Un corpo ferido. Con fendas abertas, cicatrices. Que chora, que sente dor. Un corpo violentado, invadido, tomado polos insectos. Devorado. Mais que tamén se recompón. Reconstruíndose. É a voz que nos fala nos poemarios de Lara Dopazo e, sobre todo, no último, claus e o alacrán, co que vén de gañar o premio Fiz Vergara Vilariño. Mais non podía ser, -xa o explica ela-, doutra maneira. A violencia, a escuridade, tiñan que estar. Xa que a súa obra nace da realidade da creba. Da caída das estruturas que nos sosteñen: redes de amigos rotas porque moitos teñen de emigrar, dereitos e deberes que nos negan, servizos sociais que se desmantelan, precariedade laboral e vital permanentes... Mais hai luz que abrolla da escuridade. O mar, a calma. A casa. A comunidade. Falamos con ela dos seus poemarios.
En claus e o alacrán hai unha “casa-matriz” á que manterse ligados. En dende illa pedra hai mozos que emigran deixando a casa. En encoros, os corpos sucios non saben como chegar á casa. En ovella a casa, ao chegar á cidade, está pechada. Que é a casa nos teus poemarios? Por que está tan presente?
Dalgún xeito a casa vén ser o lugar de tranquilidade, de seguridade, e non ten por que equivaler necesariamente un lugar físico, nin real. Pero é ese sitio ao que voltar -real ou figuradamente-, no que estar ben. Ao meu ver é algo imprescindible, non xa nos libros, senón na vida; chámeselle casa ou calquera outra cousa.
Coido que en claus e o alacrán esa casa matriz ten un peso grande, mesmo aparecendo pouco, porque é un libro polo xeral denso, negativo, violento. A casa matriz é entón o espazo que lle queda á paz, dalgún xeito -quizais idílico- lonxe de todo. Aí xa cada quen pode escoller que simboliza, que encarna esa casa matriz e cara onde se deixa levar por ela.
"A casa vén ser o lugar de tranquilidade, de seguridade, e non ten por que equivaler necesariamente un lugar físico, nin real"
claus e o alacrán é, -xa o di un dos poemas-, un libro sobre o desamparo. As ideas de perda, ausencia, estaban xa presentes nas outras obras que escribiras. A Clementina, Leo non quere ollala máis. A ovella marcha e a súa amiga queda soa. De que xeito de desamparo nace claus e o alacrán? Que é o que se perde, o que desaparece, o que racha?
O desamparo é un concepto amplo que me permite pensar e falar de moitas cousas a un tempo: da perda, das ausencias, da frustración, da precariedade, da inestabilidade; dun mundo que non é como se esperaba nin como se nos prometera; de ver como aquilo sobre o que estabamos asentadas racha. E nese sentido, ese desamparo abrangue moitas máis cousas das que se intuían ou se falaban en dende illa peixe ou en ovella. Se cadra porque é un libro máis complexo, ou polo momento no que foi escrito. Ou se cadra porque é máis ambicioso, en canto que ten vontade de afondar máis. Non o teño claro.
A min non me resulta fácil dicir de que fala claus e o alacrán. Pero si sei desde onde o escribín. E escribino desde esa sensación de creba, de ruptura de todo o que nos sostén: a rede de persoas que se desfai porque moitas teñen que emigrar, os dereitos e liberdades que nos quitan, os servizos públicos que desmantelan, a precariedade laboral... Todo iso foi o que me moveu a escribir.
O corpo é nomeado en todos os poemarios. Un corpo ferido, con fendas abertas, cicatrices. Un corpo que chora, que sente dor. Un corpo tomado polos insectos, comido, pero que tamén se recompón. Que é o corpo nos poemarios? Por que se fala desde el? Por que esa evolución ata claus e o alacrán, cun corpo máis violentado ca nunca, ata desaparecer: queimarse, morrer…?
Somos corpo e é o corpo o que nos sitúa no mundo e fronte aos outros corpos. Dalgunha maneira, o corpo é o noso campo de batalla, e o mundo é un lugar hostil polo xeral, para algunhas persoas máis que para outras, pero é hostil, e quen padece primeiro esa hostilidade, esa violencia, é o corpo. E claro, padece pero tamén se reconstrúe; enferma e sanda. Vai acumulando marcas, visibles e non visibles.
Supoño que se esa violencia é máis evidente en claus e o alacrán é porque eu tamén son máis consciente desa violencia: a que padezo eu, pero, tamén e sobre todo, a que miro ao meu redor.
"Somos corpo e é o corpo o que nos sitúa no mundo e fronte aos outros corpos"
Hai imaxes que se repiten, tamén, en todos os poemarios. O mar -que é paz, e casa, malia estar bravo-, os peixes, os insectos… Por que os animais como imaxe? Por que o alacrán, en concreto?
Non sei se teño explicación para a escolla dos animais e dos símbolos. Todos eles forman -ou formaron- parte da miña realidade nalgún momento. E despois, encaixan no mundo de cada libro. O alacrán, por exemplo, é un animal fascinante: pequeno e feble, pero moi resistente e, nalgúns casos, mortal para os demais. Encaixaba ben co que quería contar. Podería ser outro animal? Podería. Pero foi este.
