En troques de facer eu unha análise da novela para o que talvez non estou preparado, pensei en lle facer unha entrevista ao seu autor. Cando a presentamos no espazo cultural RioLagares, en Vigo, o pasado 8 de maio, lanceille unhas preguntas, que me respondeu en directo e logo matizou por escrito
Hai días lin un texto que me fixo reflexionar, que non é pouco. Trátase da novela Birken do escritor tudense Diego Alfonsín, que adoita escribir de xeito indiferente en galego e mais en castelán, para insatisfacción de algúns e deleite dos máis.
En troques de facer eu unha análise da novela para o que talvez non estou preparado, pensei en lle facer unha entrevista ao seu autor. Cando a presentamos no espazo cultural RioLagares, en Vigo, o pasado 8 de maio, lanceille unhas preguntas, que me respondeu en directo e logo matizou por escrito. Este é o resultado da tal entrevista. Mais antes de lela, se cadra sería de interese que vexan a presentación editorial que Galaxia fai da obra, para ter unha referencia dun libro que leron ou non aínda.
Presentación editorial de Birken na páxina da editorial Galaxia: "Birken só quere saber onde comezan e onde acaban as preguntas, por iso pon os signos de interrogación ao comezo e ao final. Birken quere saber por que os holandeses si e os galegos non. Birken acaricia as árbores da horta coma se fosen seres queridos. Durante unha viaxe en tren, recoñece un antigo compañeiro da facultade no mesmo vagón e descobren que van visitar a mesma exposición. Birken conta que lle gustaría escribir como Thomas Bernhard, pero como Thomas Bernhard só pode escribir Thomas Bernhard. Birken sabe que nunca, baixo ningún concepto, debería volver a Galicia; pero un día descobre que algo o inquieta nese lugar onde todos aceptamos que se agocha o corazón".
Na novela o narrador refírese sempre a Birken, que lle dá a réplica como alguén que chega á súa vida de xeito circunstancial (unha viaxe nun tren). Podes contar como chegou Birken á túa vida?
Birken chega como unha presenza fantasmal, un ser imaxinario que nace de teimas e inquietudes persoais. Coido que todos albergamos algún fantasma co que en diferentes momentos establecemos un diálogo. Porlle un nome e colocalo nun escenario literario é unha maneira de humanizalo. Cando me atopo con Birken sentado nese tren só teño que deixalo falar.
"Birken chega como unha presenza fantasmal, un ser imaxinario que nace de teimas e inquietudes persoais. Coido que todos albergamos algún fantasma co que en diferentes momentos establecemos un diálogo. Porlle un nome e colocalo nun escenario literario é unha maneira de humanizalo"
Hai referencias constantes a Heidelberg, onde exerceu de lector. Non é que Birken idealice a súa vida en Lisboa ou Heidelberg, mais hai unha certa sensación de que o regreso á Galiza non é satisfactorio. Como o viviu e como cre que o vive Birken?
Tanto os regresos como as partidas implican certa conmoción, poden resultar problemáticos porque alteran hábitos e costumes asentados que proporcionan paz e seguridade. Pero tamén teñen un atractivo compoñente de aventura e descuberta, un estímulo que, en moitos aspectos, resulta fascinante. Deixar un país onde un pasou case unha década e instalarse nunha nova realidade, como é o caso de Birken, é un proceso que non se resolve en dous días: a alma sempre tarda en se asentar. Birken, ademais, tende a idealizar certas vivencias e lugares do seu pasado e a se centrar en aspectos concretos desas épocas da súa vida que quere preservar: necesita contarllo a alguén. Supoño que a recreación nostálxica do pasado é algo que nos caracteriza como humanos.
Está é unha novela curta ou un conto longo. Tanto ten, ou non? Pensa que a estrutura dun conto é distinta sempre da dunha novela?
