Hai un fío que une ‘Resistencia da auga’, o novo poemario de Xabier Cordal, co seu anterior libro, ‘Transmuta’. Ten que ver coa precariedade. Co desexo expropiado. Co exilio do rural. Coa renuncia, obrigada, á propia identidade. Falamos co autor de ‘Resistencia da auga’ (Chan da Pólvora) e do que é o seu primeiro libro de narrativa, ‘Relatos para televisión’ (Xerais), unha serie de contos cunha forte presenza do fantástico unida, como no resto da creación literaria de Cordal, a unha clara conciencia das relacións de poder entre clases sociais.

Había bastantes anos que non publicabas e ‘resistencia da auga’ parece, ademais, feito en distintos momentos. Como foi o proceso de escrita deste libro?

Os poemas non cesan de escribirse dentro e fóra, dá igual que sexamos conscientes diso ou que non nos creamos poetas. En canto ao proceso de escrita, foi rápido e non quixo atender demasiado ao que o autor cría saber sobre tal ou cal asunto.

“Os poemas non cesan de escribirse dentro e fóra, dá igual que sexamos conscientes diso ou que non nos creamos poetas”

De ‘transmuta’, o teu poemario anterior, dixeras que era un xeito de “falar partindo da precariedade” (da xeración da posguerra), “dunha pobreza que incluía o descoñecemento e que viña de moito atrás”. E que o reto era “interiorizar esa violencia, sentila, facela consciente e botala fóra”. Cal é a relación entre 'transmuta' e 'resistencia da auga', nese sentido?

Nese sentido unha parte de ‘resistencia da auga’ responde á necesidade de seguir, aínda que doese, aquel fío que na obra anterior ecoaba desde a precariedade e a violencia. Varios poemas deste libro empezaron por aí e remataron no propio corpo. O camiño xa estaba feito, podíase percorrer en calquera dirección as veces que fose preciso.

A segunda parte de ‘resistencia da auga’, a que ten máis de reflexión metapoética, parece tirada dunha experiencia real dun clube de lectura. Foi así? Como xorde esta parte?

Non, non houbo unha experiencia como a que se describe. Podería dar para un ensaio, pero finalmente o que saíu foi un poema con moito traballo de posprodución.

En calquera caso, varios dos poemas (tamén nos teus anteriores poemarios), parecen ter a súa orixe en experiencias, sensacións, na memoria de momentos... Mais o real e a ficción mestúranse (como en ‘Relatos para televisión’, por outra banda). Que é o real na poesía?

O real na poesía? Buf, iso sería polo menos complexo como preguntarlle á linguaxe que ten de real. A poesía crea a realidade, tamén existe como parte dela e tamén pode semellar un reflexo do que percibimos habitualmente, e limitamos, baixo o nome xenérico de realidade. Todo o que digo ocorre de xeito simultáneo e non só pasa coa poesía.

“Á novela gústalle, desde que nace, xogar con versións extremas do real e do fantástico, ou coa dialéctica entre as dúas. A poesía é previa a esas categorías, máis poderosa”

Penso por exemplo, se me permites o excurso, na lectura común d´’O Quixote’: dado que o protagonista se fixo consciente do real, fantasía, personaxe e relato deben morrer. Pero en absoluto desaparece aí a ficción, o que se esgotara fora unha época e polo tanto algúns soños relacionados con ela. Así que naceu outra fantasía, a da modernidade, máis sofisticada, na figura dos narradores Cide Hamete e Cervantes, dúas personaxes da modalidade de ficción que chamamos realismo. Á novela gústalle, desde que nace, xogar con versións extremas do real e do fantástico, ou coa dialéctica entre as dúas. A poesía é previa a esas categorías, máis poderosa.

"nacín hai máis de 50 anos e a violencia continúa/a bloquear a dicción", di un dos poemas, referido a esa vergoña inoculada polo poder ao propio "acento", fronte a unha lingua supostamente "neutra", "normal", non marcada. De que xeito está este tema neste poemario?

A vergoña ou a burla contra moitos signos de identidade nacional é un xesto racista que moitos galegos practican a diario desde o momento en que asumen o relato español, o que nel se di que somos. Non se trata dun racismo totalizador: as mesmas persoas que odian a fonética da lingua galega ou se burlan dela (sen ao mellor sospeitaren sequera que se están burlando de si mesmas, dos seus pais, das súas avoas...) poden amar outros signos identitarios. Pero a fonética do idioma sofre un duplo estigma: por un lado, a súa vitalidade está lonxe dos centros de poder; polo outro, soa moi distinta da española.

“As mesmas persoas que odian a fonética da lingua galega ou se burlan dela poden amar outros signos identitarios”

Por que, como di outro dos poemas desta segunda parte, "non hai volta a fogar ningún"? Por que, en relación con iso, quixo este poemario afastarse de nostalxias e mitificacións?

Si, afastarse do relato risquiano da Galicia ideal, labradores felices do antigo réxime. Ao final seremos o que consigamos ser e perderemos o que non consigamos actualizar ou non pague e pena. Que nos guste o resultado xa é outra cousa.

