“El ensinoume a taparme”. Celso Fernández Sanmartín explica, con palabras coma estas, as imaxes que poboan o seu poemario ‘A cama do meu avó Manuel Sanmartín Méndez’ (Apiario), que vén de presentar no marco de Escenas do Cambio. Unha obra “feita en loita coa luz que o comeu”. A partir do ollar á vella cama do avó desmontada, metonimia da súa perda, que é tamén a ausencia das súas palabras. E do seu saber “levar a vida”. Fernández Sanmartín respondeu por correo electrónico as nosas preguntas sobre este libro, que merecerían, talvez, ser dispotas en verso. Porque son coma a obra que lles deu orixe. A beleza na palabra xusta. No dicir que nos toca. Desde ese xeito do real que son os afectos.

Xa advirtes no limiar que neste libro non queres dicir nada distinto de cama. E esa cama é a de teu avó, un moble sobrio que agora está desmontado. Por que decides escribir un poemario a partir da imaxe da cama do avó? 

Cantas cousas paradas deixa unha persoa… A cama foi unha delas. Meu avó non tiña moitas. Cando a vista se pousa en algo queda ás veces pegada coma unha semente ó chan. Esa cama é unha metonimia, unha parte del que me leva ó todo del a onde eu puiden chegar e pórlle palabras e espazos en branco.

“Esa cama é unha metonimia, unha parte del que me leva ó todo del”

“Estou en escribir este texto/ ando nel”. Un texto de poucas palabras, “Escolleitas/ coma sementeira”. Este poema reivindica ou polo menos enuncia, dalgún xeito, a sinxeleza: a procura da palabra xusta (a palabra que toca). Que ten este libro, tamén, dunha reivindicación dun xeito de facer poesía? (Poesía do real...).

Por suposto que o ten. Ata a versión definitiva dun poema ou dun poemario, hai un traballo de baleirar máis que de encher. A auga espella e é bonita, pero hai que chegar ó fondo do tanque. Só vendo o lugar que acolle a auga sabe o lugar que ocupa cada palabra, porque as palabras son secas e os discursos son húmidos. Eu, máis que falar do real, falaría de apego ó que tes ó carón, a quen tes ó carón.

“Eu, máis que falar do real, falaría de apego ó que tes ó carón, a quen tes ó carón”

Falando de palabras que tocan, introduces nos versos palabras que parecen, tamén, reais, do avó. De calquera avó. “Come, come un bocado/ chegha ben para os dous”, por exemplo. Que importancia ten neste poemario a memoria da palabra do avó? Por que a memoria é incompleta, rabuda e agochada, coma a cama da lebre no monte?

Non quero facer unha tradución dun poema, penso que non se debe redundar, como ofrecendo unha explicación coloquial. Non quero porque priva a quen o le do efecto propio, da chispa en cada cabeza.

“Desde hai moito tempo, tamén polo labor de recolleita de memorias orais, teño devoción pola palabra de cada quen”

Eu, desde hai moito tempo, tamén pola labor de recolleita de memorias orais, teño devoción pola palabra de cada quen, e sobre todo pola construción que fai coas palabras, pola sintaxe peculiar de cada quen.

A memoria pódese gardar en cada apartado segundo os sentidos que teñamos activos no corpo, pero sempre a memoria garda o que dalgunha maneira é significativo para o relato persoal. Ás veces un dito ou unha frase na boca dalguén queda acordando, e é un monumento á persoa lembrada.

“Cedo”, “Unha”, “Dúas” e “Tres” dividen, dalgún xeito, o poemario en partes. Aínda que hai case máis continuidade ca división. Podes explicar un pouco esa estrutura do poemario?

Esas foron os tempos nos que fun parindo o poemario.

En ‘Tres’ está máis presente a propia cama, na que ti mesmo te deitabas, por enriba da colcha, cando aínda estaba montada. Supoño que o deseño de Mauro Trastoy para o libro (a portada) colleu esta idea. Que pensas ti do deseño e das fotos (de Fer García) do libro?

A Fer García leveino da mau diante da colcha e diante da cama, e el como bo profesional materializou nesas imaxes a miña ansia pola colcha e a cama. El traballou con toda a concentración para darme o gusto de ver nas súas fotos os meus poemas.

“Radiante, calado e pobre/ con soluciós para todo/ para aceptar para rebulir pouco/ para estar consigo”. Este e outros poemas falan do saber do avó. Do saber e do saber vivir, supoño. Por que?

