Podería dicirse que Se pedra na brétema (Chan da Pólvora), o último poemario de Ramón Blanco, é un libro existencial. Mais iso, sendo certo, non é dicir moito. O que sen temor ao engano pode afirmarse é que é unha obra que procura -e consegue-, na forma, facer, como el di citando outro poeta, que os versos nos fagan, ás veces, arder os ollos. E o pensamento. Explica el mesmo que a pedra é a permanencia. E a brétema o efémero. Coma a vida, coma nós. Mais as pedras sobreviven ao lume. Á choiva. Ao frío. Coma a mellor poesía. A que queda na memoria. A que non murcha -ou non debería-. Coma Se pedra na brétema, gañador do XXIX premio Eusebio Lorenzo Baleirón.  

O libro comeza e remata con textos de autores chineses: Hsieh Ling-yün e Wu Shu-teh. Por algún motivo especial?

O libro ten a pretensión, en canto ao seu estilo, de escribir como os poetas brumosos, un grupo de poetas chineses disidentes dos anos 70-80 que estiveron nas protestas da praza de Tiananmén. No 2001, no World Poetry Day, puiden coñecer un deles, e despois cheguei a outro poeta desa xeración, Bei-Dao, autor dun libro que foi publicado en castelán co título Paisaje sobre cero. O estilo fascinoume: cada verso era coma unha nova historia. E eu tentei, modestamente, imitar ese xeito de escribir.

Escribín moito durante uns dez anos, e chegou un momento no que me decatei de que tiña poemas cunha conexión estilística, temática… Xunteinos, reescribinos, reelaboreinos e completeinos con outros poemas ata ter un libro que puidese presentar ao premio. Mais a miña intención non era, como fora no meu libro anterior, Emily on the road, escribir un só poema. Neste libro hai máis ben pinceladas, como se fose un pintor que debuxa as montañas, o río… A pedra e a brétema teñen unha grande presenza. A pedra é o que permanece. A brétema é o efémero.

"O libro ten a pretensión, en canto ao seu estilo, de escribir como os poetas brumosos, un grupo de poetas chineses disidentes dos anos 70-80"

Manolo do Río comentou na presentación do libro en Outes que o estilo escuro dos poetas brumosos se opoñía á claridade dos poetas aliñados co realismo socialista. O editor, Antón Lopo, salientou a sofisticación da sintaxe… Non é un libro fácil de ler.

Os poetas brumosos eran escritores que o réxime consideraba confusos e decadentes porque non escribían de xeito que os entendese o pobo. A min houbo xente que me dixo que o meu libro non se entende… Eu penso cada verso coma un fogonazo, un refacho de luz no medio da brétema. O que dis da sintaxe pode ser influencia da miña formación como filólogo.

Son poemas sen rima, entón busco o ritmo con recursos como o hipérbaton ou o encabalgamento. Un verso parece que vai por un lado, pero no verso seguinte ten outro sentido… E iso xa é “marca da casa”, o meu estilo. O libro de Bei-Dao encantoume, pero eu son consciente de que, ao ler traducións, os libros sempre perden. E aí tamén hai un xogo de brétemas: confusión, distorsión. Porque eu leo un poeta que me parece que escribe moi ben, pero realmente non lin ese poeta, senón unha tradución. E eu tamén busco, dalgunha maneira, a confusión do lector… O título, Se pedra na brétema, é un condicional imposible. Podes imaxinar o nome brétema coma un verbo que suxire conservar, aguantar. Pero iso levaríate a un imperativo. É unha loucura, un texto sintacticamente imposible…

Hai símbolos que se repiten. Que son os peixes prateados? Non serán uns bichos que comen o papel?

Son, si, uns insectos bonitos pero dañinos, que comen os libros: os lombos, as beiras… sen destruílos de todo. É un animal que pouca xente coñece: só os que somos noctámbulos. Nós estamos empeñados en escribir, en deixar memoria do que somos, e veñen uns bichos pola noite e comen a memoria. A escrita é desexo de permanencia. Pero a nosa única verdade é a extinción. Os bichos que devoran os libros son o paso do tempo…

Se pedra é permanencia e brétema é o efémero, que é a luz que ilumina a pedra e traspasa a néboa?

