Carlos Reigosa (A Pastoriza, 1948) vén de publicar en Xerais A vitoria do perdedor. Neste título, o autor de Intramundi regresa á posguerra para contar a historia dun guerrilleiro ante a derrota final. Corre o 1949 cando Arcadio Macías, un anarquista que leva anos loitando nos montes de Galicia, remata só tras os ataques da Garda Civil ao seu grupo. Nesa soidade, pensa na fuxida definitiva, en abandonar finalmente o bando perdedor e saír do país. Non obstante, acaba por refuxiarse nunha vila onde a inxustiza constante faille buscar unha vinganza, unha vitoria entre tanta derrota. Falamos en Praza con el sobre o seu novo libro e tamén sobre os seus míticos personaxes o detective Nivardo Castro e o xornalista Carlos Conde, cuxa nova entrega xa está en fase de creación. “Para finais de ano ou comezos do próximo”, adianta Reigosa.

A vitoria do perdedor é un libro cunha considerable carga de violencia. A historia parece encamiñada a mostrar que a vitoria que lle queda unicamente a un perdedor é a vinganza.

Eu penso que a denominación de perdedor da Guerra Civil queda sempre claro a quen lle corresponde. Como na Segunda Guerra Mundial ou calquera outra guerra. A idea de perdedor, comunmente aceptada, pertence ao que, despois da batalla, queda derrotado. Esa terminoloxía empregueina porque é común. Realmente non busquei un xogo especial na contradición entre  vencer e perder. En calquera caso, o que se ve no libro é que hai unha vitoria posible, porque en todas as derrotas hai unha vitoria posible. Non obstante, é persoal. Pola forma de ser, de actuar dun individuo que pertence a un bando perdedor. Neste caso, perdedor da guerra e perdedor da posguerra. O xogo do título non vai máis aló.

"O que se ve no libro é que hai unha vitoria posible, porque en todas as derrotas hai unha vitoria posible. Non obstante, é persoal. Pola forma de ser, de actuar dun individuo que pertence a un bando perdedor"

Pero esta é unha historia de vinganza, non?

Esta é unha historia onde hai un substrato político, que penso que é relevante. Sitúo a historia nos anos 1949 e 1950, pero o protagonista vai lembrando momentos e etapas que pertencen á Guerra Civil e mais da Segunda Guerra Mundial. A historia prodúcese nun marco histórico fixo, no que eu non cambio ningún termo. Unha cuestión que defendo é que o marco histórico da novela é rigorosamente certo. Preguntáronme varias veces se era por iso unha novela histórica. E que respondo eu? Pois que é unha novela histórico tal e como a entendía Galdós. É dicir, que o marco histórico resulta inalterable e que se describe de forma rigorosa.

Despois está o marco de ficción do personaxe principal, Arcadio. Queda atrapado nunha vila porque, o que realmente quería el, era liscar. E non pode, porque sente que queda leado dalgún xeito polas circunstancias históricas. E entón, Arcadio debe tomar unha decisión, que tiveron que tomar outros moitos. Tivo que decidir entre marchar sen facer nada ou realmente facer o que el entendía como xustiza. Precisamente, xustiza é sinónimo de vinganza neste caso, claro que si. A reacción das persoas transcende todo límite histórico e vólvese visceral. Entón eu creo que Arcadio é un vingador.

"Hai moito desencanto nel, que é un anarquista que acaba por quedar cos últimos que resisten, que son comunistas. Houbo moitos casos como este e a min interesábanme esas circunstancias, para reflectir como se foi tecendo a súa soidade absoluta"

Canto hai das súas investigacións dos guerrilleiros e de obras súas como A agonía do León nesta novela?

O que fixen foi poñer o que coñecía desas historias ao servizo da novela. Eu non aglutinei no libro a todos os personaxes que coñezo desa época, deses anos 49 e 50. Eu inventei un, Arcadio Macías, que non existe. Iso é unha cousa que me preguntaron varias veces: Existe Arcadio Macías? Non, non existe. En Arcadio reflíctense, en todo caso, dúas etapas que hai que ter en conta e ben diferenciadas sobre este tema dos maquis, os fuxidos, os guerrilleiros. A primeira é do 36 ao 39, na que falamos de fuxidos, porque non hai unha organización marcada e definida. Hai unha segunda etapa que vai dende o ano 43 ao 48, na que temos que falar de guerrillas organizadas, cunha estrutura clara. Esa diferenciación está presente en Arcadio, que cando rememora capítulos da súa vida, lembra elementos de cada un deses momentos. É un personaxe ficticio pero, como xa dixen, cun marco histórico que é rigoroso e por iso meto nel o que me parece destacable de todo o que eu investiguei.

