Antonio Turiel é físico e investigador do CSIC cunha firme vontade transformadora. Os datos demostráronlle que é necesario un cambio radical de rumbo e apostar por outro modelo económico que se afaste do crecer por crecer e, ademais, a ritmo desenfreado. As materias primas esgótanse, as enerxías renovables non xerarán suficiente rendemento para seguir o ritmo do sistema e métodos como o fracking cheiran a "estafa". Hai que parar, analizar datos e virar o temón.

Cando se fala dos motivos da crise económica sempre chegamos ás mesmas conclusións: que se a burbulla inmobiliaria, que se os ciclos económicos... Pero vostede exponnos algo totalmente diferente: centra as causas no sistema enerxético...

O problema principal con que nos atopamos é a sustentabilidade do noso sistema económico. Estamos ante un modelo que se basea no crecemento exponencial e sistemático do Produto Interior Bruto (PIB) para xerar emprego e aceptámolo de maneira acrítica. Isto implica que canto máis tes, máis debes achegar. É dicir: cun crecemento do 2'8% -que se consideraría normal-, duplicas o PIB cada 25 anos e isto é un ritmo moi elevado. A Axencia Internacional da Enerxía (AIE), entre outros, corrobora que para que haxa un crecemento da economía debe haber un crecemento do consumo de enerxía. Entón, para poder crecer a estes ritmos exponenciais, a dispoñibilidade de enerxía que consumimos cada ano debe crecer tamén exponencialmente.

E que pasa cando estas fontes de enerxía están a chegar aos seus límites?

"Os problemas non comezan o día que se usa a última pinga de petróleo, fano cando a produción de petróleo non é capaz de seguir o ritmo desenfreado que a nosa economía require"

Debemos entender que os problemas non comezan o día que se usa a última pinga de petróleo, fano cando a produción de petróleo non é capaz de seguir o ritmo desenfreado que a nosa economía require. E isto, de feito, empezou a pasar xa, concretamente en 2005, antes mesmo do comezo oficial da crise.

É o que se coñece como o peak oil...

Si, é o momento en que a produción de petróleo xa non sobe máis e, tarde ou cedo, comeza a decrecer. É unha situación que xa non se pode reverter porque para extraer petróleo, que ademais é cada vez máis inaccesible e de peor calidade, necesítase gastar máis enerxía e hai unha cousa clara: no momento en que custe máis enerxía extraer a materia prima que a que ela nos poida devolver despois, xa non ten sentido.

E, como comentaba, hai 8 anos que tocamos o límite.

Si, co petróleo foi en 2005. Agora atópase nunha declinación lixeira pero en menos de 5 anos a tendencia comezará a decrecer moi rapidamente. Aínda así, existen sucedáneos do petróleo, que non teñen a mesma rendibilidade, onde aínda o peak oil está un pouco escondido.

O problema, por iso, non é privativo do petróleo. Que pasa co gas natural, co carbón e o uranio?

Estas tres materias primas aínda non alcanzaron o seu máximo, pero estímase que o fagan de aquí a 2020. E debemos ter en conta que o combinado de petróleo, gas, carbón e uranio espera que alcance o seu máximo en 2018. Penso, con todo, que comezará a diminuír antes, xa que para a extracción destas materias primas requírese o petróleo e este é o que ten unha peor proxección.

Unha das consecuencias deste horizonte finito das materias primas non renovables, que supoñen o 92% do consumo de enerxía actual, é a utilización de métodos de extracción cada vez máis agresivos, como é o caso do fracking...

"Nos EUA demostrouse que o fracking foi unha maneira de arruinarse moi efectiva"

O fracking é unha estafa a gran escala. Está a tentarse vender a idea de que é unha fonte de enerxía que nos liberará da nosa dependencia enerxética exterior, cando no fondo nos EUA demostrouse que foi unha maneira de arruinarse moi efectiva. As compañías americanas que se dedican á extracción de gas de fracking chegaron a perder 10 mil millóns de dólares cada trimestre durante o 2010 e o 2011, e en 2012, 10 millóns de dólares ao ano. De feito, a maioría de empresas que se dedicaban a iso crebaron.

Parece que estes datos non cheguen aquí... Máis ben ao contrario...

Fácil. Está a tentarse confundir a opinión pública vendendo a idea de que isto pode ser unha salvación. Pero é un recurso de moi mala calidade, que custa moito explotar, que pode non ser rendible e que, ademais, dura moi pouco.

E por que o goberno catalán e español insisten en dar crédito a esta opción?

Atreveríame a dicir que o fracking é unha burbulla como a inmobiliaria, só que dura menos tempo. O problema é que ten unhas consecuencias ambientais que non son desprezables. Escoitar declaracións do ministro de Industria, Enerxía e Turismo, José Manuel Soria, dicindo que é unha revolución enerxética e que suporá cousas marabillosas para España só che fai pensar dúas cousas: ou está moi mal documentado ou...

Ou que?

Eu limítome a dar datos...

O problema de fondo está claro: vivimos nun mundo finito, pero o sistema económico que nos abarca baséase nun crecemento infinito. As enerxías renovables teñen a clave?

Aquí atopamos outro obstáculo. As enerxías renovables están enormemente sobreestimadas. É evidente que nun futuro a longo prazo non teremos máis nada que iso, pero facendo as cousas moi ben podemos aspirar a que só nos dean un 10 ou un 15% da enerxía que consumimos actualmente. Tamén hai que dicir que quizais non deberiamos que consumir tanta, por iso. O problema é que o noso sistema está viciado desde a base e é o que temos que cambiar.

Entón a única vía pasa por cambiar o sistema, entendo?

"Como non queremos ouvir falar de modificar o sistema económico buscamos fontes de enerxía milagrosas"

É evidente. Como non queremos ouvir falar de modificar o sistema económico buscamos fontes de enerxía milagrosas, pero no fondo tampouco poderían soster un ritmo infinito nun planeta finito. Acabariamos chocando novamente contra algún límite. E non nos detemos a pensar que quizais o erro de base é o propio sistema.

Ben pois, debuxemos a transición...

Aquí está a gran dificultade. É relativamente sinxelo expor as características ás que queremos chegar: un sistema de economía estacionaria, de circuíto pechado, con enerxías renovables e onde todo se optimice ao máximo e que se favoreza o cumprimento das necesidades e non o consumo polo consumo. Pero o reto é o momento de paso. Penso que hai que empezar por sensibilizar á poboación, porque os expertos xa son conscientes. O que pasa é que non se quere sacar o debate á rúa para non xerar medo e desestabilizar os mercados aínda máis.

Hai pois, dous grandes retos: por unha banda, romper os esquemas preestablecidos da cidadanía e, por outro, unha cuestión de vontade política.

"Os políticos están tan influídos polos grandes lobbies de poderes económicos que non teñen marxe de manobra e terminan actuando ao ditado"

Eu non creo que o problema veña da cidadanía. A verdadeira resistencia é que os poderes económicos cren que teñen moito que perder -aínda que teñen máis que perder aínda se non se fai o cambio- e oponse con moita forza a calquera idea que implique uns límites. E os políticos están tan influídos polos grandes lobbies de poderes económicos que non teñen marxe de manobra e terminan actuando ao ditado.

Ante iso, que pode facer a cidadanía desde a base?

Esixir o cumprimento estrito da lei e pór sobre a mesa un debate claro de cales son os límites e da necesidade dun cambio no sistema.