Ademais, tento que cada libro teña un universo propio. Para iso, ten que haber unha simboloxía compartida. Un símbolos que se repiten ata o final do libro. Se non estivesen, sería moito máis difícil construír ese universo propio.
A natureza é hostil -os alacráns que nos comen-, e refuxio ao mesmo tempo -o mar-. A cidade tamén é hostil. A ovella séntese estraña e ten medo na cidade. En claus e o alacrán a cidade arde. O lume é outro símbolo bastante repetido. Por que a idea da cidade hostil? Cal é a relación entre natureza e cidade nos teus poemarios? (En Encoros a vila é asolagada).
Para a nosa desgraza, temos a memoria do lume moi viva, agora mesmo. Os lumes arrásano todo, sobre todo cando van da man do ser humano. Os encoros afogan, e tamén teñen detrás a man humana. Entón, o hostil non é a natureza, senón o ser humano e as súas lóxicas destrutivas e produtivistas. O alacrán, e o resto dos animais, non son bos nin malos. Só sobreviven e fan o que lles dita a súa natureza, nin máis nin menos.
"O hostil non é a natureza, senón o ser humano e as súas lóxicas destrutivas e produtivistas"
As cidades, claro, si que son hostís. E cando máis grandes, máis hostís: son violentas, son artificialmente ruidosas; préstanse á soidade e a un anonimato que non sempre son buscados nin agradables. Pero claro, non se trata de facer dicotomías absurdas: nin as cidades son malísimas nin todo fóra delas é idílico. E tampouco creo que as máis das veces se poida facer unha separación clara de ambas, nin que conveña facela. Mais é certo que no poema é todo posible.
"Non se trata de facer dicotomías absurdas: nin as cidades son malísimas nin todo fóra delas é idílico"
Cando falas de corpo, hai partes do corpo ás que prestas máis atención. A mans, os ollos, o útero. Por que?
Cando falaba antes do corpo como campo de batalla... hai campos e campos. E ter un útero define, desde antes de nacer, moitas marcas, moitas imposicións, o xeito no que te van situar no mundo e o xeito no que o mundo vai tentar condicionarte. E poderiamos falar moito -moitísimo!- das marcas, da dor e das cicatrices que van da man de ter corpo de muller en canto recanto hai no mundo.
"Ter un útero define, desde antes de nacer, moitas marcas, moitas imposicións"
A respecto das mans e dos ollos, tanto unhas como outros son as miñas ferramentas de traballo, que non é pouco. A relevancia que teñen para min acaba por traspasar ao papel.
O xurado de claus o o alacrán salientou a identidade como tema. Ti xa dixeches que nacera máis do desamparo mais, de que xeito está a identidade? Claus e Lara confúndense en claus e o alacrán -un corpo de muller e un corpo de home-. Leo e Clementina tamén chegan a confundirse en Clementina. En Encoros tamén pode haber un eu que se funde cos outros…
Permítome o luxo de non definir demasiado as miñas personaxes, nin adoito dar moita explicación sobre elas. A poesía permite iso, non aclarar demasiado, e que todo sexa posible. Síntome cómoda nesa fronteira na que non se aclara, permite moitas lecturas e moitas interpretacións.
De todos xeitos, paréceme máis honesto e máis interesante contar desde onde falo que do que falo. E falo desde o desamparo, non desde un conflito aberto coa identidade. Aínda que , tamén é certo, paréceme imposible non estar en conflito coa identidade, coas múltiples identidades que nos conforman.
Dende illa peixe gañara o Certame Gz Crea en 2008, ovella levou o Francisco Añón en 2015, e Clementina o Nortear no mesmo ano. Como xorden as cancións que fixeron Fanny e Alexander con letras túas? E a curtametraxe Illa pedra a partir de Dende illa peixe?
A primeira canción feita sobre unha letra miña xurdiu sen eu saber. Utilizaron de base un texto narrativo que se converteu en Píntamas de escuro. E claro, foi unha marabilla. Despois fixen unha letra para outra canción chamada Lipilape -o nome que se lle dá á billarda en Marín-, e máis adiante fixeron unha canción para a curtametraxe Illa pedra, que toma como base o meu libro dende illa peixe -ambas, a canción e o guión)- É unha sorte que tanto Fanny+Alexander como Adriana Páramo escollesen textos meus para traballar sobre eles.
Escribiches desde sempre? Por que adoitas dicir que non queres “sentar cátedra” sobre o que escribes?
Escribo desde que sei escribir, pero dun xeito bastante pouco solemne. Quero dicir, que non lle din nunca moita transcendencia; escribo de todo, con diferentes propósitos, e non me parece que sexa mellor nin peor que calquera outra actividade.
"Escribo desde que sei escribir, pero dun xeito bastante pouco solemne"
O de 'sentar cátedra', entendo que te refires a que repito moito iso de que a miña opinión sobre o que escribo é tan válida como a de calquera outra persoa. E si que o creo. Unha vez que se solta o libro a pacer, pouco importante é o que a autora quería dicir ou dar a entender ou contar nel, cada persoa que o le lévao cara onde quere, e iso é tamén unha das grandes virtudes da poesía: poder facer o libro teu.
