Un mesmo estilo: frases curtas, léxico ben escollido e unha narración que combina a introspección dos personaxes cos diálogos fluídos une ‘A noite do corvo’ e ‘A noite do lobo’, as dúas primeiras novelas de Abel Tomé. Mais tamén o tipo de personaxes que as poboan –seres descridos, marcados pola perda- así como preocupacións comúns: o abuso de poder, a rebelión, a natureza... O autor gañou o premio Illa Nova de Narrativa con ‘A noite do lobo’ (Galaxia), a historia dun cazador aventureiro que quedara, mentalmente, atrapado na selva que lle ensinara máis de si mesmo do que el quizais desexaba saber. Falamos con el. 

‘A noite do corvo’ e ‘A noite do lobo’ teñen un título ben semellante. E nos dous o personaxe principal é un home marcado pola perda, que soña coa morte como liberación. Un agarda a volta da humanidade á natureza. O outro aprendeu a comunicarse con ela. En que sentido ‘A noite do corvo’ e ‘A noite do lobo’ forman parte dun mesmo proxecto? Cales son os nexos entre os dous libros?

Está pensada como unha triloxía aínda que son historias completamente diferentes, tanto na temática coma no tempo (incluso nas personaxes xa que non se semellan tanto como parece). ‘A noite do corvo¡ podémola cualificar como novela negra, porén ‘A noite do lobo’ está máis enfocada ao xénero fantástico ou de aventuras. Así e todo son moitos os nexos que as unen. A importancia da natureza en ambos relatos é fundamental así como a composición do ecosistema social onde sempre existen clases. É importante dicir tamén que algúns dos lugares nos que se desenvolve “a noite do corvo” figuran (e figurarán) de xeito anecdótico na “noite do lobo”. Isto último fainos intuír que, a pesares das diferentes épocas ambientadas, os dous relatos transcorren nun mesmo estado.

“Está pensada como unha triloxía aínda que son historias completamente diferentes, tanto na temática coma no tempo”

Malia os nexos -a illa de Gothard, por exemplo, sae nos dous-, son dúas novelas moi diferentes, como dis. ‘A noite do corvo’ acontecería na actualidade, ou nun pasado recente, e ‘A noite do lobo’ no pasado histórico galego-portugués. ‘A noite do corvo’ ten moito de novela policial, e ‘A noite do lobo’ podería definirse como novela de aventuras, tamén como dicías. Algún motivo especial para escoller esta distancia no tempo e eses dous “xéneros”?

Non. Non existe ningún motivo concreto. En ‘A noite do corvo’ parecíame atractiva a idea de confrontar dous territorios que se rexen, aparentemente, de xeito totalmente oposto. A Illa de Gothard por un lado, independente, cunhas tradicións arcaicas e medievais, e a cidade de Beth, por outro, unha metrópole moderna coma outra calquera. Pola contra ‘A noite do lobo’ xorde a raíz da figura do cazador de lobos. Cando souben disto, ou sexa, unha persoa que se contrataba para cazar a un lobo, veume á cabeza a imaxe dun cazador de estilo “marveliano”, moi de “cómic” e tiña que situalo na época correspondente para crear un ambiente negro e escuro.

Comeza ‘A noite do lobo’ coa presentación do personaxe principal, Gonçalves, que representa, en boa medida, os estereotipos do antiheroe de novela negra: derrotado pola vida, descrido... Mais o capitán Lourenço, de ‘A noite do lobo’, ten moitas semellanzas con el. Unha persoa xa madura, pesimista con respecto da humanidade e atrapada nas súas contradicións. Os dous son algo misántropos. Mais supoño que o que máis odian é a si mesmos, como seres humanos. E ese é o seu principal conflito. Que teñen en común, para ti, estes dous personaxes?

Son personaxes diferentes. É certo que ambos sofren a perda dunha persoa querida pero temos que darnos conta de como se produce dita perda. O inspector Gonçalves é un home nas últimas, que dubida constantemente en poñer fin á súa vida. Non supera a morte da súa muller que, dun xeito ou doutro, era o piar do seu día a día. E cando o piar que o sustenta todo se vén abaixo a gravidade fai o seu efecto. Por iso lle dá igual todo, incluso o cumprimento da lei, da que forma parte como inspector. Agora analiza os males da sociedade, as inxustizas, a pobreza, a política... Decátase de certos aspectos aos que antes non lles facía caso. 

