Din de Su Garrido Pombo que fai unha mestura de bossa nova, jazz, folk ou latin. Que é, en realidade, cantautora. Ou que se lle nota a súa formación de conservatorio en guitarra. Digan o que digan, a cuestión é que é escoitar a súa voz unha soa vez e non esquecela nunca. Unha e outra vez, fala da aldea que ama, pero non idealiza. Do lugar no que lle ensinaron que cantar era algo natural. E iso é o que transmite o seu canto. Liberdade. Vida. Dozura. Compromiso coa -ou simplemente, un xeito de estar na- realidade. E unha riqueza de matices difícil de atopar. Su Garrido dará un concerto na Gargalleira, en Transfontao, Silleda, o vindeiro 28 de agosto. A billeteira invertida. Con carpa e solpor. E hai que reservar. Bulide.

Como será o concerto na Gargalleira?

Pois estou cun novo proxecto. Aínda non sei se vai ser disco. Chámese Patio de luz. Sempre me chamaron a atención os patios de atrás dos edificios, onde pasan moitas cousas, pero dos que ninguén fala. Todas as cancións estarán relacionadas con personaxes en patios de luces. Presentarei este proxecto na Gargalleira.

“Non son da aldea nin da cidade, dun lado nin do outro…”

Hai un vídeo en internet dunha canción túa titulada No patio de luces. É dese proxecto?

É que levo xa tempo traballando neste proxecto. O patio de luces é onde chega a xente do rural que vai á cidade. Para min representa un pouco o contraste entre a casa da Eira, o eirado, onde me criei, e a casa da cidade. Parte da historia da viaxe con meu irmán desde a aldea ao patio de luces, en Vigo, por unha estrada cun monte de curvas… Crieime na aldea coa miña avoa Leonora en Traspielas, Fornelos de Montes. Sendo pequena funme para Vigo pero sempre volvía nos veráns e nas vacacións.

Non son da aldea nin da cidade, dun lado nin do outro... E vexo moitas cousas da aldea na cidade e máis nunha cidade coma Vigo, que entendo máis ben como un barrio. Cando estou na aldea penso na cidade e cando estou na cidade penso na aldea… E dos patios de luces sempre me fascinaron as xerarquías que se crean. O do primeiro andar ten menos luz e cáenlle todos os pequenos obxectos dos outros pisos. O do último andar ten máis luz e paga máis… Pois neste proxecto todo xira arredor dos patios de luces, dos personaxes dos patios de luces: as veciñas, a xente da aldea...

O teu último disco, Quedo a vivir aquí, que xa ten uns anos, inclúe unha canción así titulada que leva letra de Iolanda Zúñiga. Que significaba para ti nese momento ese título?

Pois é do momento en que decidín volver aquí despois de estar anos fóra. Volver coa responsabilidade que iso conleva. Que para min significa crear comunidade, colaborar cos veciños, facer barrio. Non era só volver porque aquí se vive ben. Volver é difícil: ti cambiaches e a xente á que queres tamén. Hai que axustar moitas cousas. Volver é alegría pero tamén é duro.

“Volver para min significaba crear comunidade, colaborar cos veciños, facer barrio”

Nese disco está Camiñan descalzas polas rochas, con letra de Ana Romaní. Tes bastantes cancións que falan de mulleres dun xeito bastante reivindicativo. As flores silvestres, por exemplo, fala de mulleres obreiras. 

A miña avoa traballa no campo, as miñas veciñas na fábrica, a miña nai no Corte Inglés… Falar diso non é algo consciente, senón falar do que coñeces, do que tes na túa contorna. Do que che resulta máis próximo. As flores silvestres xurdiu dunha imaxe que me quedou na cabeza desde pequena. Á rapazada dos anos 80 non nos levaban ver museos -tampouco había moitos entón- senón ver fábricas porque asumían que o noso futuro era traballar nunha fábrica, nunha tenda ou nun bar. Unha vez fomos visitar unha fábrica e eu vía, desde a pasarela, as mulleres traballando naquilo que era como un nicho. E lembro, sobre todo, o frío e un silencio brutal. Despois souben que, despois dunha folga, a aquelas mulleres prohibíranlles cantar. Na aldea cántase cando se traballa, cantar é parte da vida. E pareceume terrible que lles prohibisen cantar. Por iso esa canción é para elas.

