O 16 de xaneiro do ano 2001 La Voz de Galicia publica na súa portada unha entrevista a Rafael Pillado na que o ex-traballador de Bazán denuncia que centos de obreiros dos estaleiros ferroláns poden sufrir enfermidades mortais debido ao contacto durante anos co amianto. A súa denuncia conseguiu rachar o silencio que durante anos pesara sobre a asbestose e impulsa un movemento que leva á prohibición en España, un ano despois, do uso deste material e que saca á luz milleiros de casos de ex-traballadores de estaleiros, da construción e doutras empresas que estaban a morrer ou morreron nos anos seguintes. 

"Pretendo que a miña reclamación sexa ocasión para denunciar os responsables dos nosos asasinatos silenciosos", afirmou Pillado na mensaxe pública na que anunciou a súa enfermidade mortal

Non era a denuncia dunha persoa calquera: Pillado fora un dos creadores das Comisións Obreiras en Bazán, sendo o líder do sindicato durante as mobilizacións que o 10 de marzo de 1972 acabaron coa morte de dous obreiros en Ferrol a mans da Policía. Despois de pasar catro anos no cárcere, en 1976 é liberado, chegando a liderar o PCG en 1979. Prexubilado en 1999, coa súa denuncia enfrontouse non só á súa antiga empresa, senón aos propios sindicatos -comezando polo seu, CC.OO.-, que negaban a gravidade da situación.

O pasado luns Rafael Pillado (San Cibrao, 1942) anunciou publicamente que se lle acaba de detectar un cancro producido polo amianto, un mesotelioma mortal cunha esperanza de vida media dun ano. Nesa mesma mensaxe subliñaba que non quería que "a miña enfermidade e a de tantos afectados" sexa "clandestina". "Pretendo que a miña reclamación sexa ocasión para denunciar os responsables dos nosos asasinatos silenciosos", sinalando a responsabilidade da ditadura franquista e da Banca March, financiadora do Golpe do Estado de 1936 e que posteriormente recibiu de Franco "a autorización en exclusiva para importar sen límites o amianto, que a través de Uralita contaminou a auga, as terras, os tellados e edificacións, e que mata e segue matando a miles de persoas".

No ano 2001 a súa denuncia pública contribuíu a rachar o silencio que durante anos pesara sobre a asbestose

No ano 2004 Pillado impulsou a creación da Asociación Galega de Víctimas do Amianto (Agavida), que dende hai dúas décadas traballa apoiando nas súas reclamacións xudiciais ás persoas e familias afectadas e promovendo unha Lei Integral do Amianto que supoña un recoñecemento automático do dano producido a decenas de milleiros de traballadores e garanta a eliminación de todo o amianto aínda existente. Falamos con Pillado.

Antes de nada, como estás? Cando soubeches que tes un cancro provocado polo amianto?

"Cando o médico me dixo 'tes líquido no pulmón dereito' xa tiven claro o que era, porque eu sei moi ben o amianto que tragamos durante anos"

Estou ben, comezarei a quimio nunhas semanas e de momento non teño molestias, aínda que perdín oito quilos no último mes. Hai dúas semanas que me diagnosticaron este mesotelioma. Eu estaba pendente de facer unha operación dunha hernia, cando o médico me dixo “temos que parar, porque che aparece líquido no pulmón dereito”. E eu nese momento xa tiven claro o que era, porque a diferenza de moita xente eu sei moi ben o amianto que tragamos durante anos. Aínda que a verdade é que eu xa me confiara en que a min non me ía pasar, porque os especialistas no tema do amianto falan dun período de latencia ata 30 anos e eu hai xa máis de 60 anos que entrei en Bazán.

Dis que queres dedicar o tempo que che quede de vida a denunciar a situación, que non queres pasar isto en silencio...

"Nas últimas décadas vin morrer moitos compañeiros, que pasaron os seus últimos meses nas súas casas, que marcharon en silencio"

Si, nas últimas décadas vin morrer moitos compañeiros, que pasaron os seus últimos meses nas súas casas, que marcharon en silencio. De feito, moitos dos afectados nin sequera denunciaron xudicialmente nin queren saír publicamente para contar o seu caso, o acojone que durante anos meteron as empresas con este tema é impresionante. Eu non quero morrer en silencio, quero o contrario: contar a miña situación, que é a mesma de milleiros de persoas afectadas. A mellor defensa dunha persoa enferma de amianto é que se saiba, que a sociedade o comparta, porque iso axuda a todo o mundo a entender o que pasou e o que está pasando.