Polo tanto, eu son fiel a esas etapas, porque cando Arcadop lembra sempre fai referencias a momentos concretos da Guerra Civil, da súa estadía en Francia ou do seu regreso a Galicia, cando se pensaba que Franco ía caer. E despois? O desencanto posterior. Hai moito desencanto nel, que é un anarquista que acaba por quedar cos últimos que resisten, que son comunistas. Houbo moitos casos como este e a min interesábanme esas circunstancias, para reflectir como se foi tecendo a súa soidade absoluta. Como xa dixemos, Arcadio quería marchar ben lonxe de todo aquilo, pero tamén tivo que afrontar, nese momento de soidade, a súa propia conciencia e a súa ideoloxía nun feito moi concreto: tiña que decidir se marchar finalmente ou cumprir coa tradición do pensamento anarquista. Un pensamento que pasa por non abandonar un lugar sen deixalo cambiado, sen corrixir a historia que tiña ese lugar.

"Moitas veces lamenta que os seus anarquistas non gañaran en ningún sitio. É dicir, non tiña unha patria anarquista á que poder escapar e alí estar entre os seus. Os seus, onde estaban realmente, era no cemiterio"

Macías é, dalgún xeito, un perdedor solitario, xa que a súa ideoloxía choca coa dos compañeiros que lle quedaban.

Arcadio Macías non é un simple perdedor solitario. El pertence ao bando perdedor e, en realidade, moitas veces non ten conciencia de perdedor, ten conciencia de pertencer a un bando perdedor. Cando el decide levar a cabo unha serie de actuacións duras, decide que pode gañar. De feito, cando está a piques de morrer e ve como se achegan as bombas cara a el, está a ver como obtén unha vitoria. Esa conciencia de vitoria é persoal. A derrota, pola contra, teña clara sempre dende un punto de vista colectivo: pertence ao bando perdedor. E dentro dese bando, moitas veces lamenta que os seus anarquistas non gañaran en ningún sitio. É dicir, non tiña unha patria anarquista á que poder escapar e alí estar entre os seus. Os seus, onde estaban realmente, era no cemiterio.

Para os lectores de Carlos Reigosa, A vitoria do perdedor pódeos trasladar pola temática a Intramundi. Non obstante, hai diferenzas entre un e o outro. No ámbito formal, unha das máis destacadas centraríase no estilo, non?

Rigorosamente certo. En Intramundi había unha clara vontade de estilo. Por iso xogaba nela con catro estilos diferentes en catro capítulos distintos. No aspecto formal, é a miña novela máis ambiciosa e a miña gran frustración. Eu sempre digo que todas as miñas novelas están mellor tratadas do que merecen, agás Intramundi. Creo que é unha novela na que, ademais, se conxugan catro estilos. Un estilo decimonónico no primeiro capítulo, un estilo propio da literatura francesa de finais do século XIX no segundo, no terceiro falamos xa dun realismo do que podía haber aquí en España, un realismo celiano en certa medida e, o último, era coma un guión de cine. Eu sosteño, aínda que seguramente non se debería dicir así, que a novela da segunda metade do século XX é o cine. Iso é así. Que ocorre n'A vitoria do perdedor? Pois que pasa o contrario, búscase unha unidade de estilo de principio a fin e, ademais, pretendo buscar unha novela de intriga. Búscase unha intriga e iso non quere dicir que un lector poida decatarse á metade da lectura que a novela non acabará ben. Iso non ten nada que ver, a intriga reside en como vai acabar mal. Esta é unha novela de intriga, unha novela histórica de intriga.

"Un amigo meu, que adoita ler os meus borradores, comentábame: “Isto vai acabar mal”. Pero non sabía como remataba. E despois, hai que ter claro que reducir a intriga a se o protagonista morre ou non morre é unha simplificación excesiva"

Adivíñase rapidamente que Arcadio Macías non ten un final bonito...

Podes adiviñar iso, pero non como vai acabar. Un amigo meu, que adoita ler os meus borradores, comentábame: “Isto vai acabar mal”. Pero non sabía como remataba. E despois, hai que ter claro que reducir a intriga a se o protagonista morre ou non morre é unha simplificación excesiva. Este tipo de intriga da que falamos está moi presente en Hemingway, que dicía que había dúas formas de morrer: derrotado ou non. E Hemingway afirmaba claramente que un home non pode aceptar nunca morrer derrotado. Arcadio é moi de Hemingway, xa que ao final non acepta a derrota. Cando pasa por Compostela, xa cos papeis no peto e preparado para poder marchar... Pois decátase de que non está todo ben como para marchar. É dicir, non pode nin quere asumir a súa propia derrota.  El decide que a derrota persoal, marchar simplemente, non a vai aceptar e, ademais, sabe o prezo que significará non aceptala.

