Hai un fío que une ‘O corazón pronúnciase extenso’, o último poemario de Oriana Méndez, cos seus libros anteriores. A autora revóltase unha vez máis contra a opresión, a violencia, o espolio.

Hai un fío que une ‘O corazón pronúnciase extenso’, o último poemario de Oriana Méndez, cos seus libros anteriores, e sobre todo ‘O que precede a caída é branco’. A autora revóltase unha vez máis contra a opresión, a violencia, o espolio. Sen adscribirse a iso chamado “poesía social” ou, quizais, aos seus tópicos. Nun percorrido, unha travesía polo frío que, malia todo, parece conducir á esperanza da luz. Porque, xa o di ela,”pronunciamos a verdade extensa da defensa da vida”. Oriana respondeu as nosas preguntas por correo electrónico. 

’O corazón pronúnciase extenso’ gañou o premio Rosalía de Castro do concello de Padrón, pero ata agora pasou bastante desapercibido. Da edición encárgase Espiral Maior... 

“Con este premio de poesía, o Concello de Padrón representa unha práctica profundamente nociva que levamos padecendo durante décadas no ámbito da cultura galega: facer que se fai cultura”

O libro gañou o premio Rosalía de Castro do concello de Padrón o ano pasado, mais ese recoñecemento resultou ser máis unha lousa ca un premio, pois no lugar de promover as obras gañadoras, o concello de Padrón diríase que as silencia e as sepulta. Nin tan sequera facilita a súa publicación nunha editorial. Así aconteceu tamén coas obras anteriormente premiadas: resulta case imposible atopar o seu rastro en librarías, bibliotecas e mesmo algunha noticia na rede. Loxicamente, isto é algo do que me decatei despois de ter enviado o libro ao concurso. Un bo erro meu, si.

Con este premio de poesía, o Concello de Padrón representa unha práctica profundamente nociva que levamos padecendo durante décadas no ámbito da cultura galega: facer que se fai cultura, facer que se promove a literatura e, na realidade, simplemente erguer un nome, neste caso nada menos ca o de Rosalía de Castro, de xeito baleiro e sen ningún interese real no que se di promover. O Concello de Padrón, baixo o meu punto de vista, non é merecedor de convocar este premio mentres trate as obras con semellante desleixo. 

“Por fortuna, ‘O corazón pronúnciase extenso’ verá a luz grazas a Espiral Maior e ao seu editor Miguel Anxo Fernán Vello que quixo darlle a man a este libro”

E isto que digo ten pouco que ver con que o concello estea gobernado polo Partido Popular. O concello de Carral, por exemplo, estivo gobernado polo PP durante moitos anos e iso non lle impediu convocar un premio de poesía ben recoñecido por coidar, respectar e promover non só as obras gañadoras, senón a poesía en si mesma. Falo con coñecemento porque tiven a honra de gañalo e de estar no seu xurado no ano seguinte.

Por fortuna, O corazón pronúnciase extenso verá a luz grazas a Espiral Maior e ao seu editor Miguel Anxo Fernán Vello que quixo darlle a man a este libro. Eu agradézollo inmenso. Hoxe mesmo iamos presentalo en Vigo, xunto coas amigas Iolanda Zúñiga, Silvia Penas e Míriam Rodríguez. Quedou parado pola emerxencia sanitaria, coma tantas producións. Sairá algún día da nova era. 

“O corazón pronúnciase extenso” é un verso que aparece case ao final do libro. O corazón está bastante presente nas súas páxinas, en xeral. Que é o corazón neste poemario? Por que este título? 

“Hai un fermoso mural en Lalín que, sobre unha bandeira de Palestina, di: 'Nós tamén amamos a vida cando podemos'. Iso é o corazón”

Este título e tamén a imaxe recorrente do corazón falan da verdade que reside no amor pola vida, unha verdade aberta e profunda. Hai un fermoso mural en Lalín que, sobre unha bandeira de Palestina, di: “nós tamén amamos a vida cando podemos”. Iso é o corazón. Ese é o título do libro. Pronunciamos a verdade extensa da defensa da vida.

O poemario parece situarse no tempo histórico do último século: desde a guerra civil, quizais. En relación con el, aparecen a memoria, o esquecemento ou a esperanza. Cal é o tempo deste libro? 

