A opresión. O abuso. O medo. O silencio. Mais tamén o saberse sometidos. E, da maneira que sexa, a rebelión. A consciencia. A memoria. Son algunhas das ideas que fían Deshabitar unha casa e Nomes de fume, os dous libros cos que a poeta Miriam Ferradáns vén de gañar, respectivamente, os premios Francisco Añón e Pérez Parallé. Un detrás doutro, pouco antes de levar tamén o Leiras Pulpeiro por Do tacto. Deshabitar unha casa e Nomes de fume chegarán ás librarías nuns días: o segundo o 13 e o primeiro o 17.

Dedicas, nos agradecementos, Deshabitar unha casa ás “fillas da piolla”. E ten bastante que ver con todo o contido… En que sentido?

A verdade é que dubidei sobre que poñer nos agradecementos… Non quería poñer nomes concretos, e ao final puxen así para referirme a unha xeración, atrás da nosa, na que moitas mulleres foron fillas da piolla. Quero dicir que tiveron unha vida moi dura, que viviron auténticas barbaridades, e que tiveron que deixarse “comer para poder seguir”, -segundo escribo nos agradecementos-, se cadra non tanto para sobrevivir elas, senón para que a súa familia sobrevivise. É posible que non vaian ler moitas delas este libro, pero si que me gustaría que, se algunha delas o le, se entenda quen son as fillas da piolla... Preferín non especificar máis.

“Hai unha xeración, atrás da nosa, na que moitas mulleres foron fillas da piolla, viviron auténticas barbaridades”

Hai unha continuidade entre os dous libros, aínda que o segundo, Nomes de fume, estea máis centrado na idea da perda. Pasou pouco tempo entre a escrita dunha e da outra?

A continuidade vén dada máis por ese aspecto temporal, si. Non escribín os dous libros ao mesmo tempo, pero case. É como se o segundo saíse do primeiro. Nomes de fume está centrado, si, nunha casa na que se produce unha perda e en como se trata esa perda. En Deshabitar unha casa tiven máis medos a tratar algunhas cousas. Fun, non sei como dicilo… máis prudente. En Nomes de fume quixen establecer como un diálogo coa persoa que marcha. Penso que fun honesta: creo que escribo desde a honestidade. Pero si é verdade que me abrín máis no segundo que no primeiro libro.

“Penso que fun honesta: creo que escribo desde a honestidade. Pero si é verdade que me abrín máis no segundo que no primeiro”

Gañaches o Francisco Añón con Deshabitar unha casa e o Pérez Parallé con Nomes de fume. Vés de gañar o Leiras Pulpeiro con Do tacto. En Nomes de fume está bastante presente o tacto…

‘Do tacto’ é distinto dos outros dous libros, aínda que haxa esa conexión. E iso está ben. Preocupábame andar camiñando en círculos, acabar falando sempre do mesmo. E penso que non foi así. Mais si, o tema do tacto a verdade é que é unha obsesión miña. Non aturo, por exemplo, que non me deixen comer coas mans. Entendo que é unha convención social e cultural, pero frústrame. Porque penso que se perde unha parte importante da... , non sei se chamarlle beleza…, de comer, usando garfo. Comer coas mans, o arroz por exemplo, é marabilloso. E eu teño ás veces a sensación de que o sentido do tacto está a perderse. Parece que nos é indiferente, mentres sexamos quen de teclear no móbil.

“Non aturo, por exemplo, que non me deixen comer coas mans”

Pero Do tacto está centrado, en realidade, na guerra civil e nas súas consecuencias. Ademais, os versos son máis curtos que nos outros libros e xogo coas metáforas doutra maneira, máis atrevida. En realidade eu comezara a escribir de adolescente e despois deixeino. Hai uns anos volvín e, canto máis escribo, máis me atrevo. Teño menos medo de improvisar… De todas maneiras, Do tacto é un libro curtiño que estou pensando en ampliar. O que escribira antes de Deshabitar unha casa, Nomes de fume e Do tacto eran poemas soltos. Ao principio non era quen de escribir máis dun poucos versos. O primeiro poemario encadeado que fixen, de feito, foi Deshabitar unha casa.

Deshabitar unha casa fala de fame, de frío… Mais non é só pobreza. Parece que tamén é opresión e carencia de todo: de liberdade… Por que? Referíaste antes a unha xeración de mulleres...

Había unha xeración que careceu de todo. Non era só fame. Xa sabes: é habitual escoitar iso de que na aldea algo que comer, mellor ou peor, sempre había. A fame neste libro é máis ben unha metáfora. Fame de saír, de medrar, de deshabitar a casa na que estás podrecendo, na que vives coméndote a piolla. Porque unhas xeracións atrás da nosa as mulleres pasárono realmente moi mal.