A terceira parte está dedicada ao exilio. Que é o exilio en 'resistencia da auga' e como lle afecta á familia?

Centos de miles de persoas da Galicia rural exiliáronse desde o XIX, e o fluxo continúa, para fuxir da pobreza. Unhas marcharon fóra, outras ás cidades do noso país, pero na maioría dos casos a migración forzosa, que xa se dera na Europa da revolución industrial, non conlevou unicamente renunciar a determinadas formas de vida que non eran precisamente idílicas, senón aos elementos básicos da identidade.

“A poboación campesiña española ou inglesa mudou tamén o sacho pola fábrica, pero non sufriu escarnio, non houbo presión social para que deixase de ser española ou inglesa se quería vivir mellor”

A poboación campesiña española ou inglesa mudou tamén o sacho pola fábrica, pero non tivo que cambiar nomes ou apelidos, non sufriu escarnio, non houbo presión social para que deixase de ser española ou inglesa se quería vivir mellor.

"escribes para ser amado/ é o principio do exilio". Podes explicar estes versos? 

Sigo pensando neses versos... non sabería articular un discurso moi coherente acerca deles, o único que dou comentado é que crecemos desde as nosas limitacións, sufrindo, e que sentimentos como a felicidade ou a plenitude non adoitan producir as mellores obras.

Na cuarta parte están moi presentes as medusas. Por que che interesa a medusa como figura mítica? Como se relaciona a figura da medusa coa idea do exilio no poemario?

Gústame a pregunta, pero é difícil. Si, acabei sabendo acerca das medusas, de Medusa, da Gorgona e das eguas. Dos pesadelos algo xa sabía. Medusa presentouse en formato onírico, case visionario, e eu non combato as visións, intento aprender delas. Por iso prefiro que responda Medusa, que se exprese no formato que ela mesma escolleu. Son poemas que, teño a impresión, falan sobre como nos exiliamos do corpo cando aceptamos que algo, unha idea, un propósito, unha ilusión... nos suplanten.

“Medusa presentouse en formato onírico, case visionario, e eu non combato as visións, intento aprender delas”

Na quinta parte, "expropiación do gozo", hai uns poucos versos que podería dicirse que resumen o contido do poemario. "cando bailan/ a ausencia nocturna/ e unha infancia incurable", di, por exemplo. Como se relacionan amor e infancia neste poemario?

A expropiación é un acto de forza de calquera estrutura de poder para engordar e para perpetuarse. A tradición católica apoiou o franquismo porque sabía que a súa vitoria significaba afondar nas políticas de expropiación do desexo. Así fora sempre, había que anulalo precisamente desde a infancia, sublimalo no amor polas imaxes devocionais. E se se mostraba ingobernable, que fose un pesadelo. Porque claro, un empeza desexando un corpo e... quen sabe, medra e ao mellor acaba pedindo a independencia ou o salario mínimo universal.

“Un empeza desexando un corpo e, quen sabe, medra e ao mellor acaba pedindo a independencia ou o salario mínimo universal”

O nacionalcatolicismo era tétrico, aburrido e obsoleto como mecanismo para conservar o poder. Pero a abrasión do desexo quedou nos nosos xenes. Hoxe, como ten observado Zizek, o imperativo universal do goce tivo como efecto transformar as imaxes consumistas nunha devoción... agora que os nenos aprenden a consumir pornografía e a apostar non deixa de ser curioso que os resultados sexan igual de destrutivos, só cambiou a estratexia para expropiar o corpo, o que o corpo soña.

Na sexta parte, "unha montaña e o vento", hai unha sorte de recetario para poetas novos. Este título, e outros, e máis detalles do poemario que fan pensar na intertextualidade, parecen ter unha certa intención paródica. Por que?

“unha montaña e o vento” é un canto fúnebre, pero o recetario ao que te refires tamén está pensado para min.

Que ten que ver esa parodia co certo pudor -que é tamén unha marca de xénero- a falar do íntimo?

Así é, desde logo. Aos homes edúcannos para nos distanciar das emocións. Creo con todo que bastante poesía galega asinada por homes superou xa esa consigna, pero nunca está de máis advertir que as persoas que fedellan demasiado no embigo acaban no hospital, inféctase con facilidade.

Na última parte, "fundación", están os versos que lle dan título ao libro. Podes explicalos? Que se tenta fundar e cales son as resistencias?

Tentamos fundar a utopía, coma calquera outro pobo do mundo. Na nosa tamén hai xustiza e sentímonos felices e libres. É importante o que ocorre mentres a intentamos construír, as relacións que tecemos, cada conquista diaria. É unha utopía de amor, compartimos iso. Hai tamén temporadas nas que vén a sombra, desespera cando nese acto refundador o predicado parece estar ausente, parece que saltamos de frustración en frustración e pouco máis. O que pasa é que xa non sabemos vivir doutra maneira.

“Tentamos fundar a utopía, coma calquera outro pobo