“O libro é unha travesía ou éxodo a través da neve que se está producindo. Non obstante, leva producíndose longo tempo”

Acontece no presente. O libro é unha travesía ou éxodo a través da neve que se está producindo. Non obstante, leva producíndose longo tempo. Concordo coas referencias ás que aludes e é posible que as persoas e os feitos que transitan estes poemas veñan camiñando dende a guerra civil. 

Tamén son importantes os espazos. O centro da periferia: o arrabaldo. Hai unha cidade que podería ser Vigo ou outra. É así? Mais os espazos aos que se atende son os que suxiren subalternidade. Por que? 

“Cando digo Vigo, cando digo potencia de cidade, refírome á súa subalternidade. A cidade que latexa por dentro, nela está ese clamor pola vida e polo rock and roll”

Vigo está sempre como está en todos os poetas e escritoras de Vigo que ao longo dos séculos escriben con esta potencia de cidade a través. Amámola con xenreira, dixo unha vez O Leo de Matamá, descúlpame Leo se a cita non é exacta. Vigo é un corazón, é xustamente aquela pintada de Lalín que che dixen antes. Contén a forza do amor pola vida. 

Estes días, silenciosa, mais co regreso dos pardais que arestora son felices alleos a todo isto, penso se Vigo segue a ser Vigo. É. Sobre a subalternidade, por empregar o termo gramsciano que ti escolliches, escribo porque é o único que me interesa no mundo. Cando digo Vigo, cando digo potencia de cidade, refírome á súa subalternidade. A cidade que latexa por dentro, nela está ese clamor pola vida e polo rock and roll. 

En relación con iso, se cadra un dos temas principais do libro é a opresión: o espolio, o exilio... Unha opresión aprendida, herdada social e historicamente, pegada á pel. Que ten moito que ver coa desigualdade de clase, e conecta así coa idea do arrabaldo… Pode entenderse o libro como unha reacción contra ou polo menos unha constatación da opresión, e sobre todo da de clase?

“Escribo a travesía que latexa por dentro, a que habita a periferia aínda que se encontre no mesmo centro da cidade, a presenza invisible dende a ollada esclerotizada da clase dominante”

Pode e efectivamente creo que diso fala o libro. Xa digo, escribo sobre o que latexa por dentro, escribo a travesía que latexa por dentro, a que habita a periferia aínda que se encontre no mesmo centro da cidade, a presenza invisible dende a ollada esclerotizada da clase dominante. Non obstante, penso que non fago iso que se coñece como poesía social. Cando menos, non é o meu interese.

Mais hai tamén como unha esperanza de que se rompa o sentido lineal da historia, de que os camiños se volten máis diversos, como nunha imaxe presente que é a enredadeira. Querías que houbese esa esperanza? Por que?

Porque a hai e só se encontra nos arrabaldes e nas mans queimadas, por iso escribo sobre arrabaldes e mans queimadas. A enredadeira é unha planta que me acompaña dende hai anos no seu incesante medrar, ela tamén se pronuncia extensa, transita e fai a súa propia travesía. Gústame pensar que cada unha das súas follas é un cofre de memoria.

Nese sentido, hai unha conexión deste libro cos teus poemarios anteriores. ‘O que precede a caída é branco’ estaba habitado por unha cidade sen cidadáns, por persoas expropiadas que nun momento se unen para loitar contra a violencia que sofren. O poder, a opresión e a violencia, ou a memoria, estaban tamén en ‘Cero’ e ‘Derradeiras conversas co Capitán Kraft’. En ‘O que precede a caída é branco’, o libro anterior a este, estaba a urxencia de reaccionar ante a opresión. Como se relacionan, ao respecto, ‘O que precede a caída é branco’ e ‘O corazón pronúnciase extenso’?

É posible que escriba sempre o mesmo libro, dende que tiña 19 anos co Capitán Kraft. Tiña teimas semellantes, mais non, non son o mesmo libro. Só podo dicir que hai, como ben sinalas, algúns motivos recorrentes. Cousa distinta é que haxa ou non unha voz recoñecible ao longo deles, non o sei nin me corresponde a min dicilo.

