Malia que pareza mentira tras décadas de profesión teatral, Ernesto Chao e Mela Casal coincidirán por vez primeira sobre o escenario. Farano da man de Redrum Teatro co espectáculo Noiteboa, dirixida por Álex Sampayo -quen tamén asina o texto xunto a Borja F. Caamaño- e na compaña en escena de Guillermo Carbajo. Trátase dunha “traxicomedia” na que o humor vai corcosendo as imaxes propias dun Nadal calquera, no que as aparencias, o simulacro familiar e a soidade sobre a epiderme servirannos de espello. Para vernos reflectidos, para atoparnos retratados e, en resumidas, contas para rirnos desas pequenas verdades que compartimos todos. Porque, no fondo, a traxicomedia é iso: decatarnos de que na vida hai cousas tan tristes que un non pode parar de rir. Desa máxima nacerá o humor nunha obra na que veremos a Ernesto Chao, Mela Casal e Guillermo Carbajo tentando ter, quizais un Nadal que case ninguén vive. “Este ten que ser un Nadal de verdade, pero non como os que temos nós, ten que ser coma o das películas”, chega a dicir Arturo, o personaxe de Ernesto Chao na obra. Canto dano fixo Frank Capra!

Este ano, Noiteboa cae en setembro. Non é de estrañar, apenas houbo verán. Agosto tivo máis de novembro ca de estío. E será Redrum quen adiante o Nadal ao estrear esta comedia o 17 de setembro en Compostela, onde ofrecerán catro funcións. Despois xa visitarán Narón (3 de outubro), Cangas (17 de outubro), Lalín (23 de outubro), Noia (31 de outubro), Teo (6 de novembro), Ourense (7 de novembro), Cambre (14 de novembro), Padrón (3 de decembro) e Pontevedra (10 de decembro).    

E como agasallo de Noiteboa, en Praza conversamos con Mela Casal e Ernesto Chao sobre a obra, os seus personaxes e a situación que vive o teatro actualmente. E veña, Feliz Nadal e esas cousas.

En Noiteboa presenciamos unha particular celebración dunha data tan sinalada e, que ao tempo, ten moito que ver coa soidade. Que papel xoga a soidade ao longo da obra? Trátase dende o punto de vista dos maiores?
Mela Casal: Non se trata a soidade só dos maiores, trátase da soidade en si mesma.

Ernesto Chao: Os personaxes maiores interpretámolos nós e si que sofren soidade, pero o personaxe máis novo, que interpreta Guillermo Carbajo, está igual de só, quizais máis. A soidade non ataca as idades, senón ás formas de vida. E as formas de vida de hoxe, malia todo os medios electrónicos que temos para comunicarnos, producen moita soidade.

Falamos, en calquera caso, dunha comedia, non?
Mela Casal: É unha traxicomedia. Hai partes de humor e partes sen humor, mais o tema está tratado dun xeito lúdico. Faise humor, pero o que se di é moi duro. A soidade é dura e chegar a recoñecela, se cadra, é un dos peores momentos. E despois chegan ese tipo de datas, como Noiteboa, no que nos decatamos de xeito máis palpable desa soidade.

"Faise humor, pero o que se di é moi duro. A soidade é dura e chegar a recoñecela, se cadra, é un dos peores momentos"

Ernesto Chao: Unha das grandes expresión da soidade é, probablemente, que chegue Noiteboa e sentirte tan só, estar tan só. Iso é o estar só, só.

Mela Casal: Podes estar 364 días, pero chega o día de Noiteboa e aparece a familia e xa estás acompañada. A nosa maquilladora viu a obra completa e entre as cousas que dixo, lembro que dicía que a soidade masculina era peor cá feminina.

Por que?
Mela Casal: Coido que a muller tan máis recursos para saír adiante.

Ernesto Chao: Eu coido que si, non precisan unha persoa para a vida diaria. Un home só, adoita estar máis perdido.

Somos máis dependentes?
Ernesto Chao: Polo menos, unha parte dunha xeración. Falo en xeral, non de Ernesto Chao... Sei persoas da miña idade, viuvos que quedan descolocados. Con cousas tan elementais... Non saben facer de comer, organizar a casa, a súa vida. Unha muller está máis preparada. É unha cuestión xeracional, porque o meu fillo de corenta anos, na súa casa é capaz de organizarse, non precisa de ninguén. Outra cousa é a soidade interior, ese é outro asunto. 

