En decembro de 1990, Xelís de Toro e Paco Macías fundaban Edicións Positivas. Abríase a súa andaina cun primeiro libro de narrativa de Xabier Queipo: Ártico e outros mares. Pouco despois, Lois Pereiro publicaba co selo Poemas 1981-1991. Principiaba así o camiño dunha editora que neste 2015 celebra o seu 25 aniversario. Un cuarto de século en que Positivas foi confeccionando un catálogo de referencia grazas ao seu labor editorial, a súa colección de poesía Diversos ou distintas iniciativas de calado, como a publicación das obras completas de Vidal Bolaño. Aproveitamos a ocasión para conversar con Paco Macías sobre a historia da editorial, o seu futuro, a crise e o mundo do libro en xeral.

Positivas fai en decembro 25 anos de vida. O selo principiou coa publicación de Xabier Queipo...

O primeiro foi Queipo, con Ártico, un libro de relatos, pero pouco despois, xa foi o de Lois Pereiro: Poemas 1981-1991. Debe haber uns días de distancia entre os dous. Queipo era amigo de Xelís de Toro, foi o primeiro libro que publicou. Así comezamos: Xelís e mais eu. Eu tiña un diñeiro aforrado e buscaba alguén que quixera compartir o proxecto dunha editorial. Díxenllo a moitísima xente... Moitos seguen a ser amigos meus, aínda que nese momento foron sensatos e dixeron que non. Xelís non foi sensato [Ri]. Comezamos os dous, despois distanciouse el ao marchar a Inglaterra e así fun quedando eu só.

"Quería montar unha editora e non tiña nin idea. Dixen: “Haberá que aprender”. O que fixen foi falar con editores galegos. Falei con moitos, pero só me lembro dos bos, dos que me trataron ben"

Antes de fundar Positivas, marchou a Barcelona a ver se aprendía o oficio dalgún xeito...

Quería montar unha editora e non tiña nin idea. Dixen: “Haberá que aprender”. O que fixen foi falar con editores galegos. Falei con moitos, pero só me lembro dos bos, dos que me trataron ben. Lembro que me atendeu moi ben Xela Arias, que estaba en Xerais. Tamén Antón Mascato, que estaba en A Nosa Terra. Despois convencín a un amigo meu, Xulio Sousa, un rapaz que traballa na Facultade de Filoloxía, para que me acompañase a Barcelona a aprender a ser editor [Risos]. Acabamos nunha editora, Edicions 62. Aí coñecemos a Vincenç Villatoro, que lle pareceu curioso iso de querer aprender a montar unha editorial. Coincidiu, ademais, que ese día estaba a plana maior da editora e pasamos a unha sala e alí, estaban entre outros, Samaranch, que fora presidente do COI e que debía ser o presidente de honra da editorial. Falamos quince minutos e só lembro un consello que me deron: “Se escribes, non sexas editor”.

"Hai que escoller: entre ser empresario ou anarquista. Que quero dicir? A xente aquí non lle dá moita importancia ao aspecto administrativo. Temos ideas, pero cústannos moitísimo os números"

Despois de 25 anos, aprendeu algo xa sobre ser editor?

Si que aprendín. O primeiro, aprendín que o fixen fatal durante 25 anos [Risos]. Non, o que aprendín é que no mundo da cultura, en Galicia, fáltanos o elemento empresarial. Eu tardei moitísimos anos en recoñecer que se pode anarquista, pero para ser empresario... Hai que escoller: entre ser empresario ou anarquista. Que quero dicir? A xente aquí non lle dá moita importancia ao aspecto administrativo. Temos ideas, pero cústannos moitísimo os números. Eu, por exemplo, coido que son incapaz de ser un bo empresario. Se cadra por iso non son bo editor. Fáltame o compoñente de empresario. No mundo editorial galego non hai ese compoñente...

"A verdade, co nacemento de Positivas houbo moita repercusión, vendemos 1.500 libros da tradución de Bukowski..."

Positivas comezou con Queipo e Pereiro. Mirado con perspectiva, parece un gran comezo.