Para responder dunha maneira minimamente satisfactoria a unha pregunta coma esta precisaría de pensar a resposta con máis vagar. En principio diría que a extensión non ten por que condicionar a estrutura, se ben as novelas longas, pola súa propia natureza expansiva, requiren dun manexo diferente da información que pouco a pouco se vai acumulando, un aspecto que quizais si poida condicionar a estrutura. Pero podemos atopar exemplos de contos de enorme complexidade en canto á estrutura e novelas moi sinxelas nese aspecto. Cada libro ten mecanismos narrativos propios e responde a leis internas de seu, e aínda que poidamos encontrar contos e novelas que comparten estruturas semellantes, se cadra non sempre é posible equiparalas. Quizais máis que un tema de estrutura, as diferenzas fundamentais entre contos e novelas teñan que ver coa maneira en que se condensa a información, e iso ten máis que ver, penso eu, co estilo. Unha pregunta deste tipo daría para un libro enteiro.
"Escribir axuda a descubrir que pensamos sobre certas cousas, aínda que tamén existe a posibilidade de que unha vez que o escribamos non esteamos dacordo, o que tampouco me parecería un problema, pois a literatura non vai de ter ou non ter razón"
Hai unha certa vontade provocadora no discurso sobre a lingua ou a personaxe de Birken reflicte a confusión do propio autor?
As confusións do autor non teñen por qué ser as do personaxe do libro. De feito, creo que non o son. Atreveríame incluso a dicir que o personaxe contribúe a que o autor ande menos confundido. Birken é claro e contundente, eu non o son tanto. Escribir axuda a descubrir que pensamos sobre certas cousas, aínda que tamén existe a posibilidade de que unha vez que o escribamos non esteamos dacordo, o que tampouco me parecería un problema, pois a literatura non vai de ter ou non ter razón. Non hai vontade de provocar cando escribo, a provocación non é o que me move a escribir. Cando escribo non pretendo nin agradar nin provocar, moito menos denunciar ou cambiar nada. Iso non significa que non sexa consciente das opinións que un libro pode suscitar. Son profundamente honesto cando escribo e esa honestidade responde a un compromiso entre a linguaxe mais eu, ese é o meu único compromiso, sen máis intermediarios. A provocación non ten cabida nesa relación.
O narrador e o seu contrapunto, Birken, van na procura dun cadro de Giacommo Pergolesi: Non din con ningún Pergolesi aue non fora o músico do século XVIII
O Giacommo Pergolesi da novela é un personaxe misterioso do que a penas se conservan datos. Tivo unha vida discreta e esquiva da que pouco ou nada se sabe. A súa obra é escasa e pouco estudada. Os documentos referidos á súa vida e obra sempre son confusos e nada fiables. Estou seguro de que el preferiría que seguise sendo así.
"Non hai vontade de provocar cando escribo, a provocación non é o que me move a escribir. Cando escribo non pretendo nin agradar nin provocar, moito menos denunciar ou cambiar nada. Iso non significa que non sexa consciente das opinións que un libro pode suscitar"
Fala do que nos custa despedirnos aos galegos, da situación ridícula que ás veces se dá? Eu experimentei o mesmo cos portugueses do norte. Moléstalle ou simplemente é a constatación dun feito.
Coido que é a constatación dun feito, pero non sempre me molesta. Esa maneira de prolongar as despedidas durante tanto tempo ten algo de cómico, e aínda que ás veces me poida molestar porque non quero perder tempo, moitas veces tamén me resulta entrañable. En todo caso é un ritual que coido que hai que respectar. Cos anos un aprende a entender a importancia das tradicións e dos rituais: son mecanismos de supervivencia.
Birken quere escribir como Thomas Bernhard, e ti, de verdade quererías escribir como alguén ou estás satisfeito escribindo coma ri mesmo?
Supoño que ningún escritor quere parecerse a outro, ¿que sentido tería escribir entón? Eu querería escribir frases que nunca antes foran escritas, crear algo novidoso cun estilo novo, pero tamén son consciente de que, no fondo, a literatura é tradición e diálogo e non somos máis ca ecos das voces que nos precederon e conforman. Con todo, penso que o mellor é non saber demasiado sobre o que un escribe e as súas posibles repercusións, a quen se parece ou deixa de se parecer. Saber pouco ou nada sobre o que un fai coido que é beneficioso á hora de escribir.
