Ruína é estafa. Devastación. Abandono. Explotación. Desmemoria. Narcotización colectiva. Submisión. Pantomima democrática. E contra todas elas érguese Xesús Rábade Paredes no seu último poemario, Sobre ruínas (Alvarellos). Versos atravesados pola protesta, pola denuncia, e tamén pola esperanza.

O libro recolle poemas escritos entre o 2007 e a actualidade. Dalgunha maneira, é como Lugar do canto, unha escolma de poemas (aínda que non houbese publicación de libros polo medio). Era a idea? Como os seleccionaches?

Trátase dun libro de elaboración pausada, como teño por oficio. Todo o material de Ruínas, que entra, moi parcialmente, a integrarse xa en Lugar do Canto (autoescolma polifónica da miña traxectoria), viña pulsando en min desde a publicación de Os anos da memoria (2006) e vaise decantando nun proceso demorado ata fins de 2013. Dun proxecto inicial de 200 poemas, vai quedando a metade aproximada na versión definitiva.

"Aínda que concibido na incubación da crise, é certo que resultou premonitorio porque as claves sociais que o motivan veñen estando latentes no país desde hai ben anos e, se me apuras, séculos"

Xa o título, Sobre ruínas, anuncia o contido. A dimensión cívica, política,... está acentuada neste poemario respecto dos anteriores.Todo ficou destruído, polo que non queda máis que reaccionar, máis que nunca. É esa a sensación de partida? Que ten que ver coa actual crise e as súas consecuencias nos dereitos da cidadanía?

Aínda que concibido na incubación da crise, é certo que resultou premonitorio porque as claves sociais que o motivan veñen estando latentes no país desde hai ben anos e, se me apuras, séculos. En todo caso, e en consonancia coa veta civil que preside parte da miña estética, foi una obra para min necesaria, radicalmente necesaria, e considero que tamén de utilidade para estes negros tempos de estafa e de ruína: ruína é deterioro por falta de coidado; ruína é abandono, decrepitude e morte; ruína é explotación, escravitude de quen sucumbe ante o poder dos amos, tal o noso país, axeonllado ante igrexas e gobernos que lle zugan o sangue e mais a alma, que lle prometen ceo e lle rouban o pan, porque o desprezan. Perante isto, o papel do creador é organizar con verdade e convicción a realidade caótica, encuberta e fragmentada. É denunciar, protestar e rebelarse, pactar cos que padecen contra o poder omnímodo e procurar saídas de esperanza.

"Para que a mensaxe poética teña eficacia ética, nunca debemos descoidar a estética"

Se houbo xa, na túa obra anterior, unha tendencia cara a unha maior economía expresiva, neste libro atopamos pouca retórica e moita denuncia. Ao mesmo tempo, hai bastante variedade na forma. Como concibiches forma e estilo e por que?

Para que a mensaxe poética teña eficacia ética, nunca debemos descoidar a estética, que é selección de formas expresivas, rigor e axuste da palabra precisa, de ritmos e contidos e imaxes polisémicas. Ruínas, en efecto, está moi lonxe da expresión retórica, tentación de políticos falsarios que adulteran a vida e adulteran as cousas. E este axuste expresivo custa o seu, contra toda aparencia, pois forma parte da tensión do discurso permanentemente buscada neste libro.

A primeira parte, Poética(s), apela ao oficio da palabra como xeito de transgresión, de rebelión, fronte ao engano. A voz poética declárase "cada vez máis ácrata", pero proclama a súa confianza na palabra. Cales son os límites desa confianza? Como falar, na actualidade, da función transgresora do poeta?

Quizais certa cultura ou certo entendemento da cultura ten moitísimo que ver co que nos pasa. A cultura da palabra, a cultura da imaxe e a cultura das innovacións tecnolóxicas só servirán para someternos se non as controlamos. Hoxe instalan no mundo doadamente a mentira. O tema está na educación e formación na crítica, e na conciencia crítica, que é ferramenta, claro está, de clase. Quizais a esquerda, en Galicia e no mundo, pretendeu liberarnos coas armas do inimigo, e así nos loce o pelo. Debemos restaurar as palabras, sometelas a una alta dose de descontaminación e desenmascarar o discurso dos amos, xa tan vello.

