Mónica é unha profesional recoñecida. Unha bailarina de éxito en Buenos Aires. Un día recibe unha chamada. Seu pai está morrendo. E ela volta ao seu lugar natural, nunha aldea de Burgos. Vén despois, primeiro, o shock. E máis tarde estala a treboada. Porque xa non pode seguir a agochar, diante dos demais e de si mesma, o seu conflito. A perda emocional que lle supuxera afastarse dos seus. Da orixe. Esta é a historia que conta Con el viento, de Meritxell Colell. Unha película protagonizada pola bailarina Mónica García, -ben coñecida en Galicia polo seu traballo con Matarile- e distribuída por Numax. O filme estréase o 23 de novembro; ese día chega á Coruña e o día 30, a Santiago e Lugo. 

É a túa primeira película. Mais supoño que o cambio non foi tan grande: o que fas en Matarile sitúase entre o teatro e a danza…

Pois eu diríache que, xa non só polo feito de traballar con Matarile, que tamén, mais o feito de estar xa en escena, o percorrido que teño… fai que non difira tanto. Esta é unha película moi de presenzas, de silencios, de habitar o espazo, de ocupalo. É a historia dunha muller que, tras 20 anos, rehabita o lugar que a viu nacer. Interpretar toda esa desconexión que ela tiña tivo moito que ver coa presenza, que é algo que eu teño moi integrado: habitar o escenario.

“Esta é unha película moi de presenzas, de silencios, de habitar o espazo, de ocupalo”

O que si cambia é o dispositivo. Nun teatro tes diante o espectador. Nesta película había un equipo pequeno: só seis persoas. A cámara era, para min, como o ollo do espectador. As seis persoas do equipo eran como o meu público. Situeime moito aí. Unha vez afeita ao dispositivo, xa foi todo máis doado. Na parte de danza foi moi bonito: a cámara interpelábame directamente. Era coma un dúo con ela. Despois, na parte de texto, si que cambia moito do teatro ao cine. A forma da falar, na película, é distinta, no sentido de que no teatro fálaslle ao público e nunha película son conversas de ti a ti. Pero non deixa de ser, en conxunto, un traballo semellante a cando bailo: facéndoo desde dentro, desde un movemento interno, máis que desde a forma… Por iso, ao final non foi tan complexo.

_{Mónica García / Polar Star Films}

Algo en común haberá, tamén, entre ti e a personaxe de Mónica. Ti tamén es unha bailarina que marchou da casa sendo moi nova.

Que a personaxe se chame Mónica, coma min, foi casualidade. Eu si que teño cousas de Mónica. Converxemos nalgúns puntos, como que as dúas somos bailarinas e marchamos da casa sendo moi novas. Mais diferimos en que eu non me afastei da miña familia. O conflito de Mónica, a personaxe, está aí. Ela vive un momento de crise, artística, de identidade, emocional, debido á separación dos seus afectos, da súa orixe, das súas raíces. No meu caso non foi así. Eu marchei da casa aos 15 anos e levo moito tempo fóra, pero mantiven o vínculo.

“Mónica vive un momento de crise, artística, de identidade, emocional, debido á separación dos seus afectos, da súa orixe, das súas raíces”

Os xestos, as miradas que parece que nos interpelan directamente… expresan a evolución da personaxe. Tamén a danza. Hai unha danza inicial e unha final, co vento e coa montaña, moi significativas. Como as traballaches?

A directora, Meri, optou por non pasarnos o guión. Pero si traballamos moito a personaxe: quen era, que lle pasaba… Escribimos o diario de Mónica… Meri deunos moita liberdade.  A película sitúase entre a ficción e o documental, e hai unha dirección, claro, pero deunos completa liberdade. Eu son moi de planos curtos: teño tendencia a achegarme á xente cando bailo. E son moito de tacto, de tocar… Iso a personaxe de Mónica é o contrario: de manter a distancia. Cando traballamos a personaxe, tivemos moi presentes textos de Chantal Maillard, que mesmo nun principio ían aparecer en off. Son textos moi parcos, directos, con moita escuridade e moita dor, que funcionaron como o subtexto de Mónica.

“A danza final é coma unha liberación: para a personaxe e para min”

Canto á danza, a primeira, gravada en Buenos Aires, é moi fragmentada: só se ven anacos de luz. A idea era que a personaxe era coma un insecto, protexido co seu caparazón, tentando non deixarse ver. Por iso esa fragmentación, esa escuridade. A danza final é o contrario: aberta ao mundo, deixándose levar, atravesar polo vento, polo espazo… Eu son unha persoa bastante expresiva e, como dicía antes, esta película pedía un traballo de contención que para min non foi fácil. Porque é unha personaxe dura, introvertida, pechada en si mesma. Foron 11 semanas de rodaxe nas que Mónica tiña que estar contida, distante… Non podía nin rir. A danza final é coma unha liberación: para a personaxe e para min.

Onde foi rodada a película? É unha paisaxe incrible.