“Fame neste libro é máis ben unha metáfora. Fame de saír, de medrar, de deshabitar a casa na que estás podrecendo”

Non obvio, por exemplo, o tema dos abusos sexuais. Non afondei máis no tema neste libro, pero apetecíame que quedase aí. Porque é o que pasaba. Abusaban das nenas os pais, os tíos… e considerábase normal. Non estaba nin mal visto. A min iso prodúceme unha repugnancia total. Por iso no meu libro hai unha nena consciente, crítica, que se decata do que está a pasar. Que é moi crítica con quen abusa delas e predica a fe católica. Ela rebélase como pode. Necesitaba contar esa parte da historia que non vivín pero que si me contaron na miña aldea.

"Se eras muller, o que che esperaba era ser señora de ou a filla solteira que queda na casa"

A voz poética fala tamén, si, de pobreza, pero non era só fame: era por exemplo falta de saneamento. Moitos estándares de calidade de vida chegaron ás aldeas moito máis tarde. E non só iso: se eras muller, o que che esperaba era ser señora de ou a filla solteira que queda na casa. Non se contemplaba que marchases para estudar, por exemplo.

“Abusaban das nenas os pais, os tíos… e considerábase normal. Non estaba nin mal visto”

Hai imaxes que se repiten moito nos dous libros, como o sangue. Que significan?

En Deshabitar a casa están, por exemplo, as gatas. O que eu quería era facer unha reflexión desde o cotián. Unha gata que se frega contra ti cando lle levas a comida, por exemplo. Esa imaxe é unha maneira de falar de que hai actos que poden parecer de amor, pero que non o son, porque non encerran máis que interese. Outra imaxe é a dos gatos aos que mataban pouco antes de que nacesen. Dicíase que non podían chegar a abrir os ollos por primeira vez. Pois coas nenas e os abusos sexuais pasaba algo semellante. Por que non podían abrir os ollos? Porque, igual que os gatos, se os abrían sería moito máis difícil facerlles o que lles facían. O sangue é unha imaxe moi potente que pode expresar o antes e o despois. Cando se derrama sangue prodúcese un cambio absoluto...

“Hai actos que poden parecer de amor, pero que non o son, porque non encerran máis que interese”

E a memoria? Di a voz poética que a memoria vaise deteriorando…

En Nomes de fume é moi importante. A memoria vai perdendo cor. Vaise debilitando co tempo, vaise diluíndo. Porque a memoria é educada para esquecer algunhas cousas. En Nomes de fume preténdese que a persoa que xa non está sexa esquecida. Hai un acto de vontade que tenta imporse sobre a memoria. A memoria é educada para que se esqueza a dor. Non se permite nin pronunciar o nome da persoa que falta. En Deshabitar unha casa tamén está a memoria, claro. Ao falar desde a infancia e a adolescencia, ten que estalo, pero non está no mesmo sentido que en Nomes de fume.

“A memoria é educada para que se esqueza a dor. Non se permite nin pronunciar o nome da persoa que falta”

O fume é outro símbolo, relacionado coa memoria… A voz poética aprendera a aspirar o fume coa persoa que xa non está. E négase a esquecela.

Un dos costumes que tiña a xente antes era queimar, ou agasallar, a roupa da persoa que morría. Desfacerse das súas pertenzas. Mesmo das fotos. O fume serve como metáfora diso. Cando se queima todo, que queda? Queda o nome da persoa. Un nome que non che deixan pronunciar. Todo o demais desaparece. Queda só un nome tabú, impronunciable. Pero a nena, o neno, non quere esquecer. Aprendeu a respirar o fume, o que queda da queima.

“Un dos costumes que tiña a xente antes era queimar, ou agasallar, a roupa da persoa que morría”

E os paxaros? Tamén están moi presentes.

En Deshabitar unha casa os paxaros entran na casa e desfán todo. Son aves de rapiña. É un símbolo negativo, en principio. Pero a súa presenza tamén ten algo de liberador. Porque era necesario que entrasen para que, despois, fose preciso reconstruílo todo. Para que as persoas reaccionasen, para que se decatasen de que a casa non era habitable.

En Deshabitar unha casa o lobo abusa das nenas. En Nomes de fume hai un monstro. Cal é a relación entre eles?

