda que sexa trampeando unha miga os conceptos. 

O meu retorno da diáspora, que é a migración ampliada, non está sendo inmediato: o corpo e a identidade no van de vez, non son sincrónicos o espazo e o sentir, nin o sentir e a recoñecemento

Non sei si os retornos da migración suceden de golpe, nunha viaxe, nun traslado, nunha mudanza. O meu retorno da diáspora, que é a migración ampliada, non está sendo inmediato: o corpo e a identidade no van de vez, non son sincrónicos o espazo e o sentir, nin o sentir e a recoñecemento. Hai un ser de fora e querer ser de dentro de equilibrio delicado, hai unha incertidumbre niso, e hai un loito polo que fuches e xa non es. Porque o limiar é a intemperie. Porque a pertenza, non legal mais emocional, é un baile agarrado entre o dentro e o fora, entre a propia subxectividade e o contexto, e non funciona unilateralmente. Esa pedra. 

Na pescuda tamén ando a ler traballos académicos que explican que moitos fillos e fillas da diáspora do Estado español cara Europa nos anos 50 está agora retornando, un retorno como o meu, un vir disfrazado de volver. E din eses traballos que é polo clima, a calidade de vida ou polas novas oportunidades laborais que se ofrecen eiqui, e a min dáme a risa, e as veces dáme ganas de chorar, que a Academia aínda non saiba da intemperie como motivo. 

Este limiar en forma de texto é o inicio dun diario aberto do meu retorno a unha terra na que nunca vivín, mais que dalgún xeito considérame filla súa, herdeira dalgo inmaterial que aínda non sei o que é. Quero gardar rexistro público, quero facer arquivo deste retorno non porque sexa extraordinario, mais porque é noso

Este limiar en forma de texto é o inicio dun diario aberto do meu retorno a unha terra na que nunca vivín, mais que dalgún xeito considérame filla súa, herdeira dalgo inmaterial que aínda non sei o que é. Quero gardar rexistro público, quero facer arquivo deste retorno non porque sexa extraordinario, mais porque é noso. Porque a diáspora e a intemperie non son persoais senón históricas e forman parte dun relato colectivo. Porque igual que eu son herdeira de algo que pertence eiqui, este retorno meu tamén pertence a Galicia. 

Grazas por camiñalo comigo.