A todas aquelas persoas escépticas que xulgan que en literatura todo está mediatizado por escuros intereses, que o éxito duns poucos ven prefabricado, e que o fracaso de moitos é froito dunha conxura, hoxe hailles que retrucar que os milagres, en falando de libros, aínda son posibles.
Pois milagre e non outra cousa semella que Dolores Redondo, unha case descoñecida escritora, allea a cenáculos e saraos e con só unha novela publicada nunha editora menor, saia do anonimato para verse, de súpeto, traducida a máis de dez linguas e comentada con entusiasmo entre lectores e lectoras por medio do boca a boca. Que poidamos ler esa autora en galego grazas á aposta de Xerais é unha nova da que nos congratulamos, e un síntoma alentador de ata que punto o noso sistema literario está encarreirado polos roteiros da madurez e atento a satisfacer a demanda dos públicos máis diversos.
É O gardián invisible iso que adoito coñecemos como un best-seller? Sendo como son odiosas as comparanzas, non vou citar aquí nomes, pero todo o mundo ten presente o de, como mínimo, algunha escritora tamén saída da nada e que nos últimos anos vendeu centos de miles de exemplares. A pregunta é: pode o público enganarse tanto? Que valores literarios posúen textos coma este? Tentar respostar a estas preguntas levaríanos moi lonxe (tanto como chegar a consensuar cales son as funcións da literatura, cales son máis estimables ca outras e porque razóns) e por iso imos agora ancorarnos no propio texto, para tentar entender que pode atopar o público galego n’O gardián invisible. De entrada, iso que tanta xente gaba na novela, que engancha, que atrapa, non ten por que ser un valor intrínseco: ás veces unha prefire rillar a modo unha mazá verde ou mougar unha tallada de lacón que deglutir unha pota de papas. Xa me entenden. Pero non hai dúbida de que, nestes tempos que corren, nos que semella imporse o micro, o zapin, o tuiter e o guasap, que a xente se entusiasme cun texto de máis de 400 páxinas non deixa de ter o seu aquel de heterodoxo.
Que poidamos ler esa autora en galego grazas á aposta de Xerais é unha nova da que nos congratulamos, e un síntoma alentador de ata que punto o noso sistema literario está encarreirado polos roteiros da madurez e atento a satisfacer a demanda dos públicos máis diversos
Amaia Salazar, a protagonista, é unha inspectora de policía. Non sei vostedes, pero eu nunca coñecín ningunha, e iso non deixa de ser un factor de novidade que, ademais, lle permite á autora construír o personaxe con enteira liberdade, sen verse asexada pola sempre ameazante gadoupa, neste tipo de textos, da inverosemellanza. Así é como unha se decata de canto pode a literatura ampliar a nosa visión do mundo, tan capada polos prexuízos que herdamos de maneira rutineira. Polo demais, o personaxe de Salazar posúe un engaiolante espesor vital que aquí só se esboza e que sen dúbida irá a máis en vindeiras entregas (Redondo anuncia unha triloxía). Allea aos estereotipos con que se adoitan construír este tipo de personaxes, só resulta un tanto descompensada por un marido demasiado ideal, perigosamente próximo á categoría de príncipe azul do século XXI (pero, ulos?) e que sería desexable cobrase novas arestas no futuro. Pola contra, resultan convincentes, por estaren construídos sen as innecesarias excentricidades ás que tan a miúdo recorre o xénero policial, os compañeiros que a rodean, Jonan Etxaide e Iriarte, a cara oculta dunha profesión pouco e mal coñecida.
O personaxe de Salazar posúe un engaiolante espesor vital que aquí só se esboza e que sen dúbida irá a máis en vindeiras entregas (Redondo anuncia unha triloxía)
Os vimbios cos que Redondo arma a historia son, por unha banda, unha trama de crimes de carácter aparentemente sexual e que frisan a pederastia; por outra, un trasfondo lendario que semella procurar explicación para os feitos investigados nos personaxes míticos das terras vascas do Batzán: basajauns, sorgiñas, lamias e belagiles. Non é doado conseguir como Redondo o fai achegarse a ese mundo dende a distancia exacta que permite tratalo cun punto de ironía escéptica mais tamén coa humilde pragmatismo dos que saben, coma nós, que as meigas….habelas hainas, ata en New Orleans, como demostra a lixeira achega ao mundo do vudú nesa cidade. E nada disto resulta contraditorio con que a novela describa as máis requintadas técnicas de investigación, máis ben ao contrario: o protagonismo do mundo tradicional vén lembrarnos a vixencia daquela vella sentenza de “non hai nada novo baixo o sol” e a necesidade de fuxir de relativismos e continxencias varias para establecer as categorías do moral. Na mesma liña, a relevancia da paisaxe, sexa a vila de Elizondo, a presenza sempre asexante do río Batzán ou a fraga, protectora e ameazadora a un tempo, elévaa á categoría de personaxe e ancora a trama nun ámbito que, por próximo, por recoñecible, a fai moito máis eficaz.
Narrada en terceira persoa e sen grandes complicacións estruturais, a autora dosifica con habelencia as puntuais incursións no pasado de Amaia Salazar, en forma de breves flash-backs que nos debruzan no burato negro da violencia e a irracionalidade
Narrada en terceira persoa e sen grandes complicacións estruturais, a autora dosifica con habelencia as puntuais incursións no pasado de Amaia Salazar, en forma de breves flash-backs que nos debruzan no burato negro da violencia e a irracionalidade. Moi ben documentada, ás veces a voz narrativa sobrecárgase (e sobrecárganos) cun exceso de información que non achega nada e converte os diálogos en sisudos monólogos: véxase, por exemplo, a intervención de Etxaide na páxina 106, que parece estar a ler en alta voz unha enciclopedia no canto de conversar con Amaia, ou as explicacións técnicas que a doutora lle dá á inspectora na páxina 321 e que resultan completamente innecesarias pois a esas alturas da novela xa sabemos que nos podemos fiar da omnisciencia da voz narrativa, que non precisa demostrarnos máis o competente que é. Tamén a longa incursión na psique de Etxaide, entre as páxinas 109 e 112, que se podería ter resolto con máis eficacia con outra fórmula narrativa como o estilo indirecto libre, que a autora demostra noutras ocasións manexar con soltura. Pide unha novela desta extensión que a autora arrisque máis na focalización, o que redundaría en beneficio da complexidade e profundidade da historia que nos narra.
Vostedes dirán se estes méritos e deméritos que tentei debullar aquí son literarios ou non. A min, dende logo, parecer parécenmo.