Escribín este libro sen ser consciente desa presenza da luminosidade. Si sabía que estaba moi presente o líquido: a auga, o río… A luz pode ser a esperanza. Hai un poema que fala de que collo na man un vagalume. Murakami ten un relato no que conta iso mesmo: un home que se sente perdido, que colle un vagalume e que así xa se sente cun lugar na vida, porque ten a luz na man.

Sabemos que camiñamos cara á extinción, pero buscamos algo co que agarrarnos á vida. O meu libro anterior, Emily on the road, era a escuridade e o pasado. Este libro é a esperanza, o futuro. Tamén falo neste libro dunha lámpada azul que teño desde adolescente. É unha luz que me acompaña desde que comecei a escribir. Sigo tendo esa lámpada, de igual xeito que sigo a ser fiel á miña historia literaria, no sentido de que sigo escribindo coa ilusión de cando tiña 17 anos. Emily foi un axuste de contas co que fora a miña vida. Este libro é un pouco: 20 anos desde que comecei a escribir e sigo aquí.

"Sabemos que camiñamos cara á extinción, pero buscamos algo co que agarrarnos á vida"

“Só as palabras que aguantan o incendio”, “a literatura debería ardernos nos ollos” e “contra a pobreza da poesía desafiuzada”. Son versos do libro, que ten bastante de reflexión sobre a propia escrita. En que sentido?

Hai outro verso que di que a miña biografía é a historia dun estilo. Eu publico moi pouco, pero escribín moito. Hai unha canción de Leonard Cohen que fala dos obreiros da canción. O da poesía desafiuzada é porque o poeta fai algo que a maioría da xente considera inútil, pero non deixa de ser coma un obreiro: é a súa forma de vivir, érguese para ir á obra… Tamén é unha ironía, relacionada co comunismo chinés. Despois, nos meus libros hai moitas citas, directas e indirectas, de escritores que me gustan moito.

O da literatura que arde nos ollos é por Carlos Oroza. Os seus versos eran pura poesía oral. E, cando o lía, pensaba que, efectivamente, os seus versos ardíanme nas mans. O das palabras que aguantan o incendio é porque só os versos que resisten a queima permanecen, non murchan. No inicio do libro teño varias citas. Unha é de Clara Janés, que fala de Vladimir Holan, un tipo que se pechaba na súa casa na illa de Kampa para escribir. O primeiro poema do meu libro tamén fala diso: chego a casa cos pés mollados e póñome a escribir. Por certo, o primeiro verso do libro é “na brétema” e o último é “se pedra”. Ten unha estrutura circular.

"Cando lía a Oroza pensaba que, efectivamente, os seus versos ardíanme nas mans"

Hai moitas relacións, no poemario, dunhas cousas coas outras...

No limiar, Hsieh Ling-yün, que é un poeta medieval, fala do ascenso por ríos e montañas, en soidade. Da mesma maneira, no limiar deste libro teño a este poeta chinés, moi coñecido, no de Emily on the road teño a Emily Dickinson e no do meu primeiro libro, Orfeu en soños, teño a Walt Whitman. Así que teño aos máis famosos e importantes. É un xogo, claro, unha ironía.

Os versos de Wu Shu-teh, do final, din que “o petróleo segue os nosos pasos”. Tamén din “E nós sempre seguiremos o Partido Comunista”, que é no que se fixa a maioría da xente. Eu non teño nada contra o comunismo, pero interésanme os escritores que desobedecen o que lles mandan. Mais o que a min me interesa, nestes versos, é o petróleo: vivimos nun mundo dependente do petróleo. Somos petróleo. Mais de aí sae tamén a tinta coa que escribimos. A escrita segue a nosa vida. A tinta segue os nosos pasos. Despois de recoller eses versos, o libro leva un colofón que é meu no que falo do Prestige, do petróleo que seguía os nosos pasos e da tinta que seguía o noso pensamento. Si, hai moitos detalles que pode ver unha lectura atenta.

Por que di o libro que só se es quen de facer unha coroa de flores co carácter difuminado da escrita chegarás á poesía revolucionaria?

