A autoridade municipal presenta o "Edificio en Si". Concibido para Nada. Símbolo dun tempo no que o poder, coa axuda dalgúns intelectuais, se enmascara tras o discurso postmoderno. Así comeza o novo libro de Manuel Darriba, Elefante (Xerais). Unha nova mostra do seu personalísimo estilo. Único, quizais, na literatura galega. 

No primeiro dos relatos do libro, a autoridade municipal promove o "edificio en Si", concibido para nada. Símbolo dun tempo no que o poder promove o inútil. É comezar a ler e pensar en edificios reais que foron, efectivamente, concibidos sen proxecto. A Cidade da Cultura, pero non só. Cal e a relación entre o poder e a inutilidade no teu libro? Porque se fala dunha filosofía que "supere" a razón utilitaria.

O feito de que o poder promova o inútil -inútil para unha maioría social- non é tan relevante como os argumentos que usa para xustificalo e narcotizar a conciencia crítica. A defensa dunha filosofía que supere a razón utilitaria, feita no meu relato por un intelectual, parece a priori a vindicación de cousas elevadas -a poesía, por exemplo-, pero neste caso sérvelle de coartada ao poder político para seguir instalado na arbitrariedade.

“O feito de que o poder promova o inútil -inútil para unha maioría social- non é tan relevante como os argumentos que usa para xustificalo e narcotizar a conciencia crítica”

En toda esa sorte de construción dunha filosofía alternativa, que axuda a manter a xente nunha especie de estado de hipnose, ecoa a filosofía posmoderna. Os grandes relatos quedaron reducidos a poéticas locais, di o filósofo Neri. Este primeiro relato do libro é como unha distopía na q se impuxo o pensamento posmoderno. Que ten o libro de crítica a esta filosofía?

Neri é un postmoderno de libro. Eu non só quero facer unha crítica á postmodernidade, senón avogar pola súa superación. A postmodernidade, o  que vén dicir é: temos ante nós o arquivo de coñecemento duns 40.000 anos de humanidade -acoutando só o período “sapiens”-; todo está probado e nada serviu, o que significa que todo serve. Xoguemos libremente cos elementos deste gran bazar: collámolos, deixémolos, mesturémolos... En arte, isto conduce ao pastiche. En ética, ao relativismo. Eu creo que debemos asumir o grande arquivo da humanidade cun ánimo de superación, sen renunciar nin á aspiración de coñecemento -do mundo e a consciencia- nin a unha conduta moral.

“Eu creo que debemos asumir o grande arquivo da humanidade cun ánimo de superación, sen renunciar nin á aspiración de coñecemento nin a unha conduta moral”

Os disidentes atacan a construción dun consenso que é so un monllo de intereses privados disfrazados de relato común. Quen son os disidentes? Que representan en relación co pensamento postmoderno?

Remito á resposta anterior. Os disidentes, se cadra sen eles sabelo, están a opoñerse ao discurso banal da postmodernidade -discurso que, por certo, beneficia sobre todo ás elites do poder-. A súa oposición é física, dos corpos, e por iso acaban pagándoa coa extinción física. Esta forma de loita, para que teña algunha posibilidade, debe estar apoiada nun aparato verbo-intelectual crítico.

“Os disidentes, se cadra sen eles sabelo, están a opoñerse ao discurso banal da postmodernidade, que beneficia sobre todo ás elites do poder”

O espazo -e espazos simbólicos como o Elefante e o hotel- e o tempo -o tempo que pasa-, son tamén protagonistas do relato. Por que e en que sentido?

Espazo e tempo son variables que tamén se configuran en base aos intereses políticos, pero neste caso eu quería tratalas máis ben dende a conciencia individual. As distorsións perceptivas son importantes neste libro, e xa aparecen dende o primeiro relato. O suxeito pode ter a miúdo dificultades para orientarse nun espazo cambiante, porque cambiante é o mundo, a miúdo perturbador e terrorífico. O mesmo sucede cun tempo que non sempre se cuantifica ao xeito tabulado do calendario, senón a través das turbulencias da subxectividade.

“Espazo e tempo son variables que tamén se configuran en base aos intereses políticos”

O poder é presentado como artista, -e neste sentido o relato remite aos discursos sobre a arte actual: o cuestionamento da autoría, por exemplo-. Tamén se discute sobre a escrita e a verdade, en tempo de relatos contraditorios -e aí volve o pensamento postmoderno-. Que representan, no relato, a arte e a escrita? Cal e a súa relación coa verdade?

O pensamento postmoderno pon en cuestión o concepto de verdade, pluralízao: habería “verdades” parciais. Polo tanto, a escritura non pode ser unha vía de acceso á verdade. O narrador-protagonista vai asumindo isto ante a súa incapacidade para entender o mundo; o que non deixa de ser unha forma de derrota. Pero non tomemos a parte polo todo: a experiencia dun individuo concreto non ten por que converterse en verdade universal.  Cando sucede, estamos nalgunha forma de totalitarismo.

“A experiencia dun individuo concreto non ten por que converterse en verdade universal.  Cando sucede, estamos nalgunha forma de totalitarismo”

A forma na que o relato está escrito ten conexións coa do libro anterior. Cóntase o xusto. O estilo está entre a prosa, a poesía, a filosofía.. Hai xa moito que hibridas estilos, pero é como se neste libro se dese un paso máis nese sentido... Ás veces soa como a prosa bíblica... Concibiches o estilo dalgún xeito especial, de modo consciente?