Nun pobo de Burgos, na casa dos avós da directora. Un lugar moi especial, si. E moi frío: o frío que transmite a película é real. Viña un aire xélido. E ademais rodamos bastante nas madrugadas e nas anoitecidas… Para chegar á pena na que rodamos a danza final, fomos andando… A min gústame que as escenas sexan reais. É o que preciso para traballar: que haxa verdade, que non sexa só forma. Eu teño formación de baile clásico, pero traballo desde aí, desde esa procura. E aí empatizo tamén moito con Meri.

“A min gústame que as escenas sexan reais. É o que preciso para traballar: que haxa verdade, que non sexa só forma”

Falabamos antes un pouco do conflito de Mónica. Como o interpretas ti? Penso que é algo máis complicado que unha escolla -e as súas consecuencias emocionais- entre a carreira profesional e os coidados, que tamén.

O lugar desde o que eu entendín a personaxe é a distancia: ela, realmente, non atura a distancia. Non pode con ela. Cando algo nos resulta emocionalmente duro, o que facemos, ás veces, é afastalo de nós, no lugar de tentar xestionalo. Ela ten que marchar para desenvolver a súa carreira. Pero estaba moi unida aos pais, -sobre todo ao pai-.

“O lugar desde o que eu entendín a personaxe é a distancia: ela, realmente, non atura a distancia. Non pode con ela”

Mónica era unha nena alegre, xoguetona, que se converte nunha muller á que lle doe a distancia. Porque necesita vivir arraigada, perto dos seus afectos. Se fose unha egocéntrica, non se sentiría así. Pero a súa natureza non é esa. E iso prodúcelle dor. É como se metese nun caixón as emocións que non puido xestionar, ata que consegue liberarse.

E como foi traballar con Concha Canal? Non é unha actriz profesional. E interpreta un papel que semella, precisamente, moi verdadeiro. Unha señora maior que acepta con naturalidade a fin do seu mundo. O peche da casa, as fillas que marchan…

Non tiñamos o guión, como comentei antes. Era un traballo do día a día. Meri e eu fomos escribindo sobre Mónica, sobre a relación de Mónica coa súa nai… Despois apareceu Concha. Non nos coñeciamos de antes, e o que pasa na película pasou na vida real: fomos achegándonos. Ela non é, tampouco, de todo como sae na película: é máis dura, máis recia. Na rodaxe, ela tentaba achegarse e eu mantiña a distancia, porque tiña que ser así. Despois vamos achegándonos e encontrándonos cada vez máis.

"Concha e eu non nos coñeciamos de antes, e o que pasa na película pasou na vida real: fomos achegándonos"

Concha acababa de perder o seu marido na vida real, igual que na película, polo que tamén foi emocionalmente duro para ela. Que é unha auténtica jabata, malia todo. Mais si estou de acordo no que dis. Concha representa como é moita xente de campo. Persoas maiores, cunha vida dura, que aceptan a realidade, que están moito máis no presente, moitas veces, ca nós. Se os fillos teñen que marchar, marchan e eles acéptano. Tamén pode ser unha receita contra a idealización da vida no campo que agora se leva nas cidades. A ver se quereriamos vivir como viven eles.

Describiches a película como moi sensorial. É moi importante a luz. Ou, máis ben, a escuridade.

Aí hai que salientar o traballo de Aurélien Py e Julián Elizalde, directores de fotografía. A idea de Meri é que fose unha película con pouca parafernalia. Feita co mínimo. E ela tiña interese especial no traballo coa luz. Para min foi complexo: tanta escuridade, e eu cos ollos inchados, con alerxia… Hai un expresionismo claro, nos contrastes de luz, sobre todo ao principio.

“Hai un expresionismo claro, nos contrastes de luz, sobre todo ao principio”

Na primeira danza, rodada nunha antiga fábrica, case non había luz. Só de deixaba pasar un anaquiño de luz, que é a que se proxecta sobre a miña figura na sombra, fragmentando a imaxe. E esta ausencia de luz non é casualidade: o que representa é unha personaxe que está na escuridade. Ela ten ese baleiro interior. Despois a película avanza e hai máis luz, máis exteriores, luz natural.. Julián ten moita intuición e moita sensibilidade, e iso axudou moito.

_{Unha escena de 'Con el viento' / Polar Star Films}

Hai cambios de estación que acompañan a evolución da personaxe. Meritxell Colell explicouno como o paso da desconexión ao silencio e deste a aprender a mirar e tocar.

A primeira parte é o outono, despois vén o inverno e despois a primavera. O outono é a parte máis escura, máis pechada: a chegada a Burgos desde Buenos Aires e o shock do reencontro. Ela xa estaba en crise, mais non sabía o que lle pasaba. Entón volve á casa e todo estala. Porque antes non mirara dentro. Entón vén o inverno, o silencio, o conflito que estala. A treboada. Para despois pasar á primavera, a planos máis abertos, ao exterior, á luz… A primeira parte é máis expresionista. As imaxes están como suspendidas. Despois é todo máis físico.