Iso remite a Ezra Pound.. Falabamos antes de Carlos Oroza, a quen tiven a sorte de coñecer. Con Uxío Novoneyra pasoume unha cousa: non puiden chegar a coñecelo en persoa. El dixera que os meus poemas lle lembraban os que el escribía á miña idade. Unha amiga ía presentarnos, pero el enfermou e xa non foi posible. Mais teño a dedicatoria del, que era un poema caligráfico, e á súa vez el imitaba a caligrafía chinesa... Eu penso que a poesía require coñecer uns códigos. Require certa preparación e predisposición. De xeito que só quen coñeza eses códigos podería ser un poeta revolucionario. Evidentemente, isto tamén é ironía. Eu non son un poeta revolucionario.

"Eu penso que a poesía require coñecer uns códigos. Require certa preparación e predisposición"

Manolo do Río salientaba tamén en Outes a importancia na historia da literatura do tema da viaxe de ida e volta á brétema, ás tebras. Xa que falabamos de Novoneyra, ti tamén debuxas unha paisaxe. Que é un monte galego: frío, auga, humidade…

Si, claro. De feito, Emily on the road levaba o subtítulo Unha viaxe ás terras do Oeste, en referencia a unha obra chinesa, a do rei mono e a viaxe ao oeste. En Emily eu facía unha viaxe ao oeste, pero o oeste era Fisterra. O oeste que Novoneyra traslada ao Courel eu trasládoo a Fisterra. Levo as montañas e o río de China á paisaxe galega. É como un invento dunha tradición, de seguir un tipo de poesía chinesa. Tamén é ironía, claro. Unha China imaxinada, difuminada, que traio para aquí, dicindo que poderiamos facer aquí unha poesía coma a chinesa…

O soño sae tamén moito no libro. E ten que ver coa brétema. Que significa?

A brétema é algo efémero, que non podemos reter, coma o soño. Borges contaba algo que dicía Coleridge: se ao espertar atopamos na man a rosa coa que soñamos, que pasaría? Pero iso non vai pasar, porque é imposible. Mais si temos esa sensación de espertar e non saber se algo pasou ou non. E iso tamén é brétema. Nun dos poemas falo dun neno morto. É un neno que coñecín e que morreu. E era espertar e pensar: si, está morto. Desgraciadamente, non fora un soño.

Hai un poema que se vai desenvolvendo, medrando, en distintos lugares do libro. Cando chegamos a lelo completo, di: “Non somos nós non/ son as horas mortas/ ou nós/ na gorxa fúnebre/ das horas”. Xa foi saíndo mais… diso vai o libro. O que somos, o paso do tempo, a vida fronte ao baleiro de saber que vas morrer. É un libro existencial. Ben, en realidade todos os libros falan da existencia… Resúmelo nun verso: “Fraxilidade do existir”.

Si, é iso, o paso do tempo. Os reloxios antigos, barrocos, dicían: “todas hieren, la última mata”. As horas, claro. E si, claro, todos os libros falan do paso do tempo. A escrita é loita contra o tempo, desexo de permanencia. O da fraxilidade do eu penso que xa se explica por si mesmo. Somos seres fráxiles, coma os insectos. Coma o peixe de prata, que sae do seu refuxio para alimentarse e, de repente, é esmagado por un humano. O noso tempo vaise acabar. E todo isto lévanos, si, ao existencialismo, a Kafka, a Ferrín…

"Somos seres fráxiles. Coma o peixe de prata, que sae do seu refuxio para alimentarse e, de repente, é esmagado por un humano"

Hai uns personaxes que saen tamén algunha vez. Seres extraviados, alcoholizados… Fráxiles tamén.

Cando chove facemos coma unha paréntese: vamos tomar un café ata que escampe. A taberna, no medio do frío e da chuvia, coma na Esmorga, tamén pode ser un refuxio. Unha vez fun a un bar e uns homes que estaban bebendo ás dez da mañá comezaron a meterse comigo porque levaba un libro. Acabou sendo unha conversa interesante, pero tensa. Contáronme que estaban no paro… E eu decatábame de que os vía con pena, pero case coa distancia do entomólogo. Coma insectos. E pensaba que iso non estaba nada ben. Que pasaría se fose eu o que estivese alcoholizado e no paro?

E a dor e a ferida? Son tamén a ferida de saber que vamos morrer?