Si. A eses dous hai que engadirlles Bukowski e a revista Animal, que tamén se nos ocorreu de súpeto. A verdade, foi unha aparición espectacular. Tamén, penso, era unha época máis fácil, xa que o mundo editorial era máis aburrido, non era nada valente... Vaia, sigo pensando que, a día de hoxe, segue a ser pouco valente. Falo en xeral, coa inxustiza que iso implica. A proba está nos resultados de como lle vai ao libro. Non é atractivo. Non hai coleccións potentes, nunca houbo colección de quioscos, algo sorprendente. Naquel momento? Pois a verdade, co nacemento de Positivas houbo moita repercusión, vendemos 1.500 libros da tradución de Bukowski... Quizais comezamos demasiado ben, creo eu. Talvez deberiamos ter comezado máis pausadamente. Pero como xa dixen antes, non sabemos ser empresarios. Eu coido que un empresario comeza cun plan de negocio, vai amodo, con criterio. Eu funciono por impulsos.

A piques de cumprir 25 anos, de que xeito mira Positivas ao futuro?

Eu estou nunha etapa na que me sinto contento, pero claro... Eu tardei 25 anos en aprender a ser editor e coido que agora, en decembro deste ano, nacerá unha editorial de verdade.

"Tamén queremos abrirnos ao mundo da lusofonía. Nós comezamos con esa idea, pero a verdade é que paramos por condicionantes económicos"

Como vai ser?

Teño varios plans. O primeiro, facerlle a Positivas unha web decente. Despois, desembarcar co libro dixital. Tamén queremos abrirnos ao mundo da lusofonía. Nós comezamos con esa idea, pero a verdade é que paramos por condicionantes económicos. Publicamos libros en portugués, pero decátaste de que entre unha publicación e outra pasaron meses e despois anos. E sen máis, pois xa miras e pasaron catro anos dende a última vez que publicaches en portugués. Pero mira, a finais de ano temos pensado publicar un libro de poesía por cada país africano lusófono. Será un traballo de Luandino Vieira, escritor angolano que se encargará de facer a selección.

"Os pequenos temos esa vantaxe: podemos e temos que arriscar. O risco é o campo que nos queda, porque no momento en que sacas algo que pode ter certa repercusión, veñen os grandes e xa cho rouban"

Sobre o libro dixital, como vai abordar Positivas ese ámbito?

A través do soporte dixital, podes recuperar títulos descatalogados. Libros dos que, realmente, sacar unha nova edición non é rendible. Pero é unha pena que estean no limbo. Despois, para as novidades tamén é un soporte necesario. Eu creo que entre o mundo dixital e o do papel non hai ningún problema. Non discuten entre eles, non se tocan. É dicir, o dixital non lle quita o papel case nada nin viceversa. Ás veces falamos de que as editoriais que funcionan en Galicia -Xerais e Galaxia, que funcionan, iso é así, por moitas críticas que poidamos facerlles, sobre todo ideolóxicas- non potencian o mundo dixital e non o fan porque non lles dá cartos. E mira, sabes, eu si podo enredar niso e noutras cousas. Os pequenos temos esa vantaxe: podemos e temos que arriscar. O risco é o campo que nos queda, porque no momento en que sacas algo que pode ter certa repercusión, veñen os grandes e xa cho rouban. Ese é o xogo. O Celta non pode pretender manter a grandes xogadores que descobre. O que ten que facer é sacar máis xogadores. O fútbol vale como metáfora para todo. [Risos]

Que xogadores sacou Positivas daquela?

Pois moitos, ho. Desde Queipo, Pereiro... Quen máis? Manuel Seixas, Xaime Manteiga, Eva Moreda, Isidro Novo...

"Nunca entendín o de underground. Underground é todo e é nada. Mundo Underground en galego? Que é iso? Pero se algúns que sitúan como underground son profesores, funcionarios"

Se buscamos Paco Macías na Wikipedia pódese ler: “Un dos máximos referentes da difusión da cultura underground”.