Porque el sabía levar a vida.

“Cando el faltou/ desluciuse a luz”. É evidente que todo o poemario fala da ausencia, da perda (do avó). E a expresión desa perda pasa, moito -claro- pola emoción. É un pouco iso co que che gustaría que quedase o lector? 

Espero que non só, porque non fixen o poemario coma unha máquina de emocións, senón coma pelo de lebre, que é quente como a lebre e é frío como a neve. Fixen os poemas en loita coa luz que o comeu.

“Fixen os poemas en loita coa luz que o comeu”

A terra, a neve, a auga, o sol, a lebre, os paxaros. Son imaxes que se repiten. É normal, porque estamos a falar do rural galego. Mais hai, tamén, unha escolla (poderían ser outros animais, por exemplo). Por que eses elementos? (E en especial a auga, nas súas distintas formas, e o sol).

Sen auga non somos nada, sen sol tampouco. El xa non bebe máis auga nin lle dá máis o sol, pero no meu acordo el ensinoume a beber por unha verza e a facer as presas e a levar a auga, e ensinoume a taparme.

“El ensinoume a beber por unha verza e a facer as presas e a levar a auga, e ensinoume a taparme”

El tiña unha pel moi fina nas maus, morenas do sol e do frío. As maus, a cara e o pescozo eran o único moreno que tiña. Tamén cando estivo de panadeiro na Habana eran o único moreno que tiña. El valía para ser unha persoa de cidade, pero tiráballe moito o resto. El andaba coas estaciós.

Hai unha pequena mención á volta do avó, labrego e xastre, da guerra. Enlaza despois este poema co monte que arde, os eólicos... En realidade, non nos contas moito do avó. E dese xeito pode ser o avó de calquera de nós. Era a idea? (Digo tamén porque, aínda que se cadra non sexa o obxectivo do texto, pode favorecer lecturas políticas, pero só se deixan caer).

A creación dun poemario non é intencionada, ou só é intencionada no desexo que pos, pero non é intencionada en que teña que ter un tanto por cento de dados biográficos, ou outro tanto por cento de calquera outra cousa…

“A poesía é unha sorte que se dá ou non se dá nun esforzo e nun determinado estado do ánimo”

Tampouco me propuxen agochar nada, nin construílo para que na inconcreción puidese caber calquera avó. Ese foi o resultado, porque a poesía é unha sorte que se dá ou non se dá nun esforzo e nun estado determinado do ánimo, e ti aceptas o resultado máis porque te sorprende que porque o traballaras. Só tiña clara a intención de orixe, a súa cama e el, e foi o que foi, e quedei baleiro e descansado.

Dentro da aparente sinxeleza, hai moita variedade -poemas máis narrativos e outros case como haikus- e versos moi medidos, con estruturas moi pensadas. Como foi, nese sentido, o proceso de creación do poemario?

O pensamento de creación é algo moi intuitivo, en ningún momento fixen un molde, ou si… versificaciós de a dous, de a tres, si, pero nada máis que nalgún momento.

Supoño que o oficio de contador -e recompilador- de historias algo influiría tamén neste poemario. Foi así? En que sentido?

Si, por suposto. Na busca das palabras esenciais ditas no momento preciso. No respeito pola construción oral das persoas que doan a súas vida a quen lles pregunta por cousas dela.

Tiñas un poemario anterior, ‘Propiamente son captivo’, publicado en Letras de Cal hai xa moitos anos. O ton deste outro poemario é bastante distinto mais, relacionaríalos dalgún xeito?

Entremedio deses dous hai varios máis, todas autoediciós. Pasaron moitos anos e recoñézome en todas, pero os cambios no escribir van cos cambios na persoa. A personalidade é o can vello que recoñece polo olfacto a mesma persoa ó longo do tempo.

Ao mesmo tempo, ‘A cama do meu avó’ fíxome pensar noutros libros que falan da perda dun ser querido e que tamén o fan desde o real, desde o cotiá, coma o recente ‘Camuflaxe’ de Lupe Gómez. No teu libro non hai citas mais, procurou dalgunha maneira o diálogo con outros autores ou autoras? (Nunha entrevista mencionaches a Emilio Araúxo, e non é difícil relacionar o teu libro co seu ‘Mal Mor’, por exemplo).

Un faise mellor poeta lendo a poetas, pero tamén un é poeta cando se enfronta á poesía sen pestanexar.