Raúl Gómez Pato publicou hai uns meses ‘Sal, auga, vinagre’, (Medulia Editorial), un poemario no que volven estar presentes a angustia da morte e do paso do tempo, a ruína progresiva do corpo, as relacións coa contorna física e humana (de poder, por exemplo), a necesidade da escrita ou a ansia de eternidade. Dito así, pode soar algo intenso, mais non o é así no seu caso. Cada un dos seus poemarios é un proxecto novo e diferente aos anteriores, no que o xogo e, moitas veces, o humor, está moi presente. Xunto cunha sorte de diálogo coa literatura greco-latina, que admira. Falamos con el por correo electrónico como poeta e como director da colección Vétera da editorial Rinoceronte.

‘Sal, auga, vinagre’ (Medulia editorial) é o teu último libro. Ten unha estrutura semellante a ‘Máscaras de espellos’ (Espiral Maior), (dous poemas por páxina, sempre co mesmo número de versos) só que neste último son decasílabos e en ‘Máscaras’ eran tercetos. Algún motivo especial para escoller os decasílabos e os tercetos? 

O libro ‘Máscaras de Espellos’ foi froito dunha necesidade de limpeza na escrita. Estaba un pouco farto de ler autores/as que eu percibía redundantes na súa expresión, como se fixese falta escribir moito para significar; nesa lectura, ademais, sentía que eu non entendía practicamente nada, coma se houbese unha intención de escuridade por parte dos e das autoras. E eu non quería chegar a ese punto.

“Estaba un pouco farto de ler autores/as que eu percibía redundantes na súa expresión, como se fixese falta escribir moito para significar”

Entón quixen podar a miña escrita para que quedara só a substancia, só o necesario, só o que quería dicir, por iso tamén omitín tamén os signos de puntuación, porque ao final do proceso de demoucar era necesaria unha reconstrución, e esta tiña que vir de parte dos e das lectoras. Porén, en ‘Sal, auga, vinagre’, a intencionalidade era completamente distinta, aínda que entendo que se poida ver un ton parecido. Aquí quixen traballar coa musicalidade, co termo decagrama. Algúns lectores pensan que se tratan de décimas, é dicir, de poemas de dez versos sen rima. Pero non, para min, non son décimas, senón que son decagramas, un dobre pentagrama. O obxectivo era traballar coma se os dez versos conformasen unha peza musical cos seus dous pentagramas.

Definiras ‘Máscaras de espellos’ como fragmentos dun espello no que te vías reflectido ti e a túa contorna. En ‘Sal, auga, vinagre’ hai tamén poemas que parecen tirados de lembranzas, de instantes vividos… Imaxes do cotiá, poderiamos dicir. Podería ser unha das claves destes dous poemarios? En que sentido?

‘Máscaras de espellos’ é un libro que non reflicte, refracta a realidade. Refráctaa, de aí o termo máscara asociada a espellos. O título está tomado dun verso de Manuel Lueiro Rey, do seu poema Remeiro son. Reflectir é o oficio, seguramente, do xornalista; o poeta ou o novelista, creo, debe refractar, é dicir, ollarse diante dun espello e ver as máscaras do reflectido, peneiralas e recrealas. 

“Máscaras de espellos é un libro que non reflicte, refracta a realidade. Refráctaa, de aí o termo máscara asociada a espellos”

Evidentemente este proceso é a memoria. A memoria conserva as imaxes do cotiá, pero refractadas por moitas sensacións como a nostalxia do tempo perdido, a perda, a esperanza, o amor, etc. A memoria dun instante cotiá da vida, sexa cal sexa, xa non é o instante en si mesmo, é unha especie de novela, de historia que levamos escrita no noso cerebro cunha perspectiva totalmente distinta á orixinal. Isto si que me interesa, a memoria como construción da persoa, do suxeito, como a máquina máis poderosa de transformación do ser humano. 

“Si que me interesa a memoria como construción da persoa, do suxeito, como a máquina máis poderosa de transformación do ser humano”

Un dos temas presentes en ‘Sal, auga e vinagre’ e, quizais, en todos os teus poemarios, é a morte, xunto co paso do tempo (a ruína, etc). Tamén o amor (os afectos). Ou o propio feito da escrita. Ou a relación humana co poder: a submisión, por exemplo. Cal é a relevancia destes temas neste libro e, en xeral, na túa creación poética?