Sobre o lobo, a verdade é que despois de escribir o libro dubidei de se fixera ben, porque se cadra usar o lobo como símbolo do mal é caer no fácil. Mais como imaxe é evidente: o lobo come nenas. É un depredador que só pensa en alimentarse e todo o mundo lle ten medo. En Nomes de fume o monstro é a imaxe da escuridade que envolve a familia. Cando hai un segredo familiar, cando hai algo que non se permite nomear… Cando se alimenta o tabú, o silencio, os rituais que nos levan a agochar a verdade.

"En Nomes de fume o monstro é a imaxe da escuridade que envolve a familia"

Hai, nese sentido, e sobre todo en Nomes de fume, unha crítica da familia como institución. Ou polo menos da imaxe idílica da familia.

De feito, case ao final do libro, a voz poética di que podería derramar todo o seu sangue, é dicir, que podería saír da súa familia, -o sangue é imaxe da familia, xa se sabe: a expresión de que o sangue tira moito e todo iso -e que seguiría sendo quen é. Porque as familias ás veces extorsionan, asfixian, negan a respiración. É, si, unha crítica da visión ideal, bucólica, da familia, que ás veces impide respirar pensando que o fai polo teu ben, para protexerte, para que non sufras. A casa é no libro, neste sentido, a familia. A estrutura na que naces.

“As familias ás veces extorsionan, asfixian, negan a respiración”

En realidade, os dous libros falan de opresión. Nunha xeración que podería ser a dos nosos avós, ou mesmo a dos nosos pais. Nós non pasamos fame…

Si, porque a familia pode significar iso, opresión, sometemento. Nós non pasamos fame, e a min non me pasou o que pasa no libro: a min non me impuxeron o silencio despois de que morrese alguén da familia. É a voz poética a que fala.

"A familia pode significar iso, opresión, sometemento"

O monstro xoga co medo dos membros da familia á intemperie. A quedar sen casa.

Si, ás veces somos conscientes da opresión pero temos medo a saír porque, fóra, que hai? Eu non quería que estivese todo claro. Quería deixar marxe para quen lea. Pero tampouco quixen obviar iso. O medo existe: non é todo superación do medo e liberdade e felicidade...

“Ás veces somos conscientes da opresión pero temos medo a saír porque, fóra, que hai?”

E a dor? Nos dous libros é agochada.

No primeiro libro é unha dor con desquite. A nena sofre, pero en certo medo sabe que llas van pagar. A dor que sofre vaille servir para defenderse, aínda que sexa negada. No segundo libro é unha dor que non se pronuncia, porque entenden que se esquecen a persoa desaparecerá a dor. No primeiro libro a nena quere estourar e sacar a dor. No segundo hai un exercicio de ocultación. Non se quere pronunciar o nome da persoa ausente, mais iso produce aínda máis dor.

"Non se quere pronunciar o nome da persoa ausente, mais iso produce aínda máis dor"

Corpo, sangue, carne, están tamén moi presentes… Por que?

O corpo é o corpo físico. Non hai máis. En Nomes de fume precisaba a presenza constante do corpo e da carnalidade en contraste co fume. As mulleres meten os pés na terra, da que nace a vida. O sangue, a carne, o corpo, son o que temos. Vivimos en interacción coa natureza, coa terra...

Cando a voz poética fala de carne e sangue, refírese ao canibalismo.

Como explicaba antes, quixen que os poemarios reflexionasen sobre distintas cousas a partir da vida cotiá. E eu penso que somos uns depredadores brutais, en todos os aspectos, e nin nos decatamos. O canibalismo fai referencia á comida, a comer carne. Eu son vexetariana e teño, cando vexo a xente comer carne, unha sensación de asistir á depredación, á falta de respecto por outras vidas. Pero non me refiro só a iso. Tamén o lobo é depredador coas nenas. Colle carne que non é súa e devóraa. Abusar de nenas e comer carne son cousas moralmente distintas, claro. Pero a min fanme pensar as dúas na capacidade do ser humano para a cegueira.

"Teño, cando vexo a xente comer carne, unha sensación de asistir á depredación"

Formalmente, os dous libros son semellantes. Se cadra o segundo ten poemas algo máis longos.

Traballei máis o segundo que o primeiro. Eu vexo moitas diferenzas, pero se cadra non son tantas. O segundo está, na miña opinión, máis atinado: trato con máis exactitude algunhas ideas. Cara ao final, que é como un resumo, pode haber poemas máis longos. Mais si, desde o punto de vista formal os dous libros poden parecerse bastante. Son narrativos… É a miña forma de escribir.

"Desde o punto de vista formal os dous libros poden parecerse bastante. Son narrativos..."

Algo máis?

Espero que lle guste a quen o lea. Eu tentei ser honesta. E falo moito nos dous libros de dor, de opresión… pero son unha persoa que tamén sabe relativizar… Non todo é dor.