Cantos anos tiveches un contacto directo co amianto?

"Con 17 anos eu xa estaba a bordo dos barcos, que estaban cargados de amianto ata os topes, un amianto que ti cortabas e se esparexía por todas partes, porque era un amianto xa gastado, aínda máis perigoso que se fose novo"

Eu entrei en Bazán aos 15 anos, en 1957, como aprendiz, e catro anos despois xa me fixeron operario. Con 17 anos eu xa estaba a bordo dos barcos, uns barcos que estaban cargados de amianto ata os topes e que estaban aquí de reforma. Reformar quería dicir sacar todo o que había dentro, todo o amianto, un amianto que ti cortabas e se esparexía por todas partes, porque era un amianto xa gastado, aínda máis perigoso que se fose novo. E nós iamos tragando todo aquilo sen saber o que entraba nos nosos pulmóns. Tíñannos completamente enganados. Eu prexubileime no ano 1999, así que estiven 40 anos tragando amianto, agás os catro anos que pasei na cadea e os anos que estiven liberado para liderar o PCG.

Hai algo máis de 20 anos comezaches a denunciar o que estivera sucedendo nas décadas anteriores. Como foi ese proceso de denuncia? 

"No ano 1999 souben da morte dun compañeiro que estaba no equipo de transporte de materiais. Daquela, empecei a preguntar polo resto da xente que traballaba máis directamente co amianto, coma el. E resulta que estaban todos mortos ou a piques de morrer"

No ano 1999 un día tiven noticia da morte dun compañeiro que estaba no equipo de transporte de materiais, o que lle chamábamos “a cuadrilla”. Daquela, empecei a preguntar polo resto da xente que traballaba máis directamente co amianto, coma el. E resulta que estaban todos mortos ou a piques de morrer. Comuniqueille as miñas sospeitas aos responsables de CC.OO. en Ferrol, pero non fixeron nada. Entón, tamén falei con xente do sindicato en Madrid, con Julián Ariza, con quen tiña confianza, que me puxo en contacto con Ángel Cárcoba, que nese momento estaba investigando os efectos do amianto en toda España. 

Cando lle contei a Cárcoba o que estaba pasando en Ferrol díxome: “é o amianto, sen dúbida” e compartiu comigo as notas do libro que estaba a piques de publicar. Co material que fora xuntando fun falar co daquela delegado de La Voz de Galicia en Ferrol, que me animou a ir “a tope” co tema, con aquela entrevista, que foi publicada en portada, na que eu dicía que en Ferrol estaban morrendo milleiros de traballadores como consecuencia do amianto.

Cal foi a reacción da sociedade nese momento?

"A dirección de Bazán reaccionou contra min e contra o xornal. Pero tamén o fixeron os sindicatos, acusándome de esaxerado e de crear alarma social, entre eles o presidente do Comité de Empresa, Matesanz, que nos acusou de irresponsables"

A dirección de Bazán reaccionou contra min e contra o xornal. Pero tamén o fixeron os diferentes sindicatos, acusándome de “esaxerado” e de “crear alarma social”, entre eles o presidente do Comité de Empresa, José Matesanz, que ademais era de CC.OO., que nos acusou de "irresponsables". Nese momento, dende a asociación Fuco Buxán asumimos a responsabilidade de denunciar o tema: primeiro convocamos unha concentración diante do Hospital, esixindo respostas sobre o amianto, e despois fixemos actos divulgativos nos que proxectabamos vídeos de persoas enfermas de amianto que relataban o seu proceso. Como curiosidade, entre elas estaba Steve McQueen, que enfermara por ter traballado como estibador no porto de Nova York trasladando sacos cheos de amianto antes de ser actor.

Custou moito rachar o silencio que existía en Ferrol sobre o tema?

