Unha reivindicación dos humildes. Do noso dereito a expresarnos e a falar. E un canto á horizontalidade, á igualdade. Iso é, en esencia, ‘Rabia ao silencio’, o novo disco de Ses. Un traballo no que achega aos máis novos -e non só- unha serie de cancións de autor, populares e folclóricas vinculadas a distintos movementos sociais e políticos do século XX. Ses respondeu as nosas preguntas por correo electrónico. E fíxoo como fala ela sempre: directa, coas cousas claras e sen medo a dicir o que pensa.

‘Rabia ao silencio’ non é só un “disco de versións”. Por que? Que foi o máis difícil?

“Non é un disco de versións en absoluto, porque o fago desde a posición de cantora agradecida e en débeda e non desde a de innovadora musical”

‘Rabia ao silencio`’ non é en absoluto un disco de versións, porque por esa regra de tres todos os discos de Mercedes Sosa ou a práctica totalidade dos traballos de Buika ou Chavela Vargas serían discos de versións, porque elas non eran as autoras destes traballos. É un disco no que achego certas autoras e autores a un público máis novo (ou non) coa intención de, ademais, homenaxear e agradecerlles a esas autoras o feito de terme ensinado a pensar.

Pero non é un disco de versións en absoluto, porque o fago desde a posición de cantora agradecida e en débeda e non desde a de innovadora musical. O traballo máis duro foi o de tradución e adaptación dos textos, posto que en todo momento tiven pánico de que non soasen naturais. Para min o primordial era que soasen coma se os tivese escrito eu orixinalmente na nosa lingua, e que ademais conservasen o cariz da pluma que os enxendrou, que conservasen o carácter e a estética ademais do contido. Iso é moi complexo, pero penso modestamente que foi un traballo bastante ben resolto.

No disco recóllense unhas palabras de Rogelio López Cuenca que veñen dicir que se chama artista “político” ao que critica o poder establecido. Por que é necesario dicir que toda arte é política?

“A xente utiliza o sintagma “canción política” só para dirixirse a quen reclama xustiza social e loita contra o establishment”

Porque o é, porque iso é unha verdade incontestábel, todo ser humano é un ser social e, polo tanto, político. Os discursos das cancións perpetúan, cuestionan, critican ou alaban o sistema actual, pero ningunha pode manterse á marxe porque ningunha pode ser creada por un suxeito fóra dese mesmo sistema. É unha cuestión axiomática.

É necesario dicilo porque a xente utiliza o sintagma “canción política” só para dirixirse á xente que reclama xustiza social e loita contra o establishment, pero non á que o defende. Que a xente pense que Maluma non é político é moi perigoso, porque están interiorizando o seu discurso machista e neoliberal sen darse conta, considerándoo case natural e, por suposto, inofensivo.

“Que a xente pense que Maluma non é político é moi perigoso, porque están interiorizando o seu discurso machista e neoliberal sen darse conta”

Tamén se recollen no disco palabras de Roberto Herreros que explican que a neutralidade non existe, que é imposible que un artista non faga referencia ao real (e ti dixeches en varias entrevistas que o que fas é crónica do que pasa, dar testemuño da realidade). E que a diferenza entre uns e outros é a posición que adoptan (na súa relación co poder, enténdese). Pensas que os músicos (e os creadores, en xeral) teñen hoxe medo de posicionarse? Por que?

Creo que si que o teñen. Evidentemente non é porque si, é porque existen as represalias e eu lévoas sufrindo desde que comecei a vender máis discos e foi máis de “dominio público” o meu posicionamento ideolóxico. O caso é que a xente ten medo de que non a contrate tal ou cal entidade, e ademais diso ten pánico a non gustar ou a caer mal, son como adolescentes pero vellos.

“Non lle debo nada a ninguén e nunca chupei cus, e aínda así son das persoas que máis discos saca e máis concertos fai deste país”

Mais o que me molesta non é iso en absoluto, o único que me molesta é que tenten disfrazar a súa covardía de profesionalidade, que tenten vendernos a moto de que o fan porque realmente a Arte e a política non se deben mesturar pero despois todos son fans de Dylan, de Jara, de Sosa ou de Silvio. É estúpido, obviamente é covardía, pero así poden estar na misa e repicando. Estes son os meus principios, se non lle gustan, teño outros, que dicía Groucho.

O que non lle consinto a ninguén, baixo ningún concepto é que cuestione a miña profesionalidade polo feito de ser unha persoa honesta ou transparente politicamente. Traballo e estudio moitísimo, non me permito a min mesma estar un día sen facelo. Non lle debo nada a ninguén e nunca chupei cus, e aínda así son das persoas que máis discos saca e máis concertos fai deste país. Iso non é unha opinión, é un dato.

En relación con iso, a ti mesma acaban de cancelarche -adiar, veñen de dicir- entrevistas na TVG despois de que foses ao Zig Zag coa camisola de Defende a Galega. Soubeches algo máis sobre iso? Pensas que forma parte da política de represalias contra quen tenta visibilizar as protestas dos traballadores da TVG contra a manipulación?