Como? Iso puxeron na Wikipedia? Vaia, ho! Estou totalmente en desacordo con esa definición, porque calquera autor de Positivas vende máis que Alfredo Conde. Iso é dicir como que o que vende máis é máis underground que o que vende menos... Iso é o mundo ao revés. Vaia digo Alfredo Conde por dicir algo... Mira, eu teño 56 anos e que un tipo coma min sexa... “máximo expoñente de difusión da cultura underground”, non é verdade nin normal. Non sei se me explico. Nunca entendín o de underground. Underground é todo e é nada. Mundo Underground en galego? Que é iso? Pero se algúns que sitúan como underground son profesores, funcionarios. E hainos mesmo que traballan na RAG e incluso son concelleiros. Iso do underground, do contracultural, é unha etiqueta reaccionaria.

Antes comentaba vostede que ás editoriais como Xerais e Galaxia se lles podía recriminar unha serie de críticas, sobre todo ideolóxicas. A que se refire?

Non, xa o dixo Rexina Vega [Nunha entrevista en Biosbardia]. Eu estou de acordo con ela. A ver, Rexina pode dicir o que queira, ela é escritora. Eu son editor. E o gremialismo hai que comprendelo. Meu pai era albanel e nunca falou mal de ningún albanel.

Pero nos sectores culturais si que se adoita criticar...

Xa, pero eu son do Bierzo: teño os meus principios. A ver, eu penso que Xerais é unha editorial estupenda, pero boto de menos a valentía. E en parte, editoriais como Positivas naceron para cubrir ocos que eles non cubrían. Véxoo esa falta de valentía na súa forma de publicar poesía, por exemplo. Teñen libros de poesía, pero publican de forma deslabazada. Non hai unha colección de verdade. A xente vincula a poesía en Galicia con Espiral Maior. E logo, Galaxia... Eu son máis crítico con Galaxia. Teñen unha responsabilidade histórica para ben ou para mal.

"Pepe Velo era un poeta moi bo e nin se sabe. Non se publicou. Non só iso, é un tipo que a cultura galega ignorou por completo. As elites galeguistas seguíronlle o xogo a Franco"

E cumpren con ela?

Non, non cumpren. Non manteñen o espírito dos fundadores. Porque non son atrevidos, non son valentes... Por exemplo, eu estou vencellado á celebración do centenario de Pepe Velo que vai ser o ano próximo. Pepe Velo era un poeta moi bo e nin se sabe. Non se publicou. Non só iso, é un tipo que a cultura galega ignorou por completo. As elites galeguistas seguíronlle o xogo a Franco. Pepe Velo foi o ideólogo, a alma máter de todo o relacionado co secuestro do Santa María. O cerebro era Pepe Velo, explicábao así a prensa internacional. Pero Franco, que lle botou ás culpas ao portugués, a Galvão que non deixaba de ser un fantasma. O mellor que se pode facer para foder a un tipo é ignoralo. Iso foi o que fixo Franco con Pepe Velo e a xente da cultura galega e da política galega, dende aquela época, seguiulle o rollo a Franco. Había na época unha sorte de negociación entre o galeguismo e os franquistas máis moderados. E de súpeto, apareceu un tipo como Velo, que dixo: “nada de negociar; aquí imos secuestrar un barco con mil persoas e tombar a Franco e a Salazar de golpe”. Todo isto a que vén? Pois que o comportamento de Galaxia funcionou sempre do mesmo xeito. É dicir, nunca asumiu o máis atrevido dentro da sociedade. Non asumiron a Rompente, non asumiron a Pereiro, nin á novela erótica nin a Vidal Bolaño. Pero mentres os fundadores de Galaxia sempre foron atrevidos en moitos aspectos, estes xa non. Agora mesmo non manteñen nin o máis mínimo dese espírito. A nivel estrutural, teñen as condicións ideais, teñen os dereitos de moitos autores. Toda esa estrutura permitiríalles cumprir o seu papel. E non o fan. Non. Pero, bueno, tamén hai cousas interesantes.