‘Sal, auga, vinagre’ non deixa de ser unha extensión dos demais libros porque, por así dicir, vas construíndo un camiño no que o último grado é consecuencia do anterior. Ao final son, como diría, variacións sobre un mesmo tema, todos os libros, é máis, todos os libros de todas as literaturas universais. Ao final trátase sempre de darlle voltas ao que realmente interesa ao ser humano: a morte, os sentimentos afectivos, o tempo, a ruína paulatina do corpo, as relacións co entorno humano e físico, e ansia de eternidade.  

Quizais falte algún tema central, seguramente, pero basicamente a vida do ser humano resúmese en menos de dez preguntas básicas. Sobre isto xira a arte. Onde non chegan os coñecementos empíricos para dar solución a estas cuestións, aparece a creación, a resposta creativa. No fondo a arte, en xeral, non só a poesía, cumpre exactamente a mesma función ca a relixión, trata de salvarnos de nós mesmos, da nosa descomposición coma seres. Cal é a diferencia entre un libro e outro, entre unha literatura e outra, entre unha arte e outra? Pois o enfoque, é dicir, onde sitúa seu punto de perspectiva, o punto de partida e o camiño que percorreu cada creador para tratar de dar coa solución a calquera destas cuestións, insolúbeis de momento, por certo; e aquí, por exemplo, é onde entra o talento, a habilidade e a técnica; porque non hai que esquecerse que a arte é unha técnica, unha τέχνη, como a entendía o mundo grego, que hai que traballala, e moito, con teimosía e aprendendo. 

“No fondo a arte, en xeral, non só a poesía, cumpre exactamente a mesma función ca a relixión, trata de salvarnos de nós mesmos, da nosa descomposición coma seres”

Ese concepto de arte coma inspiración e puro talento é moi moderno, prodúcese a partir do século XX, cando se democratiza o feito artístico, o feito de que calquera persoa poida crear en calquera ámbito das artes, que é marabilloso, pero que provoca que, moitas veces se crea que calquera pode construír arte con calidade, e non sempre é así. Neste sentido o que escribo eu non mellora absolutamente nada do que foi escrito anteriormente, por suposto, pero ao mellor o enfoque, a perspectiva coincide coa que no momento da lectura ten algún/unha lectora e aí prodúcese o contacto, a empatía, e entón esa persoa aprecia o que ti escribes e como o escribes. Porque seguramente ese lector/a estea pensado que xusto ela o expresaría máis ou menos así. 

Outra das constantes da túa poesía é, quizais, o xogo. En ‘Máscaras de espellos’ hai chiscadelas ao lector/a para que intúa de quen o de que se está a falar. En ‘A casa deshabitada da familia Pena’ propoñíanse distintas formas de ler o libro… Que importancia ten o xogo na túa creación literaria?

O xogo é fundamental no meu proceso creativo. A creación non é máis ca iso, en certa medida, un xogo. É unha fiestra de comunicación que abres para que o receptor entre nel e participe. É verdade que é un xogo oculto, un xogo no que participas sen saber cal vai ser a reacción do outro, pero que facilita en certa medida a súa propia visión, a súa perspectiva. Ademais o xogo sempre leva aparellado o goce, o entretemento e o que é fundamental no acto creativo, o rito. Sen o rito non hai maxia. E a obra artística ten que posuír encantamento, maxia. A maxia consiste niso, en dicirlle ao receptor,  “mira, aquí hai truco, pero ti descoñécelo, entra sen medo non te preguntes por el, porque o que importa é o resultado, non o proceso”. 

“O xogo é fundamental no meu proceso creativo. A creación non é máis ca iso, en certa medida, un xogo”

É algo que moitas persoas cren que comezou no século XX, pero é inherente ao proceso creativo, vai unido a el desde que un ser humano decidiu por primeira vez elaborar un experimento coa súa capacidade imaxinativa. O barroco, neste sentido, foi unha época marabillosa porque elevou a capacidade de xogo da creación a límites insospeitados, pero que xa estaba moi visíbel e foi fundamental en épocas anteriores, como no helenismo grego, na literatura post-imperial romana, ou mesmo no románico. Pero non hai que esquecer que forma parte de toda a cultura universal, de todo o proceso creativo de toda a humanidade de todas as épocas. Pessoa, por exemplo, foi un mestre neste sentido, pero non máis ca quen pintou as covas de Lascaux, Sófocles, Petronio, Alciato ou a mesma Rosalía de Castro.