“Hai unha serie de carrachas do poder que venden a idea de defensoras da cultura galega e en realidade son Xudas sen talento que non serían ninguén se non fose pola súa capacidade de tragar e chupar cus”

Sei quen foi e como foi, porque todo se sabe e hai que ter amighos até no inferno. Pero non poden dicilo porque se xogan o seu sustento e xa suficiente están facendo tentando defendernos da manipulación. O problema é que o opresor ten cómplices entre o oprimido, entón hai unha serie de carrachas do poder que venden a idea de defensoras da cultura galega e en realidade son Xudas sen talento que non serían ninguén se non fose pola súa capacidade de tragar e chupar cus.

Supoño que cando non tes talento hai que desenvolver outras habilidades. Pero o que me fode non é que me veten ou que mintan dicindo que só a adiaron, cando iso é algo que non se traga nin un imbécil; o que me fode é que esa xente gañe un pastón e teña unha carreira profesional porque existe a nosa lingua (porque en español non gañarían nin para un bocata de mortadela) e sexan amigotes dun goberno que está asasinando o idioma.

“O que me fode é que esa xente gañe un pastón e teña unha carreira profesional porque existe a nosa lingua (porque en español non gañarían nin para un bocata de mortadela)”

Coa necesidade de falar ten que ver o título do disco, e supoño que a ilustración da portada. Dixeches en varias entrevistas que só a cultura pode salvarnos. Por que e en que sentido? (Digo porque quizais o impacto social que pode ter a cultura é pequeno, tendo en conta por exemplo a cativa presenza que ten nos medios con máis poder para crear opinión (en Galicia: TVG, a Voz e o Faro). Quero dicir, en que medida os artistas, tomados individualmente, poden axudar hoxe á transformación social?

Non, en absoluto. Refírome á cultura individual, a un mínimo cultural que nos permita pensar libremente. Refírome a unha revolución que ensine a xente a amar a cultura e que lle proporcione armas para xestionar os contidos inxentes da sociedade actual. A un cambio nos sistemas educativos cunha inclusión de materia transversal que xa tiña que estar máis que superada. Unha educación para a igualdade, o diálogo, o cuestionamento e a erradicación da criminalización da diferenza que preside os nosos sistemas socioculturais a día de hoxe.

No disco hai unha canción traducida do inglés (o ‘Raro froito’ de Abel Meeropol, popularizado por Billie Holiday), mais a maioría son traducións do castelán, de cancións procedentes de distintos lugares de latinoamérica. Non é nada sorprendente tendo en conta a presenza dos ritmos americanos nos teus discos mais, como fixeches a escolla?

“Unha educación para a igualdade, o diálogo, o cuestionamento e a erradicación da criminalización da diferenza que preside os nosos sistemas socioculturais a día de hoxe”

Un pouco atendendo a plasmar diferentes momentos históricos, diferentes puntos xeográficos e diferentes reivindicacións, pero tamén me baseei moito no resultado da adaptación. En concreto “Raro froito” foi das máis complexas, pero creo que tamén das máis interesantes no resultado, tanto a nível poético como musical e interpretativo.

Era moi complexo, eran moitas e simplemente escollín as doce que mellor quedaran dentro de tentar ofrecer un catálogo coherente.

Son cancións “populares, folclóricas ou de autor”. Sempre reivindicaches a música folk, o blues coma unha forma de folclore… E neste disco está a guitarra (o instrumento que asociamos máis fácilmente coa canción de autor), xunto coa pandeireta, o pandeiro, a frauta ou o acordeón (fáciles de relacionar co folclore). É tamén unha maneira de reivindicar a canción folclórica e a de autor como un pouco expresión do mesmo? Como fas a escolla dos instrumentos? (Digo porque son poucos, poñendo quizais máis a voz en primeiro plano).

Os instrumentos que hai son os que tiña que haber, o importante era o texto, nós somos secundarias. Buscábase acompañar, pero respectando o completo protagonismo da canción. Neste caso a canción de autor aquí escollida é unha canción moi folclórica porque está feita desde un concepto moi popular, moi social, moi pouco introspectivo e nada individualista.

"Hai moito ‘snobismo’, moita calaña ‘cool’ que para ocultar a súa precariedade intelectual instálase en elitismos sonoros" 

Ademais naquel momento recuperáronse sonoridades tradicionais como base das diferentes “trovas”, das novas trovadores e trovadoras que estaban xurdindo ao longo de Euroamérica. Iso obedecía a unha vontade de dignificación postcolonial e, voluntaria ou involuntariamente, facilitaba a decodificación do discurso, facíao atractivo e asequible para o pobo.