“Á rapazada dos anos 80 non nos levaban ver museos senón ver fábricas porque asumían que o noso futuro era traballar nunha fábrica, nunha tenda ou nun bar”

A una dama muy separada, separada, en castelán, fala dunha muller cun ex marido que era un bestia e uns amantes memos. 

A letra é un poema de Jaime Gil de Biedma. Moi española e moi tremenda. Fala, en realidade, de algo que todos coñecemos, que é ese trato ás mulleres… Unha muller separada que tenta vivir a súa vida e á que os homes tratan mal.

O vento morno tamén está dirixida a unhas amigas ás que desexas que poidan escoitar a canción en directo... 

Son amigas miñas da rúa do Pracer. Non quero falar moito diso pero si dicir que son unhas amigas ás que teño moito cariño. Amigas que viñeron do Brasil, de Romenia… A canción é un agasallo para elas.

Tes varias colaboracións co poeta Keyth Payne, coma Grey stones ou Lucy’s work. A segunda fala de traballos non recoñecidos… 

Somos parella, polo que temos moitas cousas feitas xuntos, si. Grey stones xurdiu dunha estancia nas illas de Arán, en Irlanda. Están perto de Galway pero en inverno é moi probable quedar alí atrapado. A canción fala de estar alí illado, só contigo mesmo, cos teus demos, con aquel mal tempo… Lucy’s work fala dunha amiga pero en realidade podería falar de calquera artista ou calquera outra persoa que traballa na casa, en pixama, sen unha nómina e sen recoñecemento. Cando che preguntan a que te dedicas non sabes nin que contestar. Pero é un traballo, inestable e mal pagado, pero non recoñecido.

“Cando che preguntan a que te dedicas non sabes nin que contestar. Pero é un traballo, inestable e mal pagado, pero non recoñecido” 

Naquel mesmo disco había outras composicións túas como Pecados, feita un día que saes ao balcón tras unha noite con amigos, ou Doce caseiro. No festival Plataforma explicaras que era un símbolo do amor das mulleres que cociñan para nós… 

Pecados xurdiu, si, dun momento no que eu estaba no balcón co meu cruasán e o meu café con leite despois dunha noite con amigos, falando de cousas bonitas, vivindo momentos que che enchen o corazón. De repente decateime de que era o día do Cristo. E compuxen unha canción que fala de estender o pecado… Doce caseiro fala, si, das nais, as avoas, as tías… que non poden ou non saben dicirche que te queren porque non lles ensinaron pero dincho poñendo as palabras no medio da masa, amasando ese amor.

“Doce caseiro fala das nais, as avoas, as tías… que non poden ou non saben dicirche que te queren pero dincho poñendo as palabras no medio da masa”

Cantas moito tamén El 18 de julio, unha canción terrible sobre a represión da guerra civil. Como chegou a ti?

Un día estaba na taberna na aldea e a miña prima Pilar empezou a cantar esta canción. Parecíame raro non coñecela e pregunteille a miña avoa. A avoa contoume que era unha das cancións que se cantaban nas feiras. Había un cego que cantaba e tocaba o seu violín e vendía as cancións en papeis de cores finiños, como os das cartas. A xente compraba as cancións e volvía cantando da feira. Pareceume unha historia máxica, como un conto de Cortázar. A canción conta, ademais, unha historia tremenda. E só nun momento podes deducir de que lado estaba o preso do que fala. Paréceme incrible que se cantase esta canción no tempo da posguerra. Ademais, estivo moito tempo sen ser cantada. Por iso sinto a necesidade de levala a todas partes.

“Había un cego que cantaba e tocaba o seu violín e vendía as cancións en papeis de cores finiños, como os das cartas”

A avoa Leonora di nun vídeo de Vinte que xa de nena o teu era cantar. Como che ensinou ela?