’Círculo’ é o teu poemario anterior a ‘Sal, auga, vinagre’. O “ser”, a nada, a memoria… aparecen neste libro desde o limiar. De que maneira contén este libro unha sorte de advertencia contra a volta ao pasado, ou quizais contra a súa idealización? 

Este libro efectivamente está artellado sobre ese eixo, sobre a idealización do pasado que ás veces se converte nunha áncora que non nos permite avanzar, pero en realidade o título pode ser enganoso neste sentido. Mais ca un círculo o libro pretende dar unha idea de resorte ou de espiral que volve sobre o mesmo centro, pero que avanza cara adiante. 

Este libro naceu dunha idea complexa: pretendía ter varias liñas de lectura: unha lectura política, unha análise poética do que pasou co nacionalismo galego e a súa última división, e creo que pode lerse tamén así, evidentemente en clave simbólica ou esexética; tamén pretendía ser unha obra sobre o amor e o desamor, sobre os afectos e as consecuencias da súa perda. 

Tamén quixen imprimir na obra unha lectura sobre o retorno ao pasado, sobre as consecuencias de idealizar o retorno ao rural, a un mundo desaparecido case na súa totalidade, idealizado moitas veces por quen non tivo a sorte ou a desgraza de vivir nese mundo que eu si o vivín, e con esta lectura tamén vai implícita a regresión á infancia coma territorio seguro, coma zona segura nun medio dun conflito no que estás inmerso toda a túa vida despois de saír de; un territorio que, unha vez abandonado, se converte nunha especie de totem ao que todas e todos temos tendencia a adorar, e que no fondo, non deixa de ser un espellismo. 

“Tamén quixen imprimir na obra unha lectura sobre o retorno ao pasado, sobre as consecuencias de idealizar o retorno ao rural, a un mundo case desaparecido"

En fin, foi un proxecto ambicioso, ao mellor demais, pero era o que pretendía, escribir un longo poema dividido en tres partes que tivese varias lecturas. E o prólogo, precisamente, fala diso, de como volvemos a ollada atrás coa intención de permanecer, de perpetuarnos na historia do universo a través da memoria, porque no fondo o ser humano está construído a partir das raiceiras que se van asentando no pasado ao longo da vida.

’Círculo’ é o teu poemario máis existencial. Aínda que tamén, con outro enfoque, pode haber algo diso en ‘Máscaras de espellos’ (e en todos os outros). Desde o punto de vista formal, quizais estes dous libros sexan os mellores que tes escrito… Como autor, tes algunha preferencia por estes libros ou por algún dos outros? 

Esta é unha pregunta de moi difícil e, ao mesmo tempo doada resposta. Se me preguntas agora por ‘Círculo’ dígoche que é un libro perdido, porque estou moi afastado del, desencantado con el, quizá porque teño a sensación de non ter conseguido o que pretendía. Pero por outra banda isto pásame con todos os libros que levo escrito, agás, claro está, cos traducidos. Pásame tamén con ‘Cousas de Papá’, o libro para nenas e nenos que publicou Xerais, que debería estar fóra dese desencantamento, porque é un libro feliz, de celebración polo feito de ser pai. 

“Coa miña obra teño moi mala relación, a verdade, pero de vez en cando reconcíliome con ela”

O que sucede é que eu preciso illarme deles, separarme deles moito tempo, porque a sensación de frustración con respecto ao resultado para min é moi intensa. Despois, pasados varios anos, ao reler algún verso, algún poema, penso que non todo o que hai escrito nos meus libros está perdido, que ao mellor conseguín algún verso feliz, no sentido de que pode que estea ben escrito en relación ao que quixen transmitir. Coa miña obra teño moi mala relación, a verdade, pero de vez en cando reconcíliome con ela. Porén hai un libro que me dá menos desgustos, que é ‘Verba quae supersunt¡, porque está o toque clasicista co que está escrito, que para min é moi gustoso, porque adoro o mundo clásico, claro. Porén, se tivera que renunciar a algún dos libros, se me pedisen que destruíse completamente algún, porén, sentiríame tremendamente triste pola perda.