"A primeira parte é máis expresionista. As imaxes están como suspendidas. Despois é todo máis físico"

Meritxell Colell e ti tedes outro proxecto, a película Dúo. Tamén protagonizada por bailaríns.

Meri é unha muller con moito talento. Moi brillante e de grande sensibilidade. O que ten en mente é unha triloxía, da que Con el viento é a primeira parte. En Dúo está tamén mónica, a mesma personaxe. Pero non é unha secuela de Con el viento. Non continúa a historia de Con el viento. En Dúo estamos Gonzalo Cunill e eu. Se todo vai ben, rodaremos o ano que vén. É unha coprodución arxentina, española e chilena. Coma unha road movie na que unha parella de coreógrafos realizan unha xira polo noroeste arxentino. E eu estou encantada de volver traballar con Meritxell.

“Meri é unha muller con moito talento. Moi brillante e de grande sensibilidade”

Tiveches outro proxecto, Nielheim, relacionado co frío.

É un proxecto de hai tempo, si, que fixera co cuarteto de corda Suelen Estar Quartet. Estreamos no Seiscordas de Vigo, o festival de Teatro Ensalle. Tiñamos intención de alongar a peza, pero ao final non foi así. Seis persoas en xira… Era moi difícil. Eu por iso tamén agradezo moito a oportunidade de traballar con outras compañías xa feitas, como é Matarile ou como foi con Carmen Werner. Porque é un esforzo autenticamente esgotador, a nivel artístico e de produción. Tiven a sorte de dar con xente coma Ana e Balta…

Dos teus proxectos, supoño que La velocidad de las cosas é dos que tiveron máis repercusión. Lembro ben a prancha metálica, o ruído…

Si, foi o primeiro só que fixen para escena. E funcionou ben na rede de salas alternativas, que é unha maneira de polo menos ter garantidos uns bolos e unhas condicións laborais dignas. Á xente gustáballe, impactaba, si. Para min foi un traballo duro, física e emocionalmente. Foi un pouco como abrirme en canal. E a peza moveuse, si, pero ao final, tanto esforzo, tanto deixarse a vida nun proxecto… non sabes se compensa. É moi difícil. Por iso me fun retirando de traballar soa.

_{Escena do filme / Polar Star Films}

Tamén tivera bastante repercusión Bungaló.

Diso hai moito tempo. Foi unha peza que me pedira Ana Vallés, que sempre digo que é a miña madriña. Levo dicindo que vou deixar de bailar desde que a coñezo. Pero sempre sigo… Esta peza movérase bastante despois, si, por escenarios de España e doutros países.

Traballaras na Ópera dos Tres Reás.

Si, en Galicia fixen a dirección de movemento e a coreografía do espectáculo Galicia Caníbal e despois tamén as coreografías da Ópera dos Tres Reás.

Outros proxectos teus foron Abiba, con Abiba Thior, e I really want to stay here now.

Abiba é unha peza que estrearamos no Museo Reina Sofía, feita para poñer en valor as mulleres inmigrantes. I really want to stay here now foi unha peza que compartín con Iván Marcos e Ricardo Santana. Estreada no Empape, na Coruña. Tamén tiñamos a idea de alongala, pero non foi posible. E, curiosamente, foi premonitoria do 15-M. Tiña un subtexto que levaba a iso, a un movemento da xente na rúa…

Tamén fixeras mínimos e Naranjas de la China.

mínimos fixéraa con Daniel Abreu, con quen tamén fixen Y eso que no me dejaban ver Dallas, coa que gañamos o certame coreográfico de Madrid. Naranjas de la China foi un dúo con Paloma Díaz, amiga e estupenda intérprete.

Traballaches, en realidade, para moitas compañías. Larumbe Danza, Aracaladanza, El Curro DT, Provisional Danza, 10&10, Catherine Diverrés, o Staatstheater de Darmstadt ou Matarile Teatro. Que salientarías desa experiencia?

Pois quizais a sorte que tiven de traballar con mulleres marabillosas e empoderadas coma Carmen Werner e Ana Vallés. Estou moi agradecida de todo o que aprendín con elas. E aí seguimos…

"Estamos como condenados a unha exposición permanente na caixa das marabillas"

Xa por último, cando dis que é moi difícil, que pensas en deixalo… Refíreste á dificultade para conseguir bolos, para ter condicións de traballo dignas?

Si, é difícil mover as cousas, ter bolos. Temos que vivir, ademais, lonxe dos nosos afectos, como lle pasa a Mónica. Eu marchei primeiro a Madrid, e foi difícil. E despois, de adulta, seguiu a ser difícil. Ou tes unha compañía ou é moi difícil mover o teu traballo. E aínda así. E despois, este permanente nivel de exposición en escena… É algo que digo no Circo de pulgas de Matarile. Estamos como condenados a unha exposición permanente na caixa das marabillas. É o que queremos e o que necesitamos facer, pero este nivel de apertura en escena, de esgazamento… é esgotador. E a escena devólveche moito, pero é realmente esgotador ter estar sempre a pelexar polo mesmo, sempre igual…