“Lourenço d’Ourantes, protagonista de ‘A noite do lobo’, non é tan analítico”

En cambio, Lourenço d’Ourantes, protagonista de ‘A noite do lobo’, non é tan analítico. É, como non, un home máis maduro e con máis traxectoria. Manifesta que fixo “atrocidades” pero non deixa claro un arrepentimento. Foi soldado da Raíña, logo, cazador de lobos, e agora disfruta (ou disfrutaba) do seu retiro nas terras de Luiçiana. A el non o fixo cambiar a dor por perder a alguén (de feito, a súa perda non é tan “vital”), senón a súa estadía na “selva”. Esa é a chave, a “selva” é parte del e nunca se poderá liberar dela.

Tamén é fácil establecer paralelismos entre as dúas novelas respecto aos mundos -de ficción- que representan. Dous mundos pechados, crueis, dominados por un poder abusador e despiadado: terratenentes, banqueiros e caciques en ‘A noite do corvo’ e nobres, monarcas e Igrexa en ‘A noite do lobo’. Nos dous libros, hai minorías rebeldes que tentan liberarse. Por que esa construción de dous mundos pechados con tales desigualdades de poder?

Porque así é o mundo. Pechado e con desigualdades de poder. E historicamente sempre foi así. Unha sociedade de clases. De poderosos e sometidos. De pobres e obedientes. De fieis ao sistema e rebeldes. De labregos e empresarios. Sexa da forma que sexa, na época que sexa e no sistema que sexa. Teño que construír unha realidade social tal e como é independentemente da época que estea ambientada. 

“Teño que construír unha realidade social tal e como é independentemente da época que estea ambientada”

A illa de Gothard, ademais, é presentada como unha anacronía no tempo no que transcorre a historia. Un territorio ancorado no medievo, no que acontecen aberracións semellantes ás que podemos ler en ‘A noite do lobo’. Mais o curioso é que, no contraste co mundo “civilizado” de Beth, Gothard non sae tan mal parado. En ambos hai escravitude disfrazada de traballo, abusos de poder sistemáticos… Nese sentido, en ‘A noite do lobo’ hai unha denuncia do colonialismo, nese tempo practicado en nome de Deus e da Raíña. Parece que en ambos libros se quere apuntar á falsidade da oposición entre a “civilización” e o “atraso”...

Non fai exactamente referencia a iso, ou, máis ben, non o fixen con ese obxectivo aínda que a formulación é interesante. En ‘A noite do corvo’ o que quero deixar ver é que a Illa de Gothard e a cidade de Beth non son tan diferentes. Ambas teñen as súas “merdas”. En Gothard goberna un Chanceler que é elixido por todos os homes maiores de trinta anos. O Chanceler, que sempre recae no mesmo apelido (os Faol), é dono da mina de prata, dos barcos pesqueiros... pero, a pesares desa aparente riqueza da illa, a maioría das familias son pobres e non posúen nada. 

E na cidade de Beth, coma en case todas as metrópoles modernas, pasa o mesmo. No centro sitúanse os barrios de luxo, a excentricidade, e na periferia os barrios degradados (con todo o que poden conter os barrios degradados). Con todo, hai que destacar que Gothard é unha illa pechada ao de fóra, ten unha forma política moi tradicional e, sobre todo, é un territorio machista, onde a muller non conta para nada. Con isto quero dicir que entre Gothard e Beth existe certa simbiose pero tamén elementos que a distancian.

Canto aos espazos, non creo que a túa intención fose fixalos de xeito moi concreto, pero ‘A noite do corvo’ podería remitir a Irlanda e ‘A noite de lobo’ ao reino medieval de Galicia. En que espazos pensaches, e dalgunha maneira de inspiraches, para situar as novelas? 

É certo que en ‘A noite do corvo’ os nomes dos habitantes de Gothard saqueinos do gaélico. Queríalles dar unha diferenciación celta para que o lector tamén tivese unha conciencia máis concreta da Illa. Que a imaxinase coma un lugar verde, con casas e rúas de pedra e tellados de palla. Válennos as típicas imaxes de Irlanda para poder axustarnos a esa descrición aínda que non creo que me inspirase nela concretamente. Isto a veces xorde de xeito inconsciente, quero dicir, que ao mellor si que me inspirei nela sen sabelo. 