Mais todos os os teus libros son, en realidade, bastante diferentes. ‘Choiva vapor e velocidade’ (Positivas), fora o primeiro. E ten algo como de crónica dun espazo habitado por seres marxinais, ou polo menos ben mancados. Xunto, con quizais, unha presenza do humor que fai pensar noutros autores da época (finais dos 90). Como ves este libro desde a perspectiva de hoxe?

Este libro naceu, no meu interior, como unha resposta poética ao mundo do Bravú. Eu fixen a carreira con Xurxo Souto, e de verdade, sentía e sinto por el unha admiración profundísima coma persoa e coma creador. É un ser extraordinario, fantástico. E eu pensei que o mundo que nese momento estaba xurdindo no ámbito do Bravú podía ser trasladado ao ámbito poético. Pero con absoluta sinceridade e honestidade; non foi unha cuestión de “ah, está de moda o bravú, pois vou escribir poesía ao xeito”, porque ese mundo, o mundo do Bravú, era o da miña infancia, o das persoas e o das circunstancias que me rodearon durante toda a miña vida, da miña mocidade. 

Por iso decidín trasladalos ao ámbito poético, pero sen idealización, máis ben con moita ironía e un pouco de desafecto e tristura. É un libro que me deu moitísimas satisfaccións, aparte de ser un libro moi vendido polo que sei, porque moitas persoas da miña xeración e posteriores se vían reflectidos nel. E estou moi orgulloso de telo escrito, sendo consciente de que desde o mundo da poética máis academicista foi ata vilipendiado, pero para min foi un bo comezo como primeira publicación. 

“A traxedia na literatura galega, se un o pensa un pouco, é practicamente inexistente en relación ao humor. Igual este aspecto nos define, quen sabe?”

E si, autores coma Carlos Negro ou Celso Fernández Sanmartín, aos que admiro moito, por poñer tan só dous exemplos, amosan un humor en boa parte das súas obras, e no caso de Celso á hora de contar, similar a ‘Choiva, Vapor e Velocidade’. O humor é unha característica moi frecuente na literatura galega, porque quizá polas circunstancias da nosa historia, parece terse convertido, en lugar da traxedia, na forma máis habitual de dar saída aos males que nos torturan. A traxedia na literatura galega, se un o pensa un pouco, é practicamente inexistente en relación ao humor. Igual este aspecto nos define, quen sabe?

No seguinte libro, ‘A casa deshabitada da familia Pena’, continúa o humor’, hai unha multiplicidade de voces e son, se cadra, especialmente importantes as voces femininas conscientes da opresión. Como xorde este proxecto, por que decides facelo así? Refírome ás posibilidades variadas para a lectura.

O libro xorde porque nese momento vital estaba buscando casa onde vivir, para asentarme. E de camiño ao traballo vin un pazo que estaba en ruínas, cunhas palmeiras enormes e árbores tropicais que me chamaron a atención, e comecei a reflexionar acerca dos alicerces sobre os que montamos a nosa vida, e como a casa é un dos que cremos máis sólidos, pero que na maioría das veces, pasadas unhas poucas xeracións, ás veces unha soa, ese alicerce derrúbase, aínda que supoñemos que mesmo nos vai sobrevivir, e convértese en fume, sinalándonos co dedo e dicíndonos: “non hai alicerce sólido sobre o que fundar unha existencia, todo é néboa, un gas que desaparecerá no universo”. Deseguida viñéronme as voces de quen habitaba ese pazo, falándome das súas angustias, dos seus proxectos e das súas frustracións. 