Saíu tamén hai pouco a túa tradución de ‘O amante’ de Marguerite Duras, publicada por Faktoría K (Kalandraka). Por que che interesou facer esta tradución? 

“Facendo un 'erasmus' en París, fascineime do libro e tamén da súa autora. Alí entrei na historia, na escrita, na estética, na política... de Marguerite Duras”

Facendo un erasmus en París, fascineime do libro e tamén da súa autora. Alí entrei na historia, na escrita, na estética, na política... de Marguerite Duras. É unha figura inmensa. E comecei, daquela, a traballar, por pracer, na tradución de ‘O Amante’. Gonzalo Hermo, amigo xa nos anos de Filoloxía en Compostela, sabíao. Unha década despois, grazas a el mesmo e a Antón Blanco tiven a oportunidade de acometer esta tradución para Kalandraka. Estou inmensamente agradecida aos meus amigos por esa tola idea e a Xosé Ballesteros pola súa confianza.

A tradución literaria debe ser sempre complicada e máis nunha novela coa beleza estilística desta. Eu imaxinábate consultando feixes de dicionarios (se os houbese). Como foi, en concreto, ese traballo coa riqueza lingüística deste libro?

Para min supuxo, dende o primeiro momento, unha inmensa responsabilidade. Admiro o traballo da nosa gran tradutora e profesora Emma Lázare e o doutras tradutoras magníficas coma Béatrice Pépin. Fun moi consciente da enorme relevancia e valor da obra que tiña entre mans, polo que lle entreguei toda a miña dedicación. Non obstante, tamén é certo que, a partir dun momento que non tardou en chegar, a tradución navegou coma un río que, ás veces, era o Mekong e, outras, o Miño. 

“A novela desenvólvese sobre o fío das desigualdades, das relacións antagónicas. Duras grava as loitas de poder que se producen no contexto social da Indochina francesa, mais tamén no seo da súa propia familia e na súa relación co mozo chinés”

Os personaxes fan, contando o que sucede desde a cotidianeidade, un interesante retrato da sociedade colonial da Indochina francesa, coas súas fondas desigualdades. Imaxino que sería un dos aspectos que máis che interesarían deste libro. É así? 

É. Dalgún xeito, a novela desenvólvese sobre o fío das desigualdades, das relacións antagónicas. Duras grava, a través dos ollos da protagonista, as loitas de poder que se producen no contexto social da Indochina francesa, mais tamén no seo da súa propia familia e tamén na súa propia relación co mozo chinés. A desigualdade ou a contradición está tamén na propia novela: a beleza, diriamos poética, coa que Duras é quen de describirnos unha atmosfera case sempre malsá, moralmente miserable. 

O amor e, sobre todo, o desexo, están presentes en todo o libro. Tamén o desamparo duns nenos cunha nai enferma, ou a miseria encuberta. Que che interesou máis a ti da reflexión que fai a autora sobre estes temas?

“Se hai unha poeta galega que sexa a nosa Duras, ela é Xohana Torres. E non é “a nosa Duras”, pois ambas as dúas son únicas e senlleiras”

O desexo e, dalgunha xeito tamén, o amor, á súa maneira, á maneira en que son capaces de amar, salva os protagonistas. Cada un polas súas razóns, viven cercados polo medo e o sometemento. Tamén pola enfermidade e a violencia. O seu encontro é o que pode rescatalos, mais en absoluto aparece idealizado o encontro amoroso. Diríase máis ben ao contrario. No encontro hai fuxida, hai desespero e tamén hai dor, a que arrastran consigo. 

Establecerías algunha relación entre a nouveau roman francesa e a literatura galega escrita por mulleres nas últimas décadas? 

O correlato, se atendemos propiamente á historia da literatura, está no que dimos en chamar ‘nova narrativa galega’, esa produción en prosa que vai dende os cincuenta ata os setenta, máis ou menos.

Se pensamos concretamente en Marguerite Duras, o seu fío sen dúbida percorre a poesía galega escrita por mulleres, está incluso naquelas que aínda non a leron. Porque é actual e eterna. Se hai unha poeta galega que sexa a nosa Duras, ela é Xohana Torres. E non é “a nosa Duras”, pois ambas as dúas son únicas e senlleiras.