Nos tráilers que foron saíndo ao longo do verán a través das redes sociais, había unha frase que viña a dicir algo así como que “Esta Noiteboa ten que ser de verdade, non de verdade como as que vivimos nós, senón como as que vemos nas películas”
Chao: Si, como nas películas de Frank Capra. Unha noite marabillosa, iso é o que se intenta en escena, pero non sae...

Falamos daquela de aparencias e finximentos.
Mela Casal: Ese día hai que cear, estar coa familia, facer o de sempre... E o que se fai é teatro, como todos os días, pero coa dificultade de que estás coa familia e coa familia costa finxir. Na casa, todo o mundo se coñece e é difícil.

"Ese día hai que cear, estar coa familia, facer o de sempre... E o que se fai é teatro, como todos os días, pero coa dificultade de que estás coa familia e coa familia costa finxir"

Tamén nos tráilers se fala dalgunha trama que pasa fóra da casa, de corte social. Fálase de manifestacións, mesmo se cita a Lei Mordaza...
Ernesto Chao: A obra sitúase en Santiago de Compostela e hai algo que pasa en Santiago todos os anos xa, que é o roubo do neno Xesús. Iso recóllese na obra, pero quizais non debamos adiantar moito diso. Até aquí podemos falar.

Andaba pensando eu se non sería a primeira vez que coinciden vostedes en escena, non sei se estou equivocado.
Mela Casal: Pois é a primeira vez que subimos xuntos a un escenario. En cine e televisión si que coincidimos, pero até agora no teatro, nada. 

Sorprende despois de tan longas traxectorias. E ten que chegar unha compañía relativamente nova como é Redrum para xuntalos.
Mela Casal: Foi Álex [Sampayo], si. Porque mira, a min chamárame para unha obra anterior, Amor Flexible. E despois pediume se quería traballar nesta e aceptei encantada. Estou encantada de traballar con el e con Guille [Carbajo].

Ernesto Chao: A min gústame traballar con eles, porque son coma os de antes: son traballadores de verdade, non se perde o tempo. Teñen un sistema de traballo marcado. A verdade, levamos un mes ensaiando e a obra estaría para estrear xa.

Ernesto acaba de dicir que traballan “coma os de antes.” Eu quería preguntarlles tamén polo de “antes.” É dicir, vivimos nunha época moi complicada para o sector teatral en Galicia. Como viven vostedes dende a súa longa experiencia a situación actual?
Ernesto Chao: Vívese mal. No meu caso, a situación levounos a pechar a compañía Lagarta Lagarta. Non podíamos vivir dela. Traballar e perder cartos... Non está a situación para perder cartos. Esta xente ten moitas ganas e cónstame que van adiante porque poñen moito esforzo. A situación é moi dura.

É unha situación máis dura que cando comezaban vostedes, naquela época na que se deron os primeiros pasos para a profesionalización en Galicia das artes escénicas?
Ernesto Chao: É diferente. Antes non había teatro profesional. Cando comecei eu, eran os principios profesionais e vivíase doutro xeito. Case todos tiñamos outro tipo de ocupación. Eu cando comecei en Artello traballaba polas mañás nunha compañía de seguros. Cando comecei a vivir exclusivamente do teatro foi no ano 1984, cando se fundou o Centro Dramático Galego.

Mela Casal: Agora entramos nunha dinámica de billeteira, pero se o público non vai resulta moi difícil arriscar. Hai unha diferenza de prezos e de públicos. Os que veñen de fóra cobran 25 euros e a xente vai. Despois, os de aquí vamos a dez euros e a xente non vai. E tes funcións con cincuenta persoas... E iso sendo optimista. E dáse a circunstancia de que as condicións laborais son agora peores ca nunca, pero temos mellores profesionais.

Nesta obra temos tres actores en escena. Na actualidade, é unha tónica xeral este tipo de formatos. O gran formato desapareceu...
Mela Casal: Nin o CDG fai xa gran formato. Canto fai que o CDG non fai unha produción de quince ou vinte actores?