"Hemingway afirmaba claramente que un home non pode aceptar nunca morrer derrotado. Arcadio é moi de Hemingway, xa que ao final non acepta a derrota"

Haberá quen diga con este libro na man: “Vaia, outra novela  da Guerra Civil!”

A xente pode dicir perfectamente o que queira. Eu, o que lles digo, é que esta novela non ten nada da Guerra Civil. Mire, cando eu pensei esta novela hai xa vinte anos, eu tiña a intención de que transcorrera no réxime liberal de 1821-1824, no primeiro trienio liberal. Pensaba en coller a un liberal e contar a historia de como quedaba atrapado polos seus perseguidores absolutistas. O protagonista, o liberal, quedaba illado nun sitio moi atrasado e pensa: “O último que podo facer nesta vida é que este lugar, cando eu marche, quede cambiado”. Eu sempre pensei que esta novela tiña que desenvolverse nun marco decimonónico, nunha España paralizada, chea de guerra civís. Non obstante, un día pensei que resultaba absurdo describir o século XIX, porque fuxidos dese tipo había moitos entre o ano 1949 e o 1950. Non antes, porque antes estaban organizados en guerrilla e a min non me interesaba a guerrilla nin contar unha historia da Guerra Civil. Eu quería contar a historia dun tipo que fica só nun sitio onde hai abusos claros e onde houbo unha serie de circunstancias que permiten que eses abusos continúen.

Voulle propoñer un argumento para Nivardo Castro, o investigador que creou en Crime en Compostela e que lle deu vida en varios outros libros de intriga. Imaxinemos que nos anos noventa un alto cargo dunha consellería, poñamos por caso... Por exemplo, Sanidade... Pois, ese alto cargo de Sanidade reúnese habitualmente cun contrabandista reciclado en narco. E, por exemplo, que ese alto cargo de Sanidade chegase despois a presidente da Xunta. Que lle parece a historia? Gustaríalle escribila para Nivardo?

Se me pregunta se a quero escribir, eu diríalle que non. Porque non me interesa. Eu teño dúas novelas ao respecto do contrabando e do narcotráfico. O primeiro é A guerra do tabaco, que trata sobre o contrabando e Narcos, no que se reflicte a conversión do contrabando ao narcotráfico. Eu, no seu momento, anunciara que estes libros contarían cunha terceira entrega que lle darían forma a unha triloxía. Esa triloxía estaría feita xa de non ser porque estes dous libros penso que non tiveron a acollida que eu agardaba. E penso que nos dous hai descricións moi rigorosas das estruturas do contrabando e do narcotráfico. Habería despois unha terceira parte que transcorre na última fase do narcotráfico, cando un se converte en transportista e levas a droga dun sitio ao outro.

"Basicamente todo se reduce, soa mal dicilo así, pero para que se entenda: na loita entre o ben e do mal. E eu non personifico o ben ou o mal nunha soa persoa, senón nunha estrutura"

O caso, eu creo que o interese está na corrupción que se xera ao redor de todo isto e non me decidiría a contar a nivel estritamente político, ou das institucións encargadas de reprimir os delitos ou dos xuíces. Basicamente todo se reduce, soa mal dicilo así, pero para que se entenda: na loita entre o ben e do mal. E eu non personifico o ben ou o mal nunha soa persoa, senón nunha estrutura.

Eu n'A guerra do tabaco, pásome todo o tempo describindo a estrutura do contrabando e como contaxia. Non me interesa a quen contaxia, non sei se contaxia a un político ou un gran policía, o que me interesa é que contaxia e que ten poder. Ese poder é o que intento contar. Se pasamos a Narcos, pasa o mesmo, cóntase a estrutura, como chocan os intereses da familia e se destrúe a contorna. O narcotráfico ten un efecto destrutor de todo, que pode contaxiar un político ou un rapaz de 17 anos. Eu, nesa novela, quería deixar claro que se contaxia os dous.

"Esa próxima novela, da que non direi moito máis, transcorrerá en Vigo, porque é a única cidade galega cuxa historia pódese contar a través da vida dunha persoa de 93 anos"

Teña un 17 anos ou 34, non?

A nivel literario, a min non me interesa se contaxia a un político moi importante. Si, tamén contaxia a un xuíz ou a un xefe da garda civil ou a alguén importante da fiscalía. Todo iso é mal e o ben son Nivardo Castro e Carlos Conde. Eses dous personaxes, xa adianto, terán unha nova novela, que estou rematarei este ano ou a principios do próximo. Con estes dous teño a idea de que, ao final, haxa un corpus de doce novelas que permitan botar unha ollada sobre os temas máis conflitivos de Galicia. Esa próxima novela, da que non direi moito máis, transcorrerá en Vigo, porque é a única cidade galega cuxa historia pódese contar a través da vida dunha persoa de 93 anos.