"O conflito vasco ten unha raíz política e a solución debe ser política"

Aitor Merino, director de 'Asier ETA biok' CC-BY-SA eldiario.es

Aitor Merino e Asier Aranguren coñecéronse en 1986 nunha ikastola en Pamplona cando ambos os dús contaban doce anos. Aquel ano, un despois do atentado en Hipercor, ETA matara 41 persoas e o GAL estaba a pleno rendemento. Asier e Aitor foron inseparables até os 16 anos, momento no que se distanciaron e seguiron camiños distintos. Aitor cambiou Iruña por Madrid, onde fixo carreira como actor ( Historias el Kronen, Te doy mis ojos, etc). Asier, pola súa banda, continuou un camiño de loita e reivindicación política en Pamplona. Retomaron o contacto con 20 anoss, cando Asier chamou a Aitor para que el e outros actores mostrasen o seu apoio ao movemento insubmiso. Tempo despois, en marzo de 2002, Asier desapareceu. Integrárase en ETA. Foi detido en maio de 2003 e pasou os seguintes oito anos na cadea.

Esta é a historia que contan Aitor Merino e a súa irmá Amaia en Asier ETA biok - Asier y yo (Doxa Producións), que se estrea en cinemas o 17 de xaneiro. A cinta foi galardoada co Premio Irizar no pasado Festival Internacional de Cinema de San Sebastián, con catro premios no Festival Guadalajara Construye 7 / Works in Progress e o Premio de Postprodución do Consejo Nacional de Cinematografía de Ecuador. Esta conversa produciuse antes da detención de Aranguren na operación da Garda Civil en Bilbao contra os avogados dos presos de ETA.

Asier Aranguren sae da cadea e vostede decide comezar a gravar.

Foi o día anterior a que fose liberado. Baixei da casa e co diñeiro que non tiña, tirando do cartón de crédito, comprei unha cámara e funme á fronteira francesa a gravar a liberación de Asier.

El estaba avisado?

Non, non sabía absolutamente nada. De feito, cando sae da cárcere, eu gravo escondido tras uns sebes. Asier atopouse coa película xa empezada.

Foi o día anterior a que fose liberado cando deciden facer o documental ou era algo que xa estaba previsto?

Había tempo que Amaia e eu sentíamos a necesidade de falar de Asier. Amaia foi a que tivo a primeira idea: facer unha película case experimental, unha idea bastante difusa. Ao principio quixemos facer un documental sobre eñ, pero co paso da gravación, o foco foi cambiando. A medida que pasaba o tempo, empezaron a xerarse dúbidas que até ese momento permaneceran latentes, polo que o foco deixou de ser Asier para selo eu. Eu e os meus sentimentos cara a el. Non foi deliberado. Ía ser un filme só sobre el, pero finalmente converteuse nun sobre nós, sobre a amizade, sobre a violencia.

"Ía ser un filme só sobre Asier, pero converteuse nun sobre nós, sobre a amizade, sobre a violencia"

E como reaccionou Aranguren? É unha película na que un amigo pode chegar a caer mal a moita xente. Houbo dificultades neste sentido?

Nós temos en conta que a película para el é un marrón.

Pero accedeu a facela.

Si, é un acto de xenerosidade moi grande que fala do grao de amizade que temos e da súa xenerosidade. Non só a súa, senón tamén a da súa familia e achegados.

No documental sae mesmo unha cea de Nadal na casa da súa nai.

Exacto. O feito de que el saia nesta película non só lle afecta a el, senón a toda a familia, á súa parella e aos amigos. Nós, ademais, decatámonos de que non podiamos obviar o feito de que formou parte dunha organización que exerceu a violencia e tiñamos que tomar unha postura clara respecto diso. Loxicamente, é un dos temas que tratamos con máis coidado, porque non podía ser un retrato compracente. Atopar ese equilibrio é tamén unha cuestión de tacto e ao mesmo tempo de compromiso co que queremos contar.