"Nunca asumiu o máis atrevido dentro da sociedade. Non asumiron a Rompente, non asumiron a Pereiro, nin á novela erótica nin a Vidal Bolaño. Mentres os fundadores de Galaxia sempre foron atrevidos en moitos aspectos, estes xa non"

Positivas forma parte de Editores de Compostela, un colectivo de selos da cidade, que entre outras iniciativas puxo en marcha unha Feira das Culturas que xa non se celebra.

Si, xa non a facemos, pero sempre queda algo. Nós montamos hai uns anos a asociación de Editores de Compostela. E con motivo da feira do libro de Santiago deste ano, que foi un auténtico desastre, decidimos xuntarnos todo o mundo do libro: editores, escritores, libreiros e distribuidores. E queremos amplialo a clubs de lectura, a todos os niveis... A idea está en traballar en conxunto con todo o libro.

"O 25 de xullo é un día no que o mundo do libro de Santiago ten que saír á rúa. Ten que ser unha festa civil, non só política. A celebración está secuestrada polos políticos"

En que se vai materializar este intento de unidade?

En diversos grupos de traballo. O primeiro era para definirnos. O segundo céntrase no 25 de xullo, un día no que o mundo do libro de Santiago ten que saír á rúa. Ten que ser unha festa civil, non só  política. A celebración está secuestrada polos políticos. Mira, se ti fas algo que estea fóra do Festigal, es un boicoteador ao nacionalismo galego... Veña, ho! Nese sentido, xa pedimos a Praza de Mazarelos. Imos facer actos alí. Despois, temos outro grupo de traballo que se centra na Feira do Libro de Bos Aires do próximo ano. Por que? Cada ano se lle dedica a unha cidade convidade e o próximo ano, Santiago será a elixida. Nós xuntámonos ao redor disto para traballar fronte este reto. E despois, o último grupo de traballo xira ao redor da Feira do Libro de Santiago do ano que vén. A edición do próximo ano non pode ser como esta última.

Que pasou na Feira do Libro?

Que é unha loucura, prodúcese un ingreso de diñeiro e non sabes para onde vai ese diñeiro. Este ano, o Concello deulle 10.000 euros á Federación de Libreiros para a organización da Feira. Onde van eses cartos? Pois a pagar débedas do pasado que ten a Federación. Iso recoñéceno eles. Despois, cóbranse entre 800 e 900 euros por caseta, é unha barbaridade. E ás librarías Ciranda e Lila de Lilith non se lles permitiu ir xuntas na mesma caseta. E logo pensa que todos os actos que se fan na Feira sáenlle gratis á organización. Non poñen un peso, todo o fan os editores e os escritores. Por iso queremos facer unha Feira do Libro diferente. Traballamos para iso.

Na entrevista de Rexina Vega da que falamos antes, comentábase que cumpría eliminar todos os premios literarios. Fíxolle caso Positivas? Dígoo porque xa non convoca vostede o Premio de Narrativas Quentes

Si, si que se convoca.

"Sobre os premios, hai de todo. Algúns honrados, outros menos honrados. Hai unha explosión de premios de concellos. É dicir, para os concellos os premios literarios son como os asfaltados de estradas: é o máis fácil"

Era bianual e tocáballe o ano pasado.

Si, vaia... Pero iso tamén vai todo un pouco a salto de mata, cando eu podo. E para este ano, en decembro, si que quero que saia e quero publicar ademais un estudo da pornografía galega feita por Pardo de Neyra... Sobre os premios, hai de todo. Algúns honrados, outros menos honrados. Pero, a verdade, si que hai unha explosión de premios de concellos. É dicir, para os concellos os premios literarios son como os asfaltados de estradas: é o máis fácil. Así o alcalde pode dicir: “Si, si que invisto en cultura porque creei un premio.” Pero iso non funciona así. O alcalde que fai un premio literario no seu concello faino para darse un aire que non lle corresponde. E o que hai é unha operación mercantil en determinados premios. E cando eu creei o premio de Narrativas Quentes, quería que se vise como unha chamada atención, quería que os medios me fixeran unha campaña publicitaria. Esa foi a idea orixinaria.