Nun principio pensei en que podía ser unha materia boa para unha obra de teatro, pero eu estou tan apegado, tan condicionado pola poesía que non souben facer outra cousa ca este libro de poemas. Evidentemente un libro con varias voces sempre pode ter unha lectura lineal ou unha independente, escoitando cada voz de forma separada. O xogo aquí consistía en darlle aos lectores/as a posibilidade de reconstruír a historia íntima da familia Pena ao mesmo tempo que podían reconstruír a historia externa e das distintas épocas nas que viven. Claro, e como as voces chegan desde o século XIX ata o XX era inevitábel que as mulleres, que son a columna vertebral e vertebradora do noso país, amosasen contundentemente a súa visión da vida e da súa condición. Non en van, Rosalía de Castro é a voz por excelencia de Galiza.

’Verba quae supersunt’, xa do 2003 e tamén editado por Positivas, está formulado como unha especie de diálogo con autores da antigüidade. Mais o diálogo é en realidade co presente. E esa podería ser outra das constantes dos teus libros: o diálogo cos autores grecolatinos e o intento de traer as súas reflexións (existenciais, políticas…) ao presente. Estarías de acordo con esta descrición da túa escrita?

Si, claro. Trátase dunha falsa antoloxía, como figura no subtítulo, unha antoloxía apócrifa. Quixen establecer un diálogo entre a poesía latina máis clásica e a época actual. Tratei de conservar o estilo clásico dos distintos autores, dándolle un perspectiva máis moderna, sabendo claramente que ían encaixar sen problema. Evidentemente coñecendo tamén que as inquietudes que a eles lle producía a vida non eran moi diferentes das nosas. 

Se les cunha pouca intensidade os textos grecolatinos de inmediato dáste conta de que están falando aí, a carón de ti, coma se estivesen tomando un café contigo, porque os seus puntos de vista moitas máis veces do que se cre coinciden cos teus, salvando as grandes diferenzas de pensamento entre unha época e outra. Literariamente tamén é outro xogo, un efecto máxico que a quen primeiro sorprende é a ti mesmo. 

“Se les cunha pouca intensidade os textos grecolatinos de inmediato dáste conta de que están falando aí, a carón de ti, coma se estivesen tomando un café contigo”

As súas preocupacións políticas, poñamos por exemplo a Xuvenal, son moi similares; as amorosas, poñamos a Catulo, son dunha as de calquera que teña vivido; as sociais, como as que amosa Marcial, as existenciais, como son as de Virxilio, Horacio, Séneca ou Ausonio, son exactamente as mesmas. E a súa contemporaneidade non radica só no feito de que coincidan as súas emocións, que son comúns ao xénero humano, senón na súa forma de formulalas e desenvolvelas poeticamente. De feito, o título, que é ambivalente, posto que significa “palabras que sobran” pero “tamén que sobreviven, que perduran”, vai nese sentido.

‘Tratado de zooloxía para corazóns mancados’ (Positivas, 2009) é un conxunto de poemas dedicados a animais, nos que ao tempo se fala dos propios animais fálase dos humanos. En relación, moitas veces, cos fracasos afectivos: a soidade, a perda, o desamparo… Neste, e noutros libros, non deixas, en realidade, de chamar polos afectos e a súa importancia na vida. É outro dos eixes da túa creación poética? Por que?

Este é un libro que para min foi moi divertido, pola relación que fun establecendo cos animais, pero tamén é un libro moi triste, moi angustioso no sentido de que estaba pasando unha época vital difícil. Pero non quería escribir un libro de “queixumes”, de “lamentos”, senón que quería que tivese un fío que servise de base aos poemas e que non fose un libro de poemas de aflición sen máis, senón que ofrecese ao lector outro xogo: o xogo de como nos relacionamos co mundo que nos circunda e como ese mundo tamén establece con nós unha conversa que matiza, que encadra e refracta, outra vez, o que un sinte. 

Un mira un caracol camiñar, lento, pausado, e un pensa en que sentido o camiñar dun mesmo non deixa de ser semellante, avanzando sen saber moi ben a onde, e deixando un regueiro pegañento para que os demais poidan seguilo. No fondo este regueiro é tamén unha forma de escribir, a dos caracois, que van deliñando na terra un trazo que é a súa propia creación, involuntaria, quen sabe, pero súa e intransferíbel. E claro, os afectos son o elemento máis importante que conforma o ser humano. 