"Había unha gran resistencia. Durante anos Uralita e a Banca March estiveran pagándolle aos médicos para que non se falase deste tema, o mesmo que moitas empresas"

Había unha gran resistencia. Fíxate que durante anos Uralita e a Banca March estiveran pagándolle aos médicos para que non se falase deste tema, o mesmo que moitas empresas. Aquí tivemos un exemplo cun médico do Hospital Xeral que cando chegaban os traballadores á súa consulta lles dicía que tiñan unha enfermidade producida polo amianto e que tiñan que reclamar. Pero Bazán decidiu entón contratalo e resulta que cando os traballadores chegaban aos xuízos e tiñan que apoiar a súa reclamación no diagnóstico clínico, este médico pasaba a dicir que o cancro era debido ao tabaco. Ata que un día un avogado lle calou a boca, porque no xuízo, despois de dicir que a enfermidade era produto do tabaco, lle presentou unha carta, asinada por el uns meses antes, na que aseguraba que a doenza era debida ao amianto.

"O que fixemos en Ferrol foi clave para que o tema se coñecese en toda España"

Pero despois todo sucedeu moi rápido: os traballadores comezaron a informarse e a denunciar, houbo máis investigacións, moitos dos que negaban o tema abriron os ollos. O que fixemos en Ferrol foi clave para que o tema se coñecese en toda España. Noutros lugares había moita xente afectada, tamén había xente que denunciaba o tema e que intentaba defenderse, pero as empresas ocupábanse de calalos e nunca se publicaba nada. Cos datos que fomos obtendo en Ferrol o tema chegou a Europa e, ademais, plantexámoslle ao Goberno central, que daquela estaba presidido polo PP, que había que prohibir o amianto. E prohibiuse no ano 2002, sendo ministra Celia Villalobos.

En todo caso, a prohibición era só o inicio, non si? Os afectados e as súas familias seguían véndose obrigados a pelexar individualmente nos xulgados por un recoñecemento da súa enfermidade e unha indemnización...

"A xente pelexaba en solitario, peregrinando polos xulgados como podía, con moitas dificultades e moita incomprensión. Nese momento creamos Agavida"

Si, a prohibición era só o principio do camiño, porque unha cousa era que non se seguise instalando amianto, pero outra moi distinta era recoñecer o dano que causara. Porque pode haber leis, pero se non se usan e non hai organizacións que defendan os afectados, pois entón non cambia nada. A xente pelexaba en solitario, peregrinando polos xulgados como podía, con moitas dificultades e moita incomprensión. Nese momento creamos Agavida e aí houbo unha coincidencia entre o traballo que nós viñéramos facendo e o traballo de Carlos Piñeiro [que impulsou -ao principio case en solitario- a investigación médica sobre a enfermidade] e, posteriormente, o de Carmen Diego Roza.

Na actualidade Agavida ten máis de 600 socios e segue aparecendo xente que está afectada. Pero fíxate que mesmo agora seguimos atopando resistencias nas empresas. A propia Navantia segue sen recoñecer o que pasou. Prefire ir pagando indemnizacións cando perde os xuízos, porque aí xa non lle queda máis remedio.

Hai aínda traballadores afectados polo seu contacto do amianto que non saben que poden sufrir unha enfermidade mortal? A situación é peor nalgún sector?

"O gran problema hoxe segue estando no sector da construción e tamén en empresas pequenas. Nas grandes os traballadores puidemos organizarnos para denunciar esta situación e que a realidade saíse á luz, pero noutras todo isto segue silenciado"

O gran problema hoxe en día segue estando no sector da construción e tamén en empresas pequenas. Nas empresas grandes os traballadores puidemos organizarnos mellor para denunciar esta situación e que a realidade saíse á luz, pero noutras todo isto segue silenciado. Na construción, ademais, porque aínda hai moito amianto en edificios. O problema segue sendo que unha familia pense que se se fala do tema vai ser peor, ou vai ser un agravio para o traballador enfermo. A ocultación é sempre un elemento que beneficia os responsables das mortes, por iso eu falo da necesidade de denunciar.

Que importancia ten a aprobación dunha Lei Integral do Amianto, que levades anos reivindicando?