“É certo que en ‘A noite do corvo’ os nomes dos habitantes de Gothard saqueinos do gaélico”

E, agora que o penso, poida que ‘The wind that shakes the barley’, de Ken Loach, tivese moito que ver porque é un filme que sempre me lembra a ese tipo de imaxes cada vez que procuro enfocar Gothard. Tamén está inspirada en Galicia, como non, igual que ‘A noite do lobo’ que aquí xa está máis claro. Lourenço d’Ourantes é contratado para cazar un lobo no Val de Constança, un Condado que se sitúa ao “sur”. Sempre me imaxinei algún lugar verde e frondoso da provincia de Ourense. 

Nos dous libros, a historia é contada polo protagonista, que é o narrador principal. E os seus pensamentos -os dous son personaxes moi reflexivos, polo que a narración resulta moi introspectiva por momentos- mestúranse cos diálogos que manteñen con outra persoa. O estilo é tamén o mesmo nos dous libros: directo, con frases curtas, léxico coidado…. mais cun narrador-personaxe que ás veces tende (se cadra demais) a unha metáfora un pouco… recargada, se cadra. Como querías que fose o estilo?

Non penso moito no estilo. De feito, non teño nunha “técnica” á hora de contar unha historia. Simplemente me gustan as frases curtas. Intuitivas. Case monosílabos. Gústame ese tipo de estruturas. É algo que se pode apreciar en ambas novelas. Despois... todo flúe, non sei como explicalo, simplemente, doulle ás tecliñas do portátil e listo. 

“Gústanme as frases curtas. Intuitivas. Case monosílabos. Gústame ese tipo de estruturas”

O inspector Gonçalves lembra coma un pesadelo a imaxe de centos de mulleres explotadas sexualmente, drogadas, en colchóns cotrosos, como bonecas de plástico. Pensa sobre a “perversión masculina”, sobre o “instinto”, sobre o desexo depredador, que tamén recoñece (e odia) en si mesmo aínda que xustifica, coas súas consecuencias, en homes próximos a el. Lourenço odia os depredadores de crianzas, tenta axudar unha nena violada, mais ten que convivir co seu propio escuro pasado nese mesmo aspecto. Os dous protagonistas teñen, aí, -na súa relación coa violencia sexual- certo conflito. Por que e en que sentido?

Penso que o máis sensibilizado con esta situación é o inspector Gonçalves. Vén todo a raíz do asasinato da súa muller. Agora lémbrase desas situacións que viviu cando comezara nisto de ser policía. Esas imaxes fano máis sensible e consciente desta realidade. É aí onde debate sobre a natureza humana. 

Os poderosos, na illa de Gothard, lavan o cerebro á xente con palabras como patria, terra, tradición, cultura, pobo, sangue, irmáns... Gonçalves enfróntase directamente a eles, igual que Lourenço o fai fronte a un bispo asasino, torturador e manipulador. Mais os dous teñen unha posición marxinal en todo o que acontece: non son precisamente os líderes da revolta, senón que van ao seu. Como personaxes marxinais, poden facer cousas que supoño que non farían os heroes, como asasinar cruelmente. Se cadra hai certa ambigüidade aí. Por un lado, a denuncia da inxustiza. Por outro, a xustificación da violencia extrema como xeito de atallar a inxustiza… que pode volverse contra os que o poder sinala como desobedientes, herexes… 

Todos estamos cheos de contradicións. No noso día a día posiblemente fagamos cousas que se contrapoñen ao noso ideario. Un pode considerarse “comunista” e mercar a roupa nun Zara. É parte da nosa natureza. Así e todo é importante sinalar que os dous personaxes non son heroes nin pretenden selo. Non procuran formar parte desa “revolta” da que ti sinalas. Volvo a insistir en que son dúas persoas moi diferentes a pesares das aparentes similitudes. 

“Todos estamos cheos de contradicións. No noso día a día posiblemente fagamos cousas que se contrapoñen ao noso ideario”

Ao tenente Gonçalves dálle igual o mundo. Impórtalle unha merda todo. Isto vén provocado pola asasinato da súa muller. Ese foi o feito que o fixo cambiar. En cambio de Lourenço d’Ourantes sabemos que foi un soldado, e que fixo atrocidades pero agora xa non é esa persoa. No libro non é un tipo ao que lle dea igual todo, se se ve na obriga de matar é para sobrevivir ou para salvar a alguén, non o fai por puro goce. De feito é un home prudente e calculador algo que vén dado pola súa experiencia.