Ela cantaba coma todos os veciños, porque na aldea cantar era parte da vida. Eu aprendín a cantar con este vínculo, con esa filosofía. Para min cantar non é subir a un escenario para lucirse, é parte da vida. Cantamos porque temos que cantar. Iso é o que me transmitiron.

E por que non estudaches canto no conservatorio en vez de guitarra?

Pois penso que fixen ben en escoller guitarra. O canto para min é algo absolutamente libre. Da guitarra coñezo as regras. É o que me mantén máis atada á terra. Cantar é como estar perto da oración, non nun sentido relixioso. É sentir que o que canto á verdade. É como un ritual. E iso é tamén parte do que me transmitiron na aldea. Eu escollín guitarra aos sete anos xa pensando en acompañar a voz.

“O canto para min é algo absolutamente libre”

Mais non comezaches a cantar en público ata empezar a facelo en Dublín e na rúa. Por que?

Digamos que tiven unha epifanía. Botáronme do colexio de monxas no que traballaba. Ese mesmo día, estando na praia, decidín que ía empezar a tocar na rúa. Eu tiña medo escénico. E aínda agora síntome un pouco fóra de lugar nun escenario, polo que explicaba antes. Pero antes non era quen de tocar en público. Cheguei a Dublín e saquei a guitarra nun parque. Un mozo de pelo longo botoume unha moeda de dous euros. E eu pensei: pois quizais podo vivir da música! Aos dous minutos xa veu a policía botarme. Pero foi o primeiro que me animou. Despois fun coñecendo xente para tocar e Dublín foi decisivo niso: ver que era posible vivir da música.

“Dublín foi decisivo niso: ver que era posible vivir da música”

Estiveras nun grupo folk, Lembranzas galegas, e esa é unha das influencias que ecoan na túa música. Especialmente nas túas versións de temas coma O vira, Ímola alboreando, a Carolina… 

É que o que fago é mesturar cousas, con letras propias, letras tradicionais, poemas… E hai unha parte trad, si. É outra das cousas que me veñen da aldea.

“O que fago é mesturar cousas, con letras propias, letras tradicionais, poemas...”

Falabas antes de epifanías e contaches algunha vez que tiveches outra ao ver a Caetano Veloso. Un tema que fas tamén bastante é a Valsinha de Chico Buarque. Parece que Brasil -a bossa nova- é importante na túa música… 

Os meus avós, por parte de nai e de pai, emigraron a Brasil. Brasil aparecía naquelas fotos de xente con pouca roupa, vestida de branco… Era un soño. E cando empecei a escoitar os vinilos que traían os meus primos decateime da conexión que tiña con Caetano Veloso, Chico Buarque… O primeiro disco que escoitara fora A Fusa, de Vinicius de Moraes e Toquinho… Eu quería copiar todo aquilo o mellor que puidese.

E ti es cantautora, non? Como definirías o que fas?

Pois a verdade é que xa non me preocupa moito como me definan. Podería dicir que son cantautora porque canto, toco e compoño. Pero se dis cantautor a palabra remite a Sabina, por exemplo, con quen non teño nada en común… De feito teño que escribir unhas poucas liñas para explicar o que fago e non son quen de facelo. A min o que me interesa é a historia que hai detrás da canción, o que se crea arredor dela, o sitio ao que vou tocar… O meu percorrido xa se explica polo que fago. Vou tocar á Gargalleira porque me parece un proxecto marabilloso e quero apoialo.