"Os finais para min sempre son un divertido estímulo porque nunca sei como vou acabar cando comezo un libro; nunca sei se conseguirei acabalo e tampouco sei se conseguirei un final que me guste. Acabar un libro sempre é unha agradable sorpresa"
A novela iníciase cun coñecemento casual, no tren e despois está ese final: Cando se afianza a escuridade, Birken mais eu buscámonos entre as sombras. A única luz que nos guía é a dos froitos na árbore., queda aberto, non se sabe se fala dos caquis verdes como fonte de alucinacións ou de algunha procura máis sexual. Fálame un pouco da importancia que lle dás -se lle dás- ao inicio e o final dunha novela.
En ningún momento pensei en nada de carácter sexual, polo menos non conscientemente. Dolores Vilavedra dixo na radio que no libro estaba presente o tema do dobre e estou dacordo con ela, aínda que non fora algo deliberado pola miña parte. No fondo, e salvando as máscaras e as distancias que implica toda ficción literaria, o narrador e Birken son, en boa medida, a mesma persoa. En canto ao que preguntas sobre a importancia dos inicios e dos finais, diría que son fundamentais, aínda que iso non significa que teñan que ser frases ou parágrafos espectaculares. Hai frases coas que comezan grandes novelas que poderiamos escoitar nun bar facilmente. Diría que o inicio é máis ben unha maneira de establecer un estilo determinado, un fundamento que estableza unha dinámica a seguir, algo semellante ao que sucede coa tonalidade na música. Atopar esa cadencia adecuada coido que é unha das cousas máis difíciles cando se quere escribir. Aínda que pareza paradóxico, un pode ter a capacidade de escribir ben e non conseguir facelo. En canto aos finais, para min sempre son un divertido estímulo porque nunca sei como vou acabar cando comezo un libro; nunca sei se conseguirei acabalo e tampouco sei se conseguirei un final que me guste. Acabar un libro sempre é unha agradable sorpresa.
"Non creo que o fetichismo ortográfico contribúa en ningún sentido á vitalidade dunha lingua; tampouco a idealización de pasados ideais que moitas veces só responden a recreacións míticas e novelescas. Nunha dinámica semellante podemos situar o uso abusivo de palabras como capitalismo ou patriarcado para explicar de maneira simplista e maniquea calquera tipo de problemática"
Vostede escribiu e escribe en castelán e galego de xeito indiferenciado, entendo eu que como manifestación dun mosaicismo lingüístico persoal. En varios momentos da novela, dun xeito sarcástico fálase de “a escritora chea de razón”, que considera a escrita en castelán paradigma do colonialismo, o capitalismo e o heteropatriarcado. Tamén fala en boca desa escritora da diferenza de aceptación das novelas escritas en castelán e mais en galego internacional (con grafía portuguesa). Para un escritor galego escribir en castelán é unha herexía e escribir en portugués unha beizón. Xa que todo o mundo sabe que o español si, mais o portugués non ten nada a ver co colonialismo, o capitalismo e o heteropatriarcado.
Non creo que o fetichismo ortográfico contribúa en ningún sentido á vitalidade dunha lingua; tampouco a idealización de pasados ideais que moitas veces só responden a recreacións míticas e novelescas. Nunha dinámica semellante podemos situar o uso abusivo de palabras como capitalismo ou patriarcado para explicar de maneira simplista e maniquea calquera tipo de problemática. Parece que todos os males do mundo se reducen a esas palabras. Hai xente que debe de pensar que mencionando seguido capitalismo e patriarcado van contribuír a crear unha especie de nova conciencia por arte de maxia, como se se tratase dun feitizo ou un sortilexio de efectos visionarios e sanadores.
Non me contestou precisamente a pregunta anterior, mais entendo a reticencia. Aquí asubían as dagas voadoras. Poderíame falar da simboloxía, se é que a considerou dos caquis.
Na horta da miña casa hai unha árbore de caquis que plantou o meu avó hai máis de setenta anos. Téñolle un gran apego a esa árbore. Os froitos que dá son máxicos: brillan na escuridade.