En ‘A noite do lobo’ algúns pobos conseguen liberarse do xugo de monarcas, reis e cregos, outros aceptan a súa situación, outros comezan a espertar mentres son conscientes da explotación e a miseria á que están sometidos… Mais en todos os intentos de rebelión acaban chegando problemas: contradicións, problemas para construír algo novo, traizóns… En ‘A noite do lobo’ poden lerse entre liñas as revoltas labregas da Idade Media e da Idade Moderna, por exemplo. Cales foron aí os feitos históricos que che serviron de inspiración? Que reflexión quixeches facer? 

Non houbo ningún feito histórico concreto que me servise de inspiración porque estamos rodeados diso. Esa é a historia da humanidade. Persoas que están por enriba de outras persoas. Persoas que se rebelan e constrúen algo novo, e esa novidade vense abaixo por outras persoas que se volven rebelar. Ou rebelións que fracasan. Así foi dende sempre. Esa é a maior inspiración á hora de ambientar estas historias. 

“É a historia da humanidade: persoas que están por enriba de outras. Persoas que se rebelan e constrúen algo novo, e esa novidade vense abaixo por outras persoas que se volven rebelar”

É verdade que as épocas nas que transcorren as dúas novelas son diferentes. En ‘A noite do lobo’ dá moito xogo o espazo no que sucede a historia. Podemos intuír que é no século XVIII (aínda que non o sabemos). E nesas datas existe unha situación social que non ten nada que ver coa que se inspira ‘A noite do corvo’ que xa é máis actual. Si é certo que en ‘A noite do lobo’ fálase dunha revolta da que lle prohíben falar. Algo que sucedeu fai moito tempo e que xa semella ser unha lenda. Incluso din unha “frase” moi característica de dita revolta. Esa parte está inspirada na Revolta Irmandiña. 

En ‘A noite do corvo’ investígase un asasinato múltiple. En ‘A noite do lobo’ o protagonista realiza unha viaxe chea de aventuras a partir dunha encomenda de matar un lobo maligno. Mais estas dúas tramas parecen máis unha escusa para falar do que interesa: as obsesións dos dous personaxes principais e os mundos -inventados, mais verosímiles- que as dúas novelas describen. Era ese o obxectivo?

En ‘A noite do corvo’, si. Era unha xustificación para, a través da personaxe do inspector Gonçalves, facer certa crítica social. O asasinato da familia Haggerty e a súa investigación é simplemente o contido superficial pero o verdadeiro fondo está na análise do inspector. Con respecto a ‘A noite do lobo’ as imaxes que se describen, a viaxe cara o Val de Constança, o bosque, as paisaxes, a selva, a mitoloxía, os topónimos... todos forman parte dun mesmo contexto que, no fondo, compoñen a historia e axúdannos a construír unha perspectiva máis exacta dela.

“A noite do corvo’ era unha xustificación para, a través da personaxe do inspector Gonçalves, facer certa crítica social”

’A noite do lobo’ contén moitísimos personaxes, ademais dos principais. E a historia de Lourenço vaise desgranando pouco a pouco, de forma que non a temos completa (non comprendemos quen é realmente) ata case finalizar o libro (aínda que podemos intuílo). Supoño que buscaches un equilibrio entre esa tensión, o relato das aventuras de Lourenço, as partes máis introspectivas, os relatos paralelos que se van incorporando polo medio… Nese sentido, pode ser un libro un pouco máis complexo na súa construción ca ‘A noite do corvo’. Como che resultou a súa escrita? 

Fácil. Non fixen ningún exercicio de documentación. Supoño que a influencia das industrias culturais me axudan de xeito inconsciente a inspirarme. Xa sabes, series de televisión, filmes, literatura... pero en ningunha das dúas novelas tiven que utilizar ferramentas externas para que as historias encadrase. En ‘A noite do corvo’ o único do que me “documentei” (por chamalo dalgún xeito) foi na búsqueda de nomes en gaélico para dar unha identidade propia aos habitantes da Illa de Gothard. En ‘A noite lobo’ a búsqueda tirou a nomes e apelidos galegos no medievo. Despois diso xoga a imaxinación e considérome que disto vou até arriba.

“A literatura está chea de finais felices. Os finais felices non son realistas”

Ao mesmo tempo, o final de ‘A noite do corvo’ pode ser algo máis esperanzado ca o de ‘A noite do lobo’, que en realidade queda moi aberto, así que será o lector quen teña que decidir. Malia todos os pesimismos sobre a humanidade, quixeches conducir o lector cara a unha certa senda de esperanza?

Non. Para nada. A literatura está chea de finais felices. Os finais felices non son realistas. É certo que quedan cousas abertas en ambas historias pero non o fago con ningunha pretensión.