"Unha vez que se solta o libro a pacer, pouco importante é o que a autora quería dicir ou dar a entender ou contar nel"
Nos poemarios hai, tamén, linguas que non se entenden ou non se saben falar. Libros que non se chegan a comprender -os libros están moi presentes-. Linguaxes que foron atacadas. Por que? Que relación pode ter coa túa propia relación cos libros e coas linguas? (Como xornalista, estudante, entendo que cooperante...etc)
Tamén aquí me filtro eu no que escribo. As linguas como elementos de comunicación que unen ou separan paréceme fascinante. Nalgún punto de claus e o alacrán, hai unha cita en dinamarqués. Sen unha tradución esa cita podería ser calquera cousa ou non ser nada; eis o marabilloso das linguas coma pontes.
Cos libros pasa un pouco o mesmo; son parte da miña paisaxe cotiá. Pero non está todo nos libros, hai mundo fóra deles, e cuestións que os libros non poden resolver, que só atopan sentido na experiencia. E iso é tamén fascinante e terrible segundo como se mire. E onde puxen libros podo poñer internet e sería igualmente válido.
En claus e o alacrán alternas poemas bastante longos con outros moi curtos. En ovella xa había unha estrutura semellante. Por algunha razón especial? Da mesma maneira, ovella é máis directo, -é un poemario máis iniciático-, claus e o alacrán está máis traballado no aspecto formal -se cadra o máis de todos, nese sentido-. Ademais, os poemarios son bastante narrativos, o Clementina é prosa, pero poética. Como te foron levando uns a outros, en canto a estilo?
Sobre a estrutura: si que é certo que hai esa alternancia de poemas moi breves con poemas moi longos. Algo semellante pasaba xa en ovella. Son moitos os motivos. Primeiro, os poemas breves son unha sorte de fío condutor ao longo do libro. Son tamén os sostedores, en parte, dese universo propio que é o libro. Por outra banda, serven de transición entre os poemas longos. E despois, fan sentido entre eles, moitos lense en espello. E quedan ben!
Non teño reflexionado moito sobre a miña evolución estilística. Supoño que se trata diso, dunha evolución. Non podo escribir como hai dez anos porque tampouco son a mesma persoa que era hai dez anos. A base é a mesma, na escrita e en min, pero moitas cousas mudaron polo camiño.
"Non podo escribir como hai dez anos porque tampouco son a mesma persoa que era hai dez anos"
Despois, o de moverme na liña difusa na que a poesía é narrativa e a narrativa é lírica, parece que é xa marca da casa. Síntome cómoda aí, gústame poder contar historias nos poemas, coas súas personaxes e os seus spoilers se che contan o final. Coa narrativa, pásame parecido. Algúns recursos da poesía axúdanme a construír historias. E por que quedar nun xénero se podes misturalos?
"Algúns recursos da poesía axúdanme a construír historias. E por que quedar nun xénero se podes misturalos?"
En todo isto, no estilo, nos recursos, na estrutura, non sei moi ben canto hai de decisións pragmáticas, estéticas ou canto de vontade irreflexiva. Mestúrase todo: que me funcione para o que quero contar, que quede ben e que me saia así e non doutro xeito. Se se puidese explicar racionalmente perdería maxia, non?
Dixeches noutra entrevista que claus e o alacrán era un libro político. Unha mostra máis, se cadra, de que hai moitos xeitos de facer literatura política. E que pode estar bastante afastada a forma de facela hoxe que a de facela nos anos 70 ou 80, por exemplo. En que sentido é, para ti, literatura política o que fas? En que sentido pode ser reflexo -sexa iso o que sexa- da situación de precariedade da túa xeración?
O de que o persoal é político é de primeiro de feminismo, aínda que ás veces se nos esqueza. E desde a posición na que o escribín é imposible que non fose un libro político. Como, se non, falar da frustración, da violencia exercida e padecida, de corpos que interactúan e conviven con outros corpos, da rabia, das ganas de queimalo todo? Son cuestións políticas, aínda que non teña nada que ver como escribo eu delas que poetas xa non de hai trinta ou corenta anos, senón que teñen a miña mesma idade.
A respeito da situación xeracional de precariedade, ben, eu sosteño que iso ten que traspasar ao que escribirmos, si ou si. Será máis ou menos evidente, máis ou menos deliberado, pero está. Non é tan fácil fuxir da contorna desde a que nos situamos e escribimos.
O libro comeza con citas de María do Cebreiro e Estevo Creus. Podes explicar o motivo das citas, por que as escolliches?
Son citas que (case) abren o libro, e parecíanme unha porta de entrada perfecta ao que ía vir despois.
Algo máis que queiras comentar dos poemarios?
Non sei se despois de todo isto que puxen vai haber alguén que queira ler o libro. Parece que en vez dun poemario fixen un retrato do inferno!!! (Ri).