A película xorde coa intención de facer entender aos seus amigos de Madrid a súa amizade cun militante de ETA e como asimilar unha decisión que a vostede mesmo lle custou asimilar. Chegou a facelo? A entender que o puido levar a integrarse en ETA?

A primeira vez que vin chorar a miña nai foi porque un policía acababa de matar un amigo seu nunha manifestación. Era moi cativo e quedoume gravado. Tocounos ese tipo de vivencias. Pero logo, despois de trasladarme a vivir Madrid, o máis difícil sempre foi poder falar deste tema máis aló dos estereotipos. Saír do relato dos bos e malos. Falar de Asier, do Asier amigo, responde á nosa necesidade de compartir a idea de que este é un conflito complexo. De dar a coñecer ao outro. Dar a coñecer e xustificar son cousas distintas.

"Cantas veces teño que dicir que estou en contra da violencia de ETA para que me crean se á vez defendo os dereitos dos presos?"

Cando chegou a Madrid non só chegaba con mostrarse contrario a ETA senón tamén aos seus fins.

Incluso os medios de esquerdas seguen aferrados a esta dinámica. Cantas veces teño que dicir eu nesta entrevista que estou rotundamente en contra da violencia de ETA para que me crean se á vez defendo, por exemplo, os dereitos dos presos, algúns deles encarcerados por motivos políticos e non estritamente relacionados coa violencia? Porque os medios españois, como eldiario.es, do cal son socio, por certo, aínda titulan que o comunicado do EPPK é "dos presos de ETA", cando hai moitos presos dese colectivo que o son por exercer o política ou o xornalismo, desde unha disidencia non violenta, é dicir, fóra de ETA. Nos seus arredores ideolóxicos, vale, pero fóra. Iso indígname no máis profundo.

Sentín unha gran soidade. Entristéceme moito, tamén, que os meus compañeiros de profesión, qeu sempre fomos tan combativos, que temos sona de responder ás inxustizas... Que durante anos houbo  un silencio cómplice con respecto deste tema. Teño compañeiros que en privado dicían unha cousa pero incapacces de denunciala en público. Que conste que o entendo. Case todos caemos na trampa do medo. Do 'ou estás comigo ou contra mi'. Pero creo que isto vai cambiar. De feito, na nosa película interveñen varios amigos actores, algúns moi coñecidos. É un xesto que Amaia e eu (e máis aínda que nós o propio Asier) agradecemos de corazón.

Moitos activistas en Euskadi din que noutros sitios estamos a entender agora a represiónque houbo aló desde hai anos.

Pois en comparación, esta é unha versión light.

"ETA, coas súas brutalidades, tamén é responsable do odio que se lle ten ao conxunto da esquerda abertzale"

O pai de Asier Aranguren foi membro de Egin, o seu avó tivo que exiliarse a Venezuela porque era gudari. Fai falta vivir aquilo para entender que che pode levar a tomar unha decisión como a que tomou el?

Pódoche asegurar que Asier prefería non ter pasado oito anos na cadea. Non comparto a súa decisión de entrar en ETA, pero é o resultado dunha serie de vivencias, algunhas herdadas como as que mencionas, e dunha situación política tamén herdada do anterior réxime, cuxa sombra é alongada. De todos os xeitos, ETA, coas súas brutalidades, tamén é responsable do odio que se lle ten ao conxunto da esquerda abertzale. Púxolles en bandexa aos diferentes gobernos a escusa para reprimir impunemente. E o que é máis grave, co apoio de gran parte da poboación, que pensa: "Que se fodan, eles buscárono".

Alí o director dun medio, Martxelo Otamendi, chegou a denunciar torturas durante a súa detención.