"A crise afectoulle moito ao libro, principalmente, porque as súas canles de comercialización son menores que fai vinte anos. Iso é un fracaso da política cultural galega"

Voulle preguntar pola crise. Como a vive e a sufre dende unha editorial como Positivas?

A crise afectoulle moito ao libro, principalmente, porque as súas canles de comercialización son menores que fai vinte anos. Iso é un fracaso da política cultural galega. E tamén de todos os estamentos que regulan o sector do libro, dende os editores até os libreiros. Os editores publicaron cousas que non lle interesaba ao público e os libreiros só priman aquilo que se vende. O libro galego ten moita menos presenza nas librarías. Dende o meu punto de vista, nin a Asociación de Editores nin a Asociación de Escritores en Lingua Galega afrontaron este problema.

Volvendo á editorial, se facemos un balance rápido, de que está máis orgulloso destes 25 anos de Positivas? E que foi o peor para vostede?

Eu non renego de nada, mesmo presumo das barbaridades que fixen.

"Do que máis estou orgulloso é da Colección de Poesía Diversos, publicando xente como Pereiro, Paula Carballeira, Samuel L. Paris. E tamén, o de ter publicada a obra completa de Roberto Vidal Bolaño"

Que barbaridades?

No mundo do libro creo que ningunha, na vida varias... Fun mineiro de ceo aberto, puña cartuchos de dinamita e rebentaba media montaña. A min iso encantábame, pero claro, coa ecoloxía agora... Do que máis estou orgulloso é da Colección de Poesía Diversos, publicando xente como Pereiro, Paula Carballeira, Samuel L. Paris. E tamén, o de ter publicada a obra completa de Roberto Vidal Bolaño. Significou poñer á vista de todos a un dos grandes escritores da literatura galega. Noutro lado, na lista de decepcións... Pois os fracasos que tiven por non ser un bo empresario. Se cadra por iso a revista Animal xa non se publica.

E se che pregunto por algunha barbaridade máis?

A miña vida ten seu aquel, pola cantidade de parvadas que fixen. Eu nacín no Bierzo, acabei estudando nun colexio diocesano en Valdeorras. Despois marchei no 75 a Barcelona. Naquela época, eu fixen de transportista... Levaba haxix a Mataró en tren.

Levabas haxix?

Sacaba unha pasta.

Isto pódese dicir? Prescribiu xa?

Si, totalmente. Nunca lle tiven medo de cambiar de vida... Nunha viaxe de volta, reflexionei e fun pensando que te vas metendo pouco a pouco nestas lerias. E díxenlle ao tipo que me daba a mercancía que o deixaba. Eu logo traballei de mensaxeiro e un día presenciei algo, había un rapaciño no metro de Canaletas, vino como se suicidaba... Vin como se tiraba á vía. Quedei tocado e marchei...

"Fun sempre un tipo peculiar. É o que ten ser do Bierzo. Somos tipos medios primitivos, como o de Prada a tope. Somos un pouco coma el, temos un toque fantasmilla. Non somos galegos, non somos leoneses, non somos nada. Somos ben curiosos"

Vida laboral curiosa.

Despois sempre mantiven contacto coa agricultura. Agora estoume especializando nas noces. Dentro de cinco anos, vou invadir o mercado de noces de Galicia. Este ano xa recollín mil quilos e este inverno que vén calculo 2.000. Sempre ando dacabalo entre estas historias. E eu vivín case dez anos da cereixa, pero o cambio climático fodeume. Quitoume toda a fonte de ingresos. Vivía das cereixas de marabilla. O ano que menos collín? Dez mil quilos. Pero en marzo vai máis calor, saen os froitos pequenos. Despois, en abril volve chover e nevar alí. E acaba con todo. Pasei de coller 10.000 quilos a 1.200. Quiteino todo e metín madeira e nogais. Tamén traballei de pastor, na dobraxe, onde coñecín a Vidal Bolaño... En fin, eu fun sempre un tipo peculiar. É o que ten ser do Bierzo. Somos tipos medios primitivos, como o de Prada a tope. Somos un pouco coma el, temos un toque fantasmilla. Non somos galegos, non somos leoneses, non somos nada. Somos ben curiosos.