Non era doado atopar, no Festival Internacional de Teatro de Ourense (FITO), entrada para acudir á estrea de El cuello de la jirafa, a nova obra de Matarile. O medio cento de espazos que ofrecía, cada un dos dous días de función, a capela da Universidade, enchéronse en poucas horas. E non era para menos. A compañía compostelá cumpre 30 anos cunha obra que procura, se cadra máis que nunca, a comunicación directa co espectador. Entendido non como público, senón como individuo que pode ver, se o desexa, o invisible. Que pode non deixarse dominar polos xuízos predeterminados. Polo imposto. Que procura a quebra da roda da rutina. Do tempo. Que quere o extraordinario. A  beleza.

Muda o ton respecto a Staying alive e Teatro Invisible. Se en Staying alive xa había máis movemento, esta trasmite moita enerxía…

É outra perspectiva. Staying alive botaba toda a enerxía cara a fóra. En El cuello de la jirafa todo se altera pola disposición do espazo, pola idea de compartir, que fai que todo se vexa desde outra perspectiva e que altera a sensación de tempo ao velo todo máis próximo. A percepción do tempo é alterada.

Por que a metáfora da constelación da xirafa? Está presente en varias das imaxes da obra, ademais.

É a idea de evolución, de adaptación, do colo da xirafa. En referencia tamén á constelación, as estrelas e a súa luz, o tempo que tarda en chegarnos. E a nosa sensación de pequenez, de fraxilidade da existencia. A sensación de ser polvo de estrelas. E esa fenda entre a perspectiva grandísima do cosmos e o obxectivo focalizado no pequeno. Todo na obra está relacionado. Todo vai sumando en canto transcorre o tempo na propia obra.

Por iso os obxectos. Os homiños pequenos.

Si. Eses homiños son unha representación da fraxilidade e a finitude dentro do cosmos. Os humanos pensamos na infinitude, na duración, pero somos parte do finito.

A luz das estrelas chega do pasado. En Staying alive estaba a idea de que vivimos no pasado e iso dificulta o movemento presente. Seguimos atrapados nese pasado?

O tempo e a súa repetición constitúen a esencia do ser humano, que busca a interrupción desa roda, desa rutina. Busca o extraordinario, o inefable, o misterioso. A beleza, a arte, que é o que nos salva. O que se sae do repetir cíclico. E ‘El cuello de la jirafa’ é iso. É unha obra moi enerxética, moi vital, como dicías, nese sentido. A busca do que se sae, do que transforma, do que nos conduce a outras miradas, á alteración da realidade. A procura da beleza, entendida non como o contrario a fealdade, senón da indiferencia. A arte é, fundamentalmente, unha rebelión contra o paso do tempo.

O tempo e a súa repetición constitúen a esencia do ser humano, que busca a interrupción desa roda, desa rutina

O observador determina a historia. A mirada constrúe o mundo. Tamén está moi presente esta idea. En Métase nos seus asuntos xa estaba a posición do espectador.

É non só como o observado se crea coa mirada, senón como se manipula esa mirada. Temos que estar atentos. Ter coidado cos xuízos preestablecidos, predeterminados. E é certo que os europeos vivimos de rendas, do pasado. Todo se fai “a partir de”. Do que foi antes. En Staying alive falaba de que necesitamos mirar cara a outro lado e non só ao que nos conformou, á historia. Porque iso convértenos nunha cultura cansada, sen ilusión polo futuro. Tamén é unha cuestión de ciclos vitais. Eu tento non caer nos preconceptos, no prexuízo. E hai momentos en que te gardas máis diso.

Protagonista ou secundaria? Preguntábase Staying alive. A comunicación co público é se cadra, en El cuello de la jirafa, a máis directa de todas as vosas obras.

Houbo unha evolución niso. A min interésame achegarme. Salvar o que se interpón entre nós. A comunicación directa, que afecta ao xeito de actuar, ao espazo… Trátase de dar un papel predeterminante ao espectador, entendido como persoa individual, non como público.

En canto á relación entre vós, entre os corpos, hai ás veces certa tensión. Uns manipulan os corpos dos outros…

Iso é unha constante nas nosas obras. Tamén se mestura co feito de que eu aparezo, en El cuello de la jirafa, como quen pon en marcha cousas. Quen empurra, quen move.

En relación co tema da perspectiva, a obra pregúntase que é o real. O vivido, o soñado, o imaxinado?

É un tema que me fascina. Se quedamos só co que nos contan, non temos nada. Ademais, somos tan escorregadizos, temos tantas caras, estamos tan afeitos a que se nos diga que somos de tal maneira, que pensamos que podemos traducilo todo a conceptos claros. Pero non é así porque somos absolutos ignorantes de todo o que nos rodea. Cometemos sempre os mesmos erros. Así, a realidade non é o que nos contan, pero tampouco é a primeira impresión, porque a nosa maneira de ver as cousas tamén vai cambiando. Só que a primeira impresión inflúe nas nosas seguintes percepcións. O primeiro xuízo pode facernos pensar que o temos todo claro. Pero despois a realidade non é así. E non digo que sexa algo negativo. É algo que me fascina. Moitos espectadores dixéronnos que querían volver ver a obra, e iso alegrounos moito, porque é coherente co que queremos: ver a realidade desde distintas perspectivas.