"Se o 10 de marzo ten sentido non é para regodearse no pasado, senón para que o pasado sirva de referencia ás novas xeracións, que están sendo maltratadas en todas partes, con baixos salarios, precariedade e inseguridade no traballo"

A partir do ano 2004 ou 2005 comezou a plantexarse a necesidade dunha Lei Integral, que incluíse a garantía de indemnizacións para os traballadores que foran afectados e tamén todo o proceso de desamiantado, de retirada dos materiais canceríxenos que segue habendo en edificios e que noutros lugares contaminan as augas. Tiveron que pasar dez anos para que se presentase unha proposta no Parlamento Vasco e de aí pasou ao Congreso dos Deputados, atopando moitas reticencias no PP pero tamén no PSOE. En abril do pasado ano aprobouse un elemento que vai na lei, que é o fondo de compensación das vítimas, pero é importante que se aprobe de inmediato esta Lei Integral, que neste momento apoian varios partidos.

Dentro dun mes conmemóranse os 50 anos do 10 de marzo. Queres ligar a túa denuncia sobre os efectos do amianto a esa celebración?

Si, porque pode parecer que o tema do amianto é unha cousa e o 10 de marzo é outra. Pero nunca debemos esquecer o que é o 10 de marzo: un día de reivindicación dos traballadores polos seus dereitos. Aquel 10 de marzo de 1972 non coñecíamos os problemas que había detrás do amianto, pero unha das reivindicacións que ese día poñíamos enriba da mesa era ter un traballo seguro e digno. Se o 10 de marzo ten sentido non é para regodearse no pasado, senón para que o pasado sirva de referencia ás novas xeracións, que están sendo maltratadas en todas partes, con baixos salarios, precariedade e inseguridade no traballo.

Como debe ser esa celebración do marzo do 72, que estades impulsando dende a Comisión 50 aniversario?

"O movemento obreiro, con moito custo para moita xente, foi o factor principal que foi debilitando a ditadura e aí o movemento obreiro galego xogou un papel central"

Nós defendemos que este ano hai que conmemorar o 50 aniversario daqueles feitos como se merece. A celebración ten que durar todo o ano e debe facerse a nivel de toda Galicia, porque en setembro tivo lugar a folga xeral en Vigo, e tamén poñéndoo en relación co que sucedía en todo o Estado, porque en xuño detiveron a toda a coordinadora xeral de CCOO en España. E hai que ligalo ás mobilizacións dos estudantes en Santiago en 1968, e co que facían os curas progresistas moi especialmente en Ferrol, con Voces Ceibes, coas mobilizacións labregas, dos mariscadores... 

Ademais, débese facer fincapé en toda a dimensión política que tivo aquela protesta, para combater esa idea de que isto foi só unha manifestación por un convenio. Porque esa idea, que aparece sempre, lígase a unha concepción que minusvalora o papel do movemento obreiro como motor da caída da ditadura. Pero a realidade é que o movemento obreiro, con moito custo para moita xente, foi o factor principal que foi debilitando a ditadura e aí o movemento obreiro galego xogou un papel central. Por iso a análise debe ser política, pero o problema é que actualmente a maior parte dos sindicatos, con excepcións, son apolíticos. Un sindicato que non teña iniciativa política non ten capacidade para cambiar nada.

Como queres pasar o tempo que che quede de vida?

"O día que me toque, pois tocarame. Pero sempre coa convicción de que ao longo da miña vida transitei de forma honesta e poñendo todo o que tiña enriba da mesa. Cando me vaia, marcharei coa satisfacción do deber cumprido"

Asociacións e institucións de distintos lugares me están pedindo que participe en actos sobre o marzo do 1972 e estoulles dicindo que irei encantado sempre que me atope en condicións. A miña disposición é que todo o que poida facer o vou facer. A miña familia pídeme que quede máis na casa e así o farei tamén.

O día que me toque, pois tocarame. Pero sempre coa convicción de que ao longo da miña vida transitei de forma honesta e poñendo todo o que tiña enriba da mesa. A estas alturas síntome moi reconfortado con todo o que me chegou. Sigo conservando o meu compromiso co mundo do traballo e vou facer todo o que poida e ata onde poida. Cando me vaia, marcharei coa satisfacción do deber cumprido.