"Debemos restaurar as palabras, sometelas a una alta dose de descontaminación e desenmascarar o discurso dos amos, xa tan vello"

O primeiro poder a bater, no poemario, é o da Igrexa. Despois, máis adiante, tamén o dos "ministros disfrazados/ de lacaios da banca" ou "chourizos das finanzas" urdidores "da estafa criminal". En que medida as mudanzas na configuración do poder (a "reconquista" social da Igrexa a través da lei do aborto, por exemplo), se reflicte neste poemario?

As alianzas de tronos e de altares, segundo o meu criterio, constituíron os peores males e os peores atrancos na evolución humana. Sobra dicir que aquí continúan triunfantes e prolongan en casos as sombras sinistras da pasada ditadura. Os efectos para min máis perniciosos do vello contubernio é a pasividade civil, a letal desmemoria, a paralización dos mecanismos de defensa e de ofensa, o adormecemento e sopor das conciencias. É un tema este moi presente en Ruínas, e non podía ser doutra maneira. Un país que considera prioritario investir os diñeiros limitados en lustrar propiedades eclesiásticas ou socorrer o santuario de Muxía, mentres deixa perder o maior patrimonio que creamos (o da lingua) e desatende a urxencia de vellos e meniños, é un país opiado ou gravemente enfermo.

"As alianzas de tronos e de altares, segundo o meu criterio, constituíron os peores males e os peores atrancos na evolución humana"

Soñar no exilio comeza xa, precisamente, coa reivindicación do idioma, que é outra das constantes da túa literatura. Hai, neste libro, como nos anteriores, homenaxe á palabra. Por un lado, como temática. Por outro, polo coidado do léxico. Algo, se cadra, máis necesario ca nunca?

Como deixo anotado, o maior monumento que os galegos ofrecemos ao mundo, elaborado desde hai máis de dous milenios, é o da lingua propia, principal testemuña da nosa identidade. A que máis nos define. O galego vertebra toda a miña creación, como debera vertebrar toda a vida de Galicia. Por iso me preocupa gravemente o seu futuro: o futuro desta e o futuro daquel, que é un mesmo futuro liberado ou cegado. Depende dos galegos, de todos os galegos. A pasividade e a tendencia autodestrutiva dun importante sector da nosa xente e a ineficacia dos poderes públicos e dos medios na promoción e consolidación do idioma poñen a este en situación moi crítica. Por outra parte, a homenaxe á palabra que mencionas é perceptible en toda a miña obra, pois nunca é outro o papel dun escritor: tratar de preservar como algo moi valioso o que coidaron e nos doaron os maiores para pasárllelo sen moito deterioro aos herdeiros que veñan.

"Se tivera que definirme, diríache que son inconformista e así definiría boa parte na miña creación. Tal actitude, coa da rebeldía, é a que mellor lle cómpre a estes tempos"

Se a crítica do conformismo, da narcotización colectiva é unha constante nos teus libros, neste a chamada a espertar é, se cadra, aínda máis urxente. O libro rebélase contra a rendición, a negación, a mansedume, a domesticación social baixo o discurso da "democracia". É unha cuestión de adurmiñamento ou máis ben de medo inoculado?

Se tivera que definirme, diríache que son inconformista e así definiría boa parte na miña creación. Tal actitude, coa da rebeldía, é a que mellor lle cómpre a estes tempos, negadores como poucos da dignidade humana. E quen teña por oficio o traballo coa palabra (creativa, informativa ou crítica) non debe colaborar con poderes destrutores e ilexítimos. O medo, certamente, paraliza, como saben moi ben os desalmados, e enténdese que a xente sinta medo. O que xa non se entende é que tantas bocas e plumas que deberan ser conscientes calen tanto ante a vileza de quen manda ou baixen a caluga para renderlle preito.