É necesaria a memoria para que existan, en tanto que queremos a alguén porque o recoñecemos na nosa memoria. Porén a memoria sen afecto é un baleiro insondábel, que importa que recordes alguén se dalgunha maneira non o amas?; e os afectos sen memoria, como pode ocorrer con aquelas persoas que sofren algunha demencia, que se aproximan a nós e nos bican, pero sendo nós conscientes de que non saben quen somos, convértese no pozo máis profundo da soidade.

Mirando para atrás desde a perspectiva de hoxe, que cambiarías neses catro primeiros libros que publicaches? Hai algo que hoxe che custe ler?

Esa pregunta é unha cuestión que non me quero preguntar. É como se queres cambiar algo do que viviches. Podes facelo, pero cal vai ser o resultado? A imposibilidade e a frustración no mellor dos casos. Por iso prefiro non pensar niso e seguir o camiño. 

Como tradutor, verquiches ao galego por exemplo os poemas de Safo ou ‘Unha rosa encarnada’ de Robert Burns. Como foi traducir os primeiros? Hai algunha tradución da que esteas especialmente contento, ou descontento?

No caso de Safo, foi unha experiencia de moita autenticidade e de moito agarimo, de sentir que estaba traducindo á primeira poeta da historia da literatura occidental ao galego, que estaba facendo unha actualización dunha obra absolutamente xenial e con dous mil oitocentos anos ás costas. Fun moi prudente, e axudeime dos meus profesores e profesoras da USC de grego, que se portaron comigo cunha lealdade digna de mención, porque corrixindo foron moi escrupulosos e en ningún momento fixeron unha louvanza desmesurada do traballo que estaba facendo, e iso é de destacar. Ademais axudoume moito Juan José Moralejo, que pese ás súas particularidades, que todos temos, por outra banda, era un auténtico xenio e un coñecedor profundo do grego antigo.

No caso de Burns tamén fixen trampa, axudeime dun estupendo amigo, Ryan McCallister, que me forneceu de coñecementos da historia de Escocia e da súa visión como escocés da obra do poeta. Aquí xoguei con vantaxe. Pero foi un descubrimento para min a calidade literaria e musical, artística en definitiva de Robert Burns. 

Pero a miña primeira tradución foi un a dun bestiario medieval, que en realidade foi o primeiro libro que publiquei en Edicións Positivas, grazas a valentía extraordinaria que sempre amosou Paco Macías, que terá máis ou menos acerto á hora de decidir publicar a miña obra, pero sempre foi un editor valente. Eu sempre lle comento que, se elimina a miña obra, o seu catálogo de Di-versos e do máis valente e enriquecedor da literatura galega. 

Reixa, Lois Pereiro, Ronseltz, Carlos Santiago, etc, etc Quen pode ter mellores credenciais que amosar en poesía na literatura galega ca Di-versos? Poucos, eu creo. E non, non estou descontento con ningunha tradución que fixera eu. Fíxenas con moitísima honestidade, e estudando a fondo o que puiden a obra e a lingua dos libros que traducín. Poderá ser mellor ou peor o resultado, pero eu non dei para máis.

Es o director da colección Vétera, de Rinoceronte, adicada á tradución de libros anteriores a 1920. Comezaches no 2015 con ‘A arte de amar’, de Ovidio. Como e por que xurdiu esta colección? Como está a funcionar en termos de rendibilidade económica?

Da primeira iniciativa quizá haxa que preguntarlle mellor á Moisés Barcia. Pero xa no 2009 falara Moisés comigo para dirixir a colección, e eu non tiña claro se ía ter a capacidade de levala a cabo. Pero despois, unha vez que desapareceu a colección de Clásicos en Galego, publicada conxuntamente por Galaxia e a Xunta de Galicia, e visto como funcionaba, tiven claro que había que dar un paso adiante no rescate das obras anteriores ao mundo moderno, e tamén tiña unha idea en mente: no noso país hai un talento, unha potencialidade brutal, e no ámbito da tradución no podía ser menos. 