“A min o que me interesa é a historia que hai detrás da canción, o que se crea arredor dela, o sitio ao que vou tocar”

A túa música ten moito, de feito, que ver con iso: experiencias, momentos, sensacións… Tes por exemplo unha dedicada ás hortas… 

Nese caso é a horta do Berbés, que levaba 800 anos alí antes de que un proxecto urbanístico de vivendas de luxo no centro de cidade acabase con ela. Fixen esa canción para apoiar un colectivo que defendía esta horta como ben colectivo e parte da identidade da cidade. Na canción, a horta víngase e volve medrar. É unha crítica ao concello, a un xeito de entender o urbanismo e a relación coa natureza. Unha política sen árbores, con prazas sen sentido…

“A horta do Berbés é unha crítica ao concello, a un xeito de entender o urbanismo e a relación coa natureza”

Outras cancións que falan de momentos son Domingo, que fala do que fas un domingo, ou Silencio: gústasme e sei que marcharás, pero quero vivir este momento contigo. Ou O outro lado.

O outro lado fala dunha cousa que lle pasaba á miña veciña e que me acabou pasando a min. Un día decateime de que estaba indo, sen querer, pola estrada que leva á aldea. Apareceu unha curuxa no medio da estrada e fíxome parar… Diso fala a canción.

Formaches parte do grupo Sonhos, co que gravaches un disco do mesmo título e fixeches unha xira por Holanda… 

É o grupo que tiven cando era estudante en Salamanca. O primeiro disco que gravei, de feito. Era un grupo de cello, bandola e guitarra. Eu cantaba. Era outro momento, outros sentimentos, outras afinidades, pero téñolle moito cariño a aquel proxecto. Aquela vida universitaria, bohemia…

Nese disco está Nana para Xián. Tes outra nana máis recente: O meu neno. 

En realidade son dúas versións dunha nana que me cantaban a miña avoa e a miña nai e que eu agora lle canto ao meu fillo. A primeira versión fíxena para o meu sobriño Xián. A segunda para o meu fillo. Nela hai moito de min, da miña familia e da aldea. Que non é nada idílica. Porque falo moito da aldea e parece que a idealizo, pero non.

“A aldea non é nada idílica”

Na aldea as relacións de poder son moi visibles: xénero, clase social, idade… 

Si, claro, non teño unha idea romántica da aldea. E pode que si, que o que pasa é que se ve todo dunha forma máis descarnada. O machismo, por exemplo. E non é que na cidade non o haxa.

Fixeches unha xira por México. Como foi? Tiñas algunha banda entón?

Non, foi despois de Dublín e non tiña un grupo. Foi poñer un pé e ir xa tocar a un garito no Pacífico no que me contrataron por un mes. Despois fun ao festival de poesía de Cidade de México, ao festival de Zacatecas… México vaite atrapando. Pero ao final decidimos volver aquí. Na viaxe tamén podes perderte: é difícil volver. Todo é novo, estimulante…

“México vaite atrapando. Pero ao final decidimos volver aquí”

Tiveches outro grupo, Treme, co que gravaches outro disco. 

Si, con Magarida Mariño. Foi tamén unha época moi bonita. Despois cada unha colleu o seu camiño.

En internet poden atoparse outras cousas túas, como La leyenda del tiempo, con Miguel Fraile. 

Malandra era o nome do dúo que tiñamos. Cantar a Lorca é sempre un pracer e unha experiencia… A canción fíxose coñecida pola versión de Camarón.

Que escoitabas de nena e adolescente?

De todo. Pasei moitas horas na cafetería vendo vídeos da MTV. E despois de todo: podería dicir que non moito pop, pero que é pop? Si escoitaba aos Beatles. E logo a Velvet Underground, Leonard Cohen, Tom Waits, Radiohead… Tamén música clásica no conservatorio… Son froito de todo iso.

“Pasei moitas horas na cafetería vendo vídeos da MTV”

Ademais do teu traballo en solitario tes agora o proxecto de Son Trío, no que poñedes música a poemas de Rosalía de Castro. 

Son Trío é un proxecto que comparto con Katerina Linke, que toca a piano e compón, e con Susanna Blanco, que toca o cello. Estou moi contenta de formar parte deste proxecto, que leva Katerina. Son poemas de Follas Novas, aínda que algunha vez tamén facemos algún de Cantares Gallegos. 

Algo máis que queiras comentar?

Que o novo proxecto, que aínda non sei se será disco, quero levalo a patios de luces. A todos os que poida. Xa teño un en Vigo.