Saen tamén o tema do exilio e da emigración. No dobre sentido da expulsión e da procura da fuxida, dun lugar mellor, fartos de todo. Hai un nexo, aquí, entre os emigrantes galegos e os parias do mundo: os palestinos, por exemplo. A expulsión non é, ademais, económica, senón tamén cultural. É iso o que quixeches subliñar?

Márcanse, se queres, dous exilios no libro: un exilio interior, particular, de quen se desacouga ante o propio país, e un éxodo masivo dos parias, dos sen patria, expulsados ao mundo desde hai moito por una terra que lles nega o pan. Hai una unión entrañable no emblema ou signo Galicia-Palestina. Tamén unha advertencia: non faltan emigrantes galegos retornados de Europa que hoxe desprezan a inmigrantes doutras terras que demandan na nosa o seu sustento. Son os que interiorizaron e proceden coa moral dos seus amos.

"Os galegos xa non somos donos nin do propio país. Tampouco, se me apuras, de nós mesmos. Esa cadea é histórica e moi longa, pero hoxe faise moito máis evidente. Hai que reler a Marx"

"Soño que a miña terra desprendeu as amarras/ do cepo da Península"..., é unha das enunciacións do conflito nacional galego máis claras da túa poesía. (Como, se cadra, Devastación). Aparecía en Onde o meu nome habita. Pasaron os anos, pero segue igual de vixente. Cales son as amarras que teriamos que soltar, agora, en primeiro lugar?

Os galegos xa non somos donos nin do propio país. Tampouco, se me apuras, de nós mesmos. Esa cadea é histórica e moi longa, pero hoxe faise moito máis evidente. Hai que reler a Marx. Pero o máis negativo é que non se reacciona. E vida só hai una e había que coidala.

Recadeiros de luces e sombras ten moito de diálogo con outros creadores -que é tamén algo común na túa obra-. Contrapenélope alude a Díaz Castro, Courel pola seara a Novoneyra... Están tamén Rilke, Rosalía, Avilés de Taramancos, Cernuda, Cunqueiro... Creo que as referencias van máis aló da homenaxe e do recoñecemento da ensinanza debida, é así?

Hai un diálogo consciente cos poetas galegos –e algúns extragalegos--, camaradas de oficio, luciñas encendidas no medio da cegueira, seres que saben rebuscar entre as sombras. Como dicía G. Mahler, a tradición non consiste en venerar as cinzas, senón en conservar o seu rémol que nos quente a existencia.

"A esperanza, en efecto, é o resorte da escritura deste libro. Choven chuzos, é certo, pero o vello refrán hanos servir de guía, porque nunca choveu que á fin non escampase"

Aparece tamén, nesta parte, a memoria histórica. -Outro tema do que tes falado bastante anteriormente-. O fascismo, o terror, a tiranía, o intento de tapalo todo baixo o silencio. Que teñen que ver estes poemas (que non varios), coa volta atrás na recuperación da memoria histórica co goberno do PP?

A dereita abomina da memoria, quizais porque lle doe, e neste caso son perfectos herdeiros do tirano. Por iso non queren recoñecer o mal. Nin reparar o mal. Nada fixo tampouco durante tantos anos a mal chamada esquerda. As cousas como son. Pantomima democrática.

A última parte, que lle dá título ao libro, é como un resumo de todo o anterior. Volve o terror, (os tiranos), a desmemoria, a submisión... Pero hai espazo para a esperanza: en Xuramento por exemplo. Hai saída, malia todo? Será posible unha Galicia levantisca, como quere a Fisterra a voz poética?

Hai una esperanza sulagada que percorre Ruínas. A esperanza, en efecto, é o resorte da escritura deste libro. Choven chuzos, é certo, pero o vello refrán hanos servir de guía, porque nunca choveu que á fin non escampase.