Dende A Ópera dos tres reás, en 2010.
Mela Casal: E cantos eran? Daquela, eu refírome xa a etapas anteriores con moitos máis actores e con maior produción no CDG.

"Un dos obxectivos do CDG era dar traballo a profesión. Chegouse a idea de que como mínimo debía haber 50 actores contratados ao ano"

Ernesto Chao: A ver, un dos obxectivos do CDG era dar traballo a profesión. Chegouse a idea de que como mínimo debía haber 50 actores contratados ao ano. Eu lembro espectáculos, sendo eu director, con 25 actores. E lembro obras coma Un soño de verán, que había en escena trinta persoas.  Eran formatos que gustaban a xente, a xente agradecía a produción de calidade. Se queres xa entramos no do CDG...

Máis tarde ou máis cedo ía preguntar polo tema, sobre todo agora que Guede dimitiu e quedou o posto baleiro, á espera de que se solucione o concurso aberto pola Agadic.
Mela Casal: Este ano posiblemente xa non se poida programar nada máis. E pasaremos este 2015 cun espectáculo feito por cinco ou seis actores. Antes, había tres espectáculos. Dous grandes e un pequeno. Agora quedamos cun pequeno.

Ernesto Chao: A min dáme a sensación que dende arriba queren rematar co Centro Dramático, deixalo morrer aos poucos.

Mela Casal: Para un espectáculo de cinco ou seis actores, son as compañías privadas as que o fan. O CDG asume ese papel que non lle corresponde. E os actores seguen sen traballar. Agora temos máis actores ca nunca, temos a Escola e saen actores e actrices con gran formación. Eles veñen preparadísimos e non teñen onde saír. Quizais só toca reorientar a filosofía e protestar...

Protestas dende o sector houbo bastantes en xeral nos últimos anos. Ernesto sábeo ben, que foi presidente de Escena Galega fai uns anos e nuns momentos de mobilizacións.
Ernesto Chao: Si e agora Escena Galega vive un momento importante, con incremento do número de compañías que engloba. E eu sei que están levando propostas continuamente á administración e están caendo en saco roto.

Mela Casal: Non hai interese ningún. Non ves futuro sequera.

Malia toda protesta, non parece que cambiase nada nestes anos. Todo foi a peor.
Ernesto Chao: A tónica é esta. Esperemos que algún día cambie. Pero se cadra nós xa non o vemos. [Risos]. Pero se mellora alegrareime polos que veñen detrás.

E a profesión fixo algo mal? Quero dicir, fai falla autocrítica pola situación á que chegou o sector?
Ernesto Chao: Supoño que si, fallos habería por todos os sitios. Isto de ter un único cliente é complicadísimo, depender sempre das administración... Pero claro, nun país como Galicia, que até hai pouco non existían tantos profesionais, sen o apoio das administracións non xurdiría o que xurdiu. Pero, si, parte da culpa tamén é nosa.

"Sempre está o de 'non hai pelas', pero pelas para outras cousas si que as hai e isto é cultura"

Mela Casal: Se cadra o momento no que se comezou a recortar no CDG, se todos estiveramos máis unidos e fixeramos forza, se cadra se solucionaba algo, non sei... Pero ao final sempre está o de “non hai pelas”, pero pelas para outras cousas si que as hai e isto é cultura. Pero tamén hai outra cuestión importante, que é a permanencia dos espectáculos, aos sitios que podes ir. A onde podes ir? A actuar en cidades como Pontevedra? Como Vigo? Podes ir a moitos sitios, pero botas aí unha semana? Vas un día e xa. E iso non vale para nada, rómpese o boca a boca, non hai programación...

Aquí estades catro días.
Mela Casal: Si, e é un logro da compañía.