Na actualidade pódese dicer que case se considera un defecto que a música sexa asequíbel, hai moito ‘snobismo’, moita calaña ‘cool’ que para ocultar a súa precariedade intelectual instálase en elitismos sonoros máis por unha cuestión de inseguranza que de preparación. Eu se quero escoitar algo excepcional, pincho Bach.

“En Galiza somos indios bos, que abaixan a cabeza ante os ladróns foráneos que os maltratan, por iso non somos inimigos como os vascos ou os cataláns”

Hai un par de cancións de Fuxan os Ventos. O discurso do disco subliña a continuidade da emigración, do espolio, do empobrecemento -que non “pobreza”- ou do autoodio imposto. Nun disco compartido con tantas cancións americanas, fai pensar nas distintas formas do neoloconialismo. Deixando a un lado todos os debates que houbo sobre a aplicación do termo colonialismo a Galiza, que teñen en común, nese aspecto temático, as músicas galegas e americanas que escolliches?

En primeiro lugar, o colonizador, que non é pouco. Tamén a humillación, a ridiculización e o espolio sufridos. Pero creo que non reparamos en que clase de “indios” somos. En Galiza somos indios bos, que abaixan a cabeza ante os ladróns foráneos que os maltratan, por iso non somos inimigos como os vascos ou os cataláns, porque sabemos o noso sitio, porque mexan por nós e dicimos que chove. Eles non se odian, están orgullosos da súa cultura, pero nós seguimos sendo negros defensores do Apartheid.

“Eu non reivindico obviedades como que o galego e o portugués son dous dialectos da mesma lingua”

‘O grileiro’ (sobre a venda fraudulenta de terras públicas no Brasil) e ‘Enquanto há força’ de Zeca Afonso, -co seu “Seremos muitos/seremos alguém” están no libreto do disco na súa grafía orixinal. O disco ten tamén algo de reivindicación da sabedoría que supón coñecer (e falar) outras linguas, estando orgullosa da propia (lingua e cultura). En que sentido?

Non, eu non reivindico obviedades como que o galego e o portugués son dous dialectos da mesma lingua. Son filóloga, se queren discutirme algo que se licencien primeiro.

‘Serei curiosa’, con letra de Mario Benedetti, pregúntalle ao ministro de que ri, diante da opresión -e represión- do pobo. ‘Téñolle rabia ao silencio’, de Atahualpa Yupanki, fala da necesidade de non calar ante a opresión. E ‘A Chamuscada’ -un corrido mexicano- da muller que toma as armas na revolución mexicana. Podes falar un pouco do que significa cada un destes tres temas para a historia do século XX?

‘Rabia ao silencio’ é un tema máis íntimo e introspectivo, que reflexiona sobre a pertinencia da expresión, da denuncia, pero faino dun xeito moito menos explícito e sen ese ton belixerante. Ese ton está en ‘Serei curiosa’: Benedetti si ten ese ton de enfado que tan necesario é hoxe en día e que tanto temos que reclamar. Nós temos dereito a enfadarnos porque nos rouben e nos condenen a unha precariedade mentres os señores gobernantes viven como Dios.

“No caso da Chamuscada, é a proba da presenza e importancia da muller durante os levantamentos populares do século XX”

Pero nos venderon a idea de que o que fala é un terrorista antisistema e comprámosllela como idiotas. A min persoalmente cada vez me resulta máis ridículo e denigrante o ton moderado da esquerda ante o fascismo e o abuso actual.

No caso da Chamuscada, é a proba da presenza e importancia da muller durante os levantamentos populares do século XX, unha militancia real e transcendental que aquí foi tamén evidente na guerra civil e que se silencia consciente e voluntariamente para seguir anulándonos e deixándonos sen referentes. Pero ademais diso, nese tema encántame a sonoridade fresca e potente, divertida, que tan importante considero para manter unha actitude vital e alegre. A loita esixe seriedade, pero tamén vitalidade e ledicia.

Moitos dos temas reivindican “o humilde e digno”, como di o texto do final. O “pobo sinxelo” de Mejía Godoy -canción da revolución sandinista-, ‘Son da alfabetización’ -da revolución cubana-, ‘Zamba dos humildes’ -popularizada por Mercedes Sosa ou ‘Un de abaixo’ -sobre o recrutamento forzoso de labregos pobres como soldados-. En que sentido é tamén este disco iso (eu penso que o que máis), reivindicación dos humildes? Que lle dirías a quen puidese dicirche que son discursos doutro tempo?

“A alguén que vexa o discurso da igualdade e da necesidade de educación como algo obsoleto, diríalle que vaia facer o carné da biblioteca”

É completamente, como ben dis, unha reivindicación dos humildes, unha reivindicación do noso dereito a expresarnos e a falar. Un canto á horizontalidade, á igualdade, porque non creo en nada que non sexa iso.

Ninguén ten sangue azul. Ninguén no planeta é máis ca min, pero tampouco eu son máis que ninguén. A alguén que vexa o discurso da igualdade e da necesidade de educación como algo obsoleto, diríalle que vaia facer o carné da biblioteca.