Efectivamente. E aquí sempre se quita credibilidade dicindo iso de: denuncian sistematicamente. Se cadra é que se tortura tamén de forma sistemática. Aquí en Madrid, e que conste que estou a xeneralizar, sei que hai excepcións, denominar a isto conflito xa é tomar unha posición errónea. Coma se non tivese unha orixe política. A percepción que ten a maioría,  como dicía, é moi sesgada. Respecto ao tema vasco, omítese unha unha parte da realidade. Como sentir compaixón cara á nai dun preso encarcerado a centos de quilómetros se non se informa sobre o que ha de padecer esa nai para poder visitalo? Quen vai sentir pena se a un mozo o meten na cadea por pertencer a unha organización xuvenil, e só por iso, se non se dá voz o que ese mozo ten que dicir na súa defensa? Como sentir rabia ante os relatos de torturas se se nos priva deses relatos? Non se pode sentir empatía polo que se descoñece. Por iso, indígname a maior parte da prensa de Madrid; a iso chámaselle conivencia. E xa é hora de dar un xiro, paréceme que xa é hora.

"Non se pode sentir empatía polo que se descoñece, por iso me indigna a maior parte da prensa de Madrid; é hora de dar un xiro"

Un día confundírono cun militante de ETA despois de saír de copas co seu amigo Asier. Entraron na súa casa e puxéronlle unha pistola na cabeza.

É a mellor mostra de que non é o mesmo que che conten as cousas que vivilas. Da mesma maneira que para min os cuestionamientos que me facían os meus amigos de Madrid servíronme para reformularme nos meus propios, doutra banda, o ter unha relación con Asier fíxome ver que moitas cousas que el denunciaba eran certas. A min confundíronme, aquel día, cun militante de ETA por un parecido físico, e porque estaba con Asier, ao que xa tiñan fichado. Foi hai catorce anos. A policía entrou na súa casa e sufriu uns malos tratos en toda regra, non só verbal. Golpeáronme. Hai un parte médico e hai unha denuncia que por suposto foi arquivada. Eu o que me preguntei naquel momento foi: se a min, que me confundiron con outra persoa, tratáronme así, que farían con alguén en réxime de incomunicación. O que eu pasei é un petisco comparado con outros testemuños que escoitei en primeira persoa. E non fai falta remontarse a tempos escuros, ocorre hoxe.

Entón convocou unha rolda de prensa para denunciar o ocorrido. Temeu que aquilo puidese afectalo no seu traballo?

Podía máis a indignación. Era a miña obriga facelo público. Como non denunciar o que podería estar a pasar noutras situacións. Para min foi unha obriga e tamén unha lección, porque puiden ver en primeira persoa como case todos os medios se fixeron eco da noticia recalcando o feito curioso de que confundisen un actor cun etarra, en lugar de denunciar os malos tratos. Esa era a noticia, non o outro.

Remata a película e lánzase unha pregunta: que está por riba de que?

A pregunta refírese a: cando a violencia é lexítima como forma de loita?

Como medio para un fin?

Para un fin político. No caso de ETA, para min non, a partir de certo momento polo menos. Non é lexítima Pero, cando, para os que nos declaramos pacifistas e aborrecemos a violencia, en que caso o tomar as armas sería unha opción lexítima? Seica nunca o é? Non teño a resposta. A verdade, non quixera ter que verme nesa tesitura.

"Teño claro que este conflito ten unha raíz política e a solución debe ser política"

O documental non deixa de expor cuestións.

Non é un exercicio impostado. Son cuestións que nós, Amaia e eu, temos abertas. É que con temas tan complexos parécenos máis honesto habitar na dúbida, aínda que xere certa angustia.

Tes máis dúbidas unha vez rematada a película?

Moitas máis.

Algunha resposta clara?

Temos claro que este conflito ten unha raíz política e a solución debe ser política.

Aitor Merino, director de 'Asier ETA biok' CC-BY-SA eldiario.es
Dominio Público Praza Pública

Grazas ás socias e socios editamos un xornal plural

As socias e socios de Praza.gal son esenciais para editarmos cada día un xornal plural. Dende moi pouco a túa achega económica pode axudarnos a soster e ampliar a nosa redacción e, así, a contarmos máis, mellor e sen cancelas.