‘Feliz Idade’ é “a condensación no tempo, nunha Idade, do encontro con persoas que fan felices aos demais. E ese é o gran don ao que canta este libro. A presenza, no mundo, de seres que fan da vida un paraíso aquí e agora, e que extirpan na súa praxe cotiá, de xeito silencioso, as dores e as miserias que nos atenazan. A linguaxe bordea con dificultade tal experiencia inefable”. Así resume Olga Novo o contido do seu novo libro, ‘Feliz Idade’, que vén de editar Kalandraka. Nada máis hai, se cadra, que dicir, que non sexa convidar a achegarse a el. E esta entrevista pode servir quizais para subir, nese proceso, un primeiro chanzo.

“A poesía é un acto radical de vida, e estes poemas son tan só terminacións nerviosas da poesía experimentada”, dis no limiar de ‘Feliz Idade’. Que a poesía é vida, e non só exercicio literario, é algo que defendiches sempre. Mais é como se a pegada da vida, da experiencia, fose máis forte neste poemario. Por que?

En efecto eu nunca concibín a poesía como un mero exercicio literario, máis ben ao contrario. E creo que era poeta antes de aprender a ler ou escribir, porque a poesía -como actitude vital- antecede ao poema. O que acontece é que a pegada da vida neste poemario é quizais máis evidente, dado que se fai referencia directa a feitos experienciais tan fortes como a maternidade ou a enfermidade e morte do pai. Nese senso, o poemario ancora absolutamente na vida, acaso porque a poesía só pode ser verdade.

“O poemario ancora absolutamente na vida, acaso porque a poesía só pode ser verdade”

Explicas no limiar que o libro contén un círculo no que a túa filla e o teu pai se encontran: a pequena, unha nena medrando, e el, un señor maior voltando á infancia. Nese sentido, todo o libro é unha declaración de amor: á filla, ao pai, á parella... “Souben/ que a miña natureza era amar”, di un dos versos, contra o final do libro. Definirías así este libro, como unha declaración do amor? 

O libro está vivido, sentido e escrito coma un canto de amor profundísimo, porque o amor salva, cura e cauteriza, xustifica e engrandece a existencia. E a poesía non é senón expresión -neste caso, verbal- dese acto radical de amor. ‘Feliz Idade’ é a condensación no tempo, nunha Idade, do encontro con persoas que fan felices aos demais. E ese é o gran don ao que canta este libro. A presenza, no mundo, de seres que fan da vida un paraíso aquí e agora, e que extirpan na súa praxe cotiá, de xeito silencioso, as dores e as miserias que nos atenazan. A linguaxe bordea con dificultade tal experiencia inefable.

“O libro está vivido, sentido e escrito coma un canto de amor profundísimo, porque o amor salva, cura e cauteriza, xustifica e engrandece a existencia”

‘Fogonazo’ é, poderiamos dicir, a primeira parte do libro. Un só poema precedido por unha cita de Dylan Thomas: “E a morte non terá dominio”. Un poema que fala dunha “diminuta esfera grandiosa/ que se me está a formar dentro”. Neste libro encóntranse o avó e a neta. A vida e a morte. E xa di o limiar que co pasamento dunha persoa “só termina a materia individual”. Porque o pai segue vivo a través de ti, do teu irmán, da túa filla. Como se encontran vida e morte neste poemario e de que xeito vence a vida?

Se asumimos a existencia como tal, cómpre asumir a súa natureza dupla, pois no ciclo da existencia intégranse a vida e a morte. Agora ben, certo é que o pasamento dun ser é tan só a morte dunha materia individual, que a vida se encarga, pois é unha das súas función básicas, de dar continuidade noutros seres futuros. Deste xeito, o nacemento da miña filla vén representar precisamente esa necesidade de continuidade cando o avó se apaga.

“O avó non só ten continuidade na neta, senón antes na filla que son eu: nas accións que realizamos día a día que o reviven por efecto dunha memoria amorosa”

Pero non só ten continuidade na neta, senón antes na filla que son eu, e nos meus irmáns, nos nosos xenes e no noso bosque de cromosomas: nas accións que realizamos día a día que o reviven por efecto dunha memoria amorosa. Unha presenza permanente non corpórea pero si afectiva. E esta idea conecta co profundo vitalismo do meu pai, unha lección de optimismo e tamén de profundo respecto e amor pola vida en tódalas súas formas, pois como labrego e gandeiro que foi a terra formou parte del, do seu corpo, da súa mente, dos seus soños.

‘Poesía en posición fetal’ é a segunda parte. Poemas sobre a concepción da filla, sobre o embarazo, sobre o nacemento… Nestes poemas hai unha enorme consciencia do corpo. E é normal polo tema. Mais penso que nunca reflexionaras tanto, nos teus poemas, sobre o corpo por dentro... Como muda, nese sentido, a túa perspectiva do corpo respecto aos teus anteriores libros?