Había que darlle unha saída con moitísimo cariño e coidado a este talento. Rinoceronte, que ten un catálogo de novela moderna traducida dificilmente superábel, brindábame a ocasión. Con moito medo, pero cun apoio fundamental para levala a cabo de Teresa Amado, profesora de grego da USC, afrontei o reto. E agora podo dicir que estou encantado porque o resultado ata o momento é magnífico: temos un grupo de aproximadamente trinta e cinco tradutoras e tradutores comprometidos coa colección ao máximo, cunha calidade enorme, exquisita, e un coidado da colección por parte da editorial que non desmerece ás mellores editoriais europeas. 

“Os libros de Vétera están coidados ao máximo. E aínda encima está sendo rendíbel, é dicir, non está provocando perdas económicas á editora”

Os libros de Vétera están coidados ao máximo. E aínda encima está sendo rendíbel, é dicir, non está provocando perdas económicas á editora; hai que pensar que estamos falando de obras que non son modernas. Os resultados están aí. E grazas, aparte da editorial, a ese grupo de tradutoras e tradutores que miman os seus textos coma se foran a parte máis importante da súa vida. E claro, así, é imposíbel que non saian bos resultados.

Unha das liñas de publicación son as obras inéditas na tradución nas catro linguas do Estado e en portugués. E unha teima túa (algo que repites nas entrevistas) é encher o baleiro provocado pola falta de Renacemento e Barroco (épocas de tradución de clásicos) na literatura galega incorporando títulos do mundo greco-romano. Podes afondar no motivo destas dúas liñas? 

Non quero que se me mal interprete: eu non pretendo encher oco ningún, nin teño a capacidade nin os medios, nin sequera o tempo é o mesmo agora ca no Renacemento ou no Barroco. Pero é verdade que a literatura galega perdeu neses momentos cruciais na tradución europea a súa oportunidade de ler en galego as grandes obras da literatura universal.

Imaxinemos por un momento o seguinte: que tería sucedido en relación á posición da lingua no estado español, no noso país e en Europa, se no barroco tiveramos traducidos ao galego a Virxilio, a Dante, a Shakespeare, a Ariosto, a Molière, etc? Alguén dubida que o respecto pola nosa lingua sería totalmente distinto? Que o propio respecto dos galegos pola linguas sería o mesmo? A resposta é clara neste sentido. Ademais nos daría o feito e ter unha visibilidade que agora non temos, e que en certa medida estamos axudando desde Vétera ao publicar primeiras traducións no mundo ou na península ibérica de obras nunca traducidas. 

Se alguén quere ler ‘O marabillos soño dun niño de necios’ e non sabe alemán, non lle quedará outra que recorrer ao galego, pois é a única tradución que existe. Para un falante de linguas romances isto vai ser dunha axuda enorme, e para o galego, pois iso, un pequeno alento. En Vétera iremos recuperando algo, moi pouquiño, dese traballo que falta. Con moita humildade, porque sei que é imposíbel recuperar o tempo perdido, pero cada pequeno gran, por moi irrisorio que pareza, para a nosa lingua supón un chisco de aire para seguir respirando. 

Vétera conta cun grupo duns 35 tradutores/as, mais os que se van incorporando. Antes da túa chegada, o director de Rinoceronte, Moisés Barcia, tivera unha polémica pública coa tradutora María Reimóndez, cun fondo relativo ao xénero pero que era tamén un conflito de carácter laboral. Alén do acontecido neste caso concreto, desgraciadamente, no noso sistema, (e nos outros), non sempre se respectan os dereitos de tradutores/as, autores/as…  Como é, ou procurades que sexa, a relación de Vétera cos tradutores/as, neste sentido? Cal sería a situación ideal, habendo máis recursos?

Ao respecto da polémica de Moisés con María Reimóndez, xúroche de que non teño nin idea de que me falas. Sempre tiven claro que o meu obxectivo coma escritor era escribir, non participar de asuntos públicos relacionados con outras e outros escritores. A miña posición neste sentido é clara: traballo humilde, en silencio, apartado ao máximo de focos que distorsionan a luz coa que te ves a ti mesmo. Por iso podo dicir que teño catro ou cinco bos amigos e amigas do mundo da literatura, pero interésanme como amigos, non porque escriban. Ao respecto pois, non teño moito que dicir. 