"Antes o CDG ía unha semana a cada capital. Agora vai un día e entre semana. Un mércores, un martes... É que non hai respecto nin polo centro institucional"

Ernesto Chao: Eu lembro, falo de fai vinte anos, de estar cunha coprodución de Noroeste e Teatro do Malvarate, compañía que tiñan Rosa [Álvarez], Mabel [Rivera] e Marisa Soto, que se chamaba Galicia SL. Eran textos de autores galegos e estivemos unha semana no Principal. Unha semana de cheo todos os días. E coma nós, outros. Esa dinámica rompeuse. Por que? Porque tamén a rompeu o CDG. Se volvemos falar de antes, antes o CDG ía unha semana a cada capital. Agora vai un día e entre semana. Un mércores, un martes... É que non hai respecto nin polo centro institucional. Cando o CDG funciona así... Que vas pedir como compañía privada?

Deixemos o drama xeral e volvamos a Noiteboa...
Ernesto Chao: Si, que para iso viñemos [Risos]. Mira, a verdade é que eu estou moi ilusionado co espectáculo, coido que vai funcionar moi ben. Son optimista por natureza, tamén hai que dicilo [Risos]. Pero é que creo que é un espectáculo moi agudo, que cada 'x' minutos dá unha sorpresa.

E malia toda esa soidade da que falamos antes, sairá o público cun sorriso?
Ernesto Chao: Ten un final moi alto.

Algo ten de Capra, logo?
Ernesto Chao: Si, pois un pouco si.

Como se reflicten as relacións familiares na obra?
Ernesto Chao: Alex [Sampayo] o que intenta transmitir é que normalmente nada é o que parece, todos facemos teatro na vida. Vanse descubrindo moitas cousas, por iso penso que o espectador estará moi pendente da trama.

Mela Casal: Vas descubrindo a cada pouco como son os personaxes.

Como é Mariví?

"Ela quere unha familia de verdade, verdadeira. El, pola contra, segue a pensar nunha idílica, como as que se vían nas películas de antes"

Mela Casal: Mariví é unha muller que se decatada de que sacou os fillos adiante, pero que nun momento determinado ten que buscar de novo a súa vida. Ela tira para adiante dende sempre, sempre tomou partido e sempre tirou da familia soa e decidiu que, chegada a este punto da súa vida, non quere que os seus fillos carguen con nada, porque sabe que non o van facer. E ela soa deféndese. Lémbrome ás veces dunha muller, que nalgunha ocasión me dixo que lle dicía aos fillos: “A min gustaría que me coidarades, pero se enfermo metédeme nunha residencia”. Basicamente, o que quería dicir era que ela decidía o da residencia, ninguén máis. Non os fillos. “Decídoo eu, non vós”. Mariví esta nesa mesma liña. Querer, loxicamente, quere unha familia; pero quere unha familia dun xeito diferente ao personaxe de Ernesto. Ela quere unha familia de verdade, verdadeira. El, pola contra, segue a pensar nunha idílica, como as que se vían nas películas de antes.

E  como é Arturo, o personaxe de Ernesto?
Ernesto Chao: Arturo é unha boa persoa, pero viría sendo o que chamaríamos entre aspas “un pobre home”. Vive das lembranzas, vive sempre pensando nas épocas anteriores. E agora chega case ao final da súa vida e vese só. E está buscando unha saída a esa soidade.

Mela Casal: Para min, a fraxilidade está representada por el, non por Mariví. Porque intenta disimular as súas miserias, intenta adornarlas... Para que? Se xa temos unha idade.

E como encaixa o rapaz nesta Noiteboa? Diciades que estaba moi só tamén.
Ernesto Chao: Tamén intenta disimular e vive nunha continua mentira. Di que está de viaxe en Berlín, que está de viaxe por alá e todo é falsidade. 

Mela Casal: Vive nunha falsidade, engánase. Está enganchado todo o día ao móbil, ás veces nin escoita nin veo que pasa ao seu redor. No fondo non ten onde ir, non quere medrar. Tampouco ve moito futuro, non hai futuro.

Ernesto Chao: É un tipo sen esperanza de futuro.

"O único espectador que tivemos de momento, que foi a maquilladora, dixo: 'Rin moitísimo, pero saín triste"

E dinme que todo isto é unha comedia, que hai humor, verdade?

Ernesto Chao: É unha traxicomedia.

Mela Casal: A graza é que todo é verdade.

Ernesto Chao: O único espectador que tivemos de momento, que foi a maquilladora, dixo: “Rin moitísimo, pero saín triste”. [Risos]