A hibridación de xéneros e estilos está no meu programa artístico duns anos a esta parte, de maneira moi consciente. Si que hai acentos bíblicos, xa os había na miña obra anterior, ‘O bosque é grande e profundo’. Eu non uso isto a xeito de pastiche -non son postmoderno-, senón incorporando a herdanza cultural como reforzo estilístico. Como o wolfram se usou no seu día para reforzar a chapa dos carros de combate.

En varios dos relatos é un xornalista quen nos conta a historia. Alguén que podería representar o ollar desde fora, pero que sempre olla tamén desde dentro. No primeiro fálase un pouco sobre se a imaxe pode transmitir o real... Por que eses narradores xornalistas e cal é a súa relación coa realidade?

En primeiro lugar, porque o xornalismo é o oficio que desenvolvín durante máis de dez anos. O xornalista debe comprender en tempo reducido unha realidade moitas veces allea, e transmitila dun xeito fiel e claro -se nos atemos a unha definición canónica-. Isto é algo practicamente imposible. Menos aínda no xornalismo que se practica hoxe, extremadamente acelerado e abreviado, sen tempo para a documentación, a reflexión… e sobre todo, para a empatía coas persoas e feitos que retratas. Ollo, non falo de “simpatizar” con todo o que ves, senón de ter unha comprensión íntima das circunstancias e motivos. Un xornalista é un ser humano; é analóxico, non dixital. Pois ben, hoxe a dixitalización non só afecta aos instrumentos de traballo, senón que se traslada tamén  aos modos e miradas; ao terreo do especificamente humano.

“Un xornalista é un ser humano; é analóxico, non dixital”

O segundo relato fala dun pobo que mantén unha tradición literaria oral de extraordinaria calidade, e que renunciou aos libros. Non teñen unha Historia escrita. E non coñecían o conflito. Pero a disidencia, que non cre nesa paz social, comeza a organizarse. Que relación hai entre este relato e o anterior? Que relación hai coa nosa propia sociedade, coa súa "paz social" protexida, tantas veces, con represión, manipulación e silencio?

Está ben traído o da “paz social”. Trátase diso, os discursos do poder alertan sobre o perigoso que sería crebar a bendita “paz social”. Apóianse niso. No segundo relato do libro, hai ademais a descrición dunha sociedade pechada en base a un nacionalismo esencialista e excluínte, que pode derivar no equivalente ao nazismo. Por suposto que no mundo actual hai que distinguir entre nacionalismos, hainos de diversas clases. Pero a min co nacionalismo pásame como coa relixión: deixou de interesarme hai moito como esquema de pensamento e alimento emocional. De feito, considéroo unha relixión de segunda, con menos prestacións: non garante a vida eterna, por exemplo -agás a dos heroes que quedan en estatuas e cantos-. Eu estou na defensa do propio -o sitio onde vivo, a lingua que falo- dende unha perspectiva estritamente laica.

“Eu estou na defensa do propio -o sitio onde vivo, a lingua que falo- dende unha perspectiva estritamente laica”

Neste segundo relato fálase da relación entre linguaxe e realidade. Os urot’oki, segundo o líder local, manteñen intacto, e puro, o nexo entre signo e realidade. -E volve aquí a filosofía-. Pero, como no relato anterior, o filósofo-líder enmascara o poder. Que representan eses líderes intelectuais dos dous relatos? Cal e, en ambos, a reflexión sobre a relación entre linguaxe e realidade?

O concepto de líder carismático é o de garante da verdade absoluta. E como tal, está convencido -e convence aos demais- de que hai unha equivalencia plena entre a súa palabra-pensamento e a orde do mundo. Contra o absolutismo da verdade individual -postmoderno-, cómpre presentar a verdade como construída dialecticamente en espazos comúns. Esta é a parte política da reflexión. A parte epistemolóxica é que debemos cuestionar a exactitude da correlación entre palabra e mundo. Debemos estar sempre na razón crítica, investigando, reflexionando, corrixindo…  Kant expresou a cuestión mellor ca ninguén: como a nosa mente limitada pode comprender o mundo inmenso e caótico que se desprega ante nós?

“Contra o absolutismo da verdade individual -postmoderno-, cómpre presentar a verdade como construída dialecticamente en espazos comúns”

Os outros catro e, sobre todo, os tres últimos, son relatos máis curtos. E producen sensación de desacougo, medo... Ademais de transmitir violencia, coma os dous primeiros. E coma ‘O bosque é grande e profundo’, que falaba tanto de violencia, crueldade e deshumanización. Cal e a relación entre os dous libros, nese sentido?

Esa que ti sinalas: o retrato do medo. O ser humano perdido no mundo, ante o mundo e contra o mundo. O que Edvard Munch expresa no seu cadro ‘O berro’.

“Rematei unha novela curta, formalmente o máis difícil e arriscado que escribín ata agora”

Algo máis q queiras destacar?

Novovinilo Edicións publicará nuns meses o meu poemario ‘Santa Morte’. Nel profundizo no discurso poético iniciado en ‘Os indios deixaron os verdes prados’. Tamén rematei unha novela curta, formalmente o máis difícil e arriscado que escribín ata agora. A intención foi crear unha obra que defina o seu propio espazo lingüístico.