A relación cos tradutores desde Vétera eu creo que é moi boa. Todos temos claro que non nos imos facer millonarios traducindo a Hesíodo, pero é un auténtico pracer. Por outra banda Rinoceronte paga escrupulosamente o acordado co tradutor/a. Aquí non temos nada que dicir. Se é a situación ideal? Por suposto que non. O traballo de tradutor está moi mal pagado en xeral, pero se houbese máis recursos seguramente a situación ideal sería ter persoas traballando na tradución coma asalariados con un soldo digno. Pero unha cousa é loitar contra a situación, e outra deixar de verter ao galego as grandes obras da literatura. E de momento a min, particularmente, dáme máis pracer traducir a Heródoto ao galego que o soldo que puidese cobrar por facelo. Pero insisto, Rinoceronte no aspecto económico é irreprochábel.

O propio Moisés Barcia ten criticado bastante os criterios cos que se distribuían as axudas á tradución. Que aspectos mellorables ves ti neste aspecto?

Este ano fíxose unha auténtica trapallada, establecendo criterios de titulitis para dar as axudas. Eu entendo que algún criterio hai que ter para decidir que tradución leva a axuda ou non. Pero, a pregunta é: hai propostas que se rexeitan a pesar de que serían moi interesantes para o panorama literario galego? Si. E, hai algunha proposta que non sendo tan interesante, recibe a axuda? Tamén. A solución pasa por que a administración crea realmente no que fai e incremente substancialmente as axudas, e non é así, e que crea que é importante para a nosa lingua, para nós como país, que haxa un bo fondo de traducións. Pero se non se cre no país, como se vai crer na tradución como forma de nada? 

A propia tradución forma parte (supoño que polo menos desde os primeiros tempos de Galaxia) do discurso sobre a necesidade da normalización da lingua galega. Segue a ser o principal motivo ou dalgún xeito hai que ir máis alá desa vontade como de encher ocos?

Se esta pregunta lla fas a calquera tradutor ou escritor doutras literaturas normalizadas como a española, a francesa, a portuguesa, etc quedarían cos ollos abertos coma pratos. Claro, diríanche, quen pode dubidalo? Se eu quero ler a Paul Auster, por que o vou ter que facer en italiano? Diríache un francés, e viceversa. Claro que é necesaria. Tanto ou máis ca a propia creación. Detrás dunha vén a outra, necesariamente, e a tradución como forma de consolidar unha lingua é básico, non só para os e as lectoras, senón tamén para o propio creador, porque a lingua propia tense que adaptar á lingua que se vai traducir, e así establécese un diálogo entre as dúas, e enriquécese a lingua de destino. Para min é fundamental.

Algo máis que queiras comentar?

Si, quixera comentar a miña perplexidade en relación á novas tendencias da poesía galega actual. Seguramente é culpa miña, porque me vou facendo vello, pero cada vez cústame máis entender a poesía escrita no noso país, non toda, evidentemente, pero si moita da que se está gabando nas recensións -outro día falaremos da crítica en galego, que desde a miña humilde opinión non existe practicamente-. Cústame entendela, e o que máis me amola, cústame emocionarme con ela. Emociónome máis lendo novela ou teatro ca lendo poesía. Parecera que hai unha tendencia na poesía actual a ser críptico, como se a moda consistise en ser escuro para significar, para ter valor.

“Parecera que hai unha tendencia na poesía actual a ser críptico, como se a moda consistise en ser escuro para significar, para ter valor”

Moitas veces seméllame que se están manexando na poesía galega valores sociais antes ca literarios: imos dicir que este libro é magnífico por que é feminista ou revolucionario ou ácrata, ou porque o seu leitmotiv é a liberación sexual, a construción do país, a república, etc, ou é magnífico porque é tan bo que non se entende nada, hai que ir ao sentido profundo, etc. 

Por iso estou lendo agora máis os poetas dos oitenta, que vistos coa perspectiva que merecen, me parecen moito máis auténticos e emociónanme máis, desde Manolo Rivas, pasando por Pilar Pallarés ou Ramiro Fonte ou Xulio L. Valcárcel e así todos os demais, ata por exemplo, Manuel Forcadela, que me parece un poeta digno de ser estudado nas mellores aulas de literatura. Pero insisto, seguramente é cousa de que os anos van pasando e un vaise quedando atrás...