Muda necesariamente dada a transformación que se produce no momento do embarazo, que é unha experiencia moi profunda a nivel emocional pero tamén a nivel físico. Esa observación -en min mesma- da materia que se transforma, como ben ensinan os principios da física, lévame ás poéticas corporais máis extremas como é a de Dylan Thomas, por poñer un exemplo sobranceiro ao cal eu aludo no libro.

“A observación -en min mesma- da materia que se transforma lévame ás poéticas corporais máis extremas como é a de Dylan Thomas”

A reflexión sobre a madureza do corpo, a revolución hormonal, pero sobre todo a creación dunha nova vida inserida no propio corpo deron lugar a unha serie de poemas nos cales a idea da creación -en tódolos sensos- está moi presente e pasa a primeiro plano. A creación dun ser humano, a creación dun poema, son aquí efectos, consecuencias marabillosas do acto amoroso polo cal unha muller devén tamén fisicamente outra…

Como se vive cando unha ten dous corazóns baténdolle simultaneamente no peito e no útero…? O senso da dilatación, do parto como intre climático da lucidez da natureza. Sentirse unha mesma en absoluta harmonía con tódolos seres que se reproducen… Son todas sensacións límite, abeiradas a unha linguaxe que procura o indicible feliz, e quizais só regresando á materia se poida encarnar na palabra tal experiencia.

“Como se vive cando unha ten dous corazóns baténdolle simultaneamente no peito e no útero…?”

Cara ao final desta segunda parte están o poema ‘O poder non pode’ e o que o segue dous despois, que é como continuidade deste. A “superstición do poder”, que debería renderse ante o amor. Penso que o libro tamén ten moito diso: de reivindicación do que é importante. Fronte ás cousas superfluas, como as loitas de poder. Pode ser así? De que xeito?

En efecto. A vida é por natureza subversiva. A vida non se crea a partir de normas burocráticas nin entende de loitas de poder. Por iso tantas veces o mundo non é a vida. É necesario atopar refuxio no esencial, no profundo, no verdadeiramente importante para sobrevivir na beleza ante tanta barbarie, como ben di o meu benquerido Claudio Rodríguez Fer.

Crear en absoluta liberdade e intentar vivir na delicadeza, no respecto e no amor, afastados dos macro e micropoderes é moi difícil, mais é necesario perseverar día a día. Porque todo o demais é “literatura”, como dicía Verlaine. “Deixar de crer na superstición do poder”… Esa é gran utopía da liberación que canta este libro. Traballar por ela cada día é o verdadeiro exercicio poético.

“A vida é por natureza subversiva. A vida non se crea a partir de normas burocráticas nin entende de loitas de poder. Por iso tantas veces o mundo non é a vida”

Comeza a terceira parte, ‘A Lúa su o negrillo’, cunha frase de André Bretón á súa filla: “Deséxoche que sexas totalmente amada”. Aquí os poemas seguen a falarlle á nena, mais tamén aos avós, á tataravoa descalza… O libro apunta, nese sentido, a unha xenealoxía que vai moito atrás do pai, e que non é só familiar. De que xeito está o tempo presente neste poemario e como se relaciona coa idea de xenealoxía?

O tempo non existe, ou polo menos non como medida cronolóxica. O “tempo” deste libro é máis ben musical, e sobre todo, vital. E por iso conviven no mesmo espazo e na mesma atemporalidade amorosa tódolos seres que veñen ao meu sangue e á miña voz pedir ser escoitados.

Nese cronotopo, nese ventre de muller plena e preñada, nesa esfera grandiosa, están contidos simultaneamente as presenzas do “pasado”, do “presente” e do “futuro”, porque o amor non ten medida… Non se trata de falar de “estirpe” senón dun concepto aberto da existencia, da que participan as esporas e poles que nos conforman desde un trasavó ou trasavoa innominado.

“É necesario atopar refuxio no esencial, no verdadeiramente importante para sobrevivir na beleza ante tanta barbarie, como ben di o meu benquerido Claudio Rodríguez Fer”

Ao pai gustáballe ver correr o tractor coma un tigre pola eira. E así chegamos á cuarta parte, ‘Zona tigre’, adicada ao pai. A lembranza do pai rexo coma un tótem, coa “intuición do poema na punta da lingua”, coa perda de memoria. Nestes poemas ten importancia a linguaxe: como se transforma, como se retrotrae… Mais hai coma unha busca da conexión que vai máis alá da linguaxe. Como unha procura prelingüística. En que sentido procura tamén iso, este poemario? 

Meu pai, sendo practicamente analfabeto, foi un extraordinario narrador oral, un gran contador que manexaba maxistralmente estratexias oratorias das que falaba Cicerón. Mais a enfermidade de Alzhéimer, que padeceu nos seus últimos anos de vida desasistiuno pouco a pouco da posibilidade da linguaxe verbal, que non da táctil.

E nese senso, esa retracción verbal que regresa a un estado case amniótico da comunicación abriu camiño á exploración da outra comunicación, a non-verbal, unha pre-linguaxe que conservou a través da caricia e da ollada ata o final dos seus días. A iso chamámoslle a miña filla e mais eu “Falar en paxariño”. Pois ben, en efecto, o falar en paxariño precede a linguaxe e propúlsase máis aló das cáscaras verbais, para ingresar na inefabilidade total do amor, que non se di, senón que se fai.

"A retracción verbal que regresa a un estado case amniótico da comunicación abriu camiño á exploración da outra comunicación, a non-verbal"

En relación con iso, o poemario fala tamén moito do propio poema. Mais non tanto para reflexionar sobre o feito de escribir, senón para facer ver a poesía que hai no cotián. “Recordas o poema que era acariñar as mans de artrose do teu avó?”, pregunta o limiar. Nun cotián que é rural, labrego, e asentado sobre a memoria da pobreza e sobre a consciencia da inxustiza. É este libro tamén iso, un xeito de ollar a poesía nos detalles, nos xestos, no pequeno?

Eu sempre considerei que a Poesía precede o poema. O poema pode en todo caso ser a expresión verbal -visual ou obxectual- dunha emoción que é propulsada coma unha razada intensa. Esta concepción radical do feito poético non se limita polo tanto a un xénero literario, senón que se integra na experiencia humana a través dunha mirada sensible sobre o mundo. Hai poetas que non escriben un só poema, pero que practican a poesía nos seus actos cotiáns de vida.

“Apreixar as mans do meu pai enfermo, ver as del apreixando as da miña filla, era unha imaxe poderosísima que transmitía moito máis que calquera texto que poida escribir nunca”

Apreixar as mans do meu pai enfermo, ver as del apreixando as da miña filla, era unha imaxe poderosísima que transmitía moito máis que calquera texto que poida escribir nunca. Percibir a vida desde o ángulo da dozura, do ben e da beleza fai do mundo un lugar máis habitable. A gran poesía non está na Historia senón na intrahistoria e os nomes dos seus autores e autoras son a miúdo anónimos, coma o pequeno labrego que lle pregunta aos astros pola natureza do cosmos, ou que acariña un becerriño acabado de nacer.

‘Da beleza indómita’ é a quinta parte. E no poemario hai tamén moito de reivindicación, ou de celebración, da beleza. Varios poemas falan da “beleza que podemos soportar”, a partir dun verso de Claudio Rodríguez Fer, ao que citabas antes. Por que partes deste verso e como se relacionan vida e beleza neste poemario?

O verso de Rodríguez Fer do que parte o poema pertence ao seu libro ‘Unha tempada no paraíso’, e en certo modo dialoga coa idea do paraíso antibíblico que podemos experimentar cando vivimos en harmonía, idea que está na base do ideario libertario do poeta lugués, e que eu comparto.

“A procura da beleza é polo tanto esencial, diría vital, para facermos fronte á miseria moral e á terrible realidade social que nos circunda. A beleza salva”

A procura da beleza é polo tanto esencial, diría vital, para facermos fronte á miseria moral e á terrible realidade social que nos circunda. A beleza salva. Rodríguez Fer fala de que “soamente soportamos/ ver beleza/ porque a levamos dentro”, polo tanto só desde un posicionamento amoroso ante a vida se pode percibir a inmensa beleza do mínimo, do persoal, do íntimo, do aparentemente intranscendente, que é no fondo, o único transcendente.

“A “literatura” pertence ao dominio dos sistemas literarios. Pero a vida está máis alá e máis dentro. A Poesía é Amor ou non é nada”

‘Amor es’ é a sexta parte. “E todo o demais é literatura”, acaba esta parte, despois de repetir este verso varias veces -tamén facías mención a isto antes-. Que é ese “todo o demais” que é literatura e como, dalgún xeito, se posiciona este libro sobre o que é e non é literatura?

É literatura, seguindo a Verlaine, o superfluo, todo o que non é a música profunda da poesía. E seguindo a Léo Ferré, a sociedade literaria tamén é a sociedade. Desde esta perspectiva, a “literatura” pertence ao dominio dos sistemas literarios, ao dominio da escrita como expresión formal, como cáscara estética da linguaxe. Pero a vida está máis alá e máis dentro. A Poesía é Amor ou non é nada.