Efectivamente. E tamén a ferida da escrita. A dor da palabra.

E a memoria? O desexo de permanencia que comen uns bichos, dicías antes.

Si, ese desexo de durar, de non marchar, coma a pedra. Ou coma a lápida. Pero a lápida pode romper, ou ser trasladada. Nacemos cun corpo e somos como menhires, avanzamos pola vida co noso corpo -que a min me condiciona bastante porque son grande, pero non por iso son menos fráxil do que podes ser ti-. Queremos ser coma a pedra, podemos resgardarnos da chuvia, pero non podemos librarnos da brétema, que sempre penetra igual. Mais a brétema tamén ten dobre sentido. Pode ser mala ou boa. Pode permitirnos agocharnos ou non ver o que é feo.

"Queremos ser coma a pedra, podemos resgardarnos da chuvia, pero non podemos librarnos da brétema"

Ese corpo é frío e está canso…

Dicía Rosalía que por que escribimos, se sempre somos os mesmos. Sempre dicimos o mesmo. Os escritores estamos repetindo sempre as nosas teimas. Pero temos empeño en seguir.

Tamén está bastante presente a música. Ou a viaxe, coma en Emily.

Hai neste libro referencias directas ao jazz, por exemplo. Escribín a primeira parte de Emily, nun momento escuro da miña vida, escoitando a versión de Gloomy Sunday de Billie Holiday. É unha canción ultradepresiva. Mesmo se dicía que estaba relacionada co suicidio. No meu libro, hai un personaxe fracasado, que colle unha coitela de afeitar, pero en vez de abrir as veas corta unha foto, e aí comeza a viaxe. Tamén hai cancións de Bob Dylan, que me axudan a levar o oeste americano ao oeste galego. En Se pedra na brétema non hai tanta música.

Manolo citou tamén a Orfeu no seu discurso sobre o teu libro, ou a historia da literatura… De ‘Orfeu en soños’, o teu primeiro libro, di a lapela de ‘Se pedra na brétema’ que percorría desde a literatura clásica até Manuel Antonio.

Supoño que Manolo se refería á miña tendencia ás citas literarias. Mesmo hai xente que me di que o que fago é só xuntar citas. Eu sei que repito sempre o mesmo, que digo o que outros xa dixeron, e se cadra non mellor ca eles, pero dígoo desde min, fago miñas as súas palabras… O de Orfeu ten que ver, claro, co mito de Orfeu. De tanto amar, podemos acabar destruíndo o que amamos. É un xeito de falar do que perdemos. Coma Frankenstein coa nena.

É o que pasa na escrita. Queremos reter o pasado, a memoria, pero poder ser peor. Escribir, facer arte, tamén implica dor, sufrimento.  Orfeu é ademais tamén o deus da música e da poesía. E a música é a arte máis perfecta, a máis universal.

Iso dos poetas e o sufrimento acaba de soarme un pouco romántico.

Eu non me identifico nada cos poetas románticos. Pero si penso que, cando fas algo que é incomprendido, tes momentos de sufrimento. Mais o que dicía non ía no sentido do poeta elixido ou do poeta subido ao pedestal. Desprezo esa actitude, ademais. Pero si penso que en certos momentos sofres. Pregúntaste que fas escribindo, para que… É esa tiranía da escrita, sobre todo se es esixente contigo mesmo… Mais penso que iso pode pasarnos a todos no noso traballo.

"Eu non me identifico nada cos poetas románticos. Pero si penso que, cando fas algo que é incomprendido, tes momentos de sufrimento"

Comezaches no colectivo Sacou. Que influencia tivo na túa escrita?

Foi a experiencia que me cambiou a vida, no aspecto literario. Eu tiña 18 e 19 anos e participaba naquel grupo, que se estaba conformando. Estabamos no instituto da Virxe do Mar, en Noia, e íamos ao bar que fora de Avilés de Taramancos. Había unha revista, a Casa da Gramática, na que colaborabamos. Tiñamos conversas de literatura, de música, de cinema… Aprendiamos todos uns dos outros, a influencia era mutua. Creamos a nosa propia revista, A Caramuxa. Foi unha grande aprendizaxe, unha lección para toda a vida.