Somos absolutos ignorantes de todo o que nos rodea. Cometemos sempre os mesmos erros

O actor, o louco, o morto. En que se parecen?

Iso é de Kantor. A un actor contemplámolo con distancia, como a un louco ou a un morto. E o tema da loucura sae bastante na obra. O louco sae do establecido. É imprevisible e lánzanos aos ollos unha realidade que pode ser máis real que a que nos vemos. É como a conversa, se a deixamos solta. Non sabemos por onde vai saír. E fascínanos o que nos sorprende, o que nos saca do preestablecido. O misterio. Por iso sae na obra o tarot. Enrique Gavilán é profesor de Universidade e tamén especialista en tarot. Porque temos necesidade doutras realidades distintas á nosa.

Enrique Galván é un dos actores, ou actuantes. Os outros son, ademais de ti e Baltasar Patiño, Óscar Codesido, Mónica García e María Roja. Fálasnos deles?

A Enrique Galván coñecémolo hai moitos anos. Séguenos desde hai moito. Desde que en Truenos y misterios traballamos cun científico el xa nos dicía que el tamén podería… E así foi. El fala como o que é: profesor, conferenciante… Balta tamén ten unha presenza absoluta na obra. Houbo, ademais, unha compenetración absoluta entre os seis, que somos como seis planetas. Todos diferentes. Con Mónica García xa é o cuarto espectáculo que facemos. Está nun momento de madurez excepcional. María, porén, coa súa pureza e o seu misterio, ten unha presenza máis plástica, máis performativa. E Óscar é un descubrimento de hai pouco. O seu entusiamo, a súa predisposición, foron básicas para que o escolleramos. Ademais ten ese físico que permite presentalo coa imaxe estereotipada de home, que despois se rompe… Balta está moi presente en todo momento: falando co público, na parte plástica que é a instalación dos obxectos… Son moi importantes, nese aspecto, os libros. Libros vellos. O peso do pasado: das citas, das referencias.

Pero xa dicides que no teatro o texto non é o máis importante. E que se podería facer teatro sen texto, sen música… só cos actores e cos espectadores.

Aí sae Artaud. A palabra é só unha parte da nosa maneira de comunicarnos co mundo. E hai unha tendencia a darlle excesivo peso á palabra no teatro. É un dos meus leitmotiv de sempre.

Hai unha tendencia a darlle excesivo peso á palabra no teatro

Staying alive e Teatro invisible falaban moito de invisibilidade. De adicarse a facer teatro. De non ter que xustificar nada, a estas alturas. Facedes 30 anos de traxectoria. Non tedes xa esa necesidade de falar de invisibilidade nesta obra?

Eu creo que o tema tamén está, pero doutra maneira. Gavilán fala de que no teatro existe a posibilidade de ver cousas que non existen. Que evocas, que imaxinas. Como na poesía. Como as estrelas. Todo está aí e contámosllo ao espectador individual que, se quere, pode ver cousas invisibles. Pode ver o que non está claro. O que non está onde se sitúan os focos de información.

Hai, coma sempre nas vosas obras, moito movemento. E música que crea distintos ambientes.

E coreografías as que bailamos todos xuntos e facemos os mesmos pasos... É gracioso porque Gavilán antes de chegar dicíame que el non tiña ritmo, que non podía bailar. Pois o baile do principio foi do primeiro que preparamos. Vaia se pode bailar. A música prepáraa Baltasar, que fai mesturas en directo segundo o que vai pasando, os ritmos… E iso é un luxo. El está nun momento moi bo tamén. A luz, porén, é moi sinxela. Porque Balta quere darlle menos protagonismo á iluminación.

Mais tamén hai imaxes de gran plasticidade. Non tanto se cadra como en ‘Hombres bisagra’, que era case escultórica. Pero a luz é moi importante.

É verdade, pero a luz segue a ser moi sinxela.

Sae tamén a morte de Deus. Nietzsche. E, se cadra, Deleuze, polo “entre”.

Nietzsche sae antes de falar da morte de Deus. Cando falamos diso xa non fai falta especificalo. O “entre” é por outro motivo. O entre as imaxes de Godard, por exemplo. Porque o teatro é o que hai entre as escenas. Quero dicir, que as escenas por si soas non teñen sosteñen, sen o conxunto, sen o que as antecede e acompaña. Tamén a idea de Artaud do entre nós e o espectador. Entre a nosa mirada e a súa. E iso afecta á forma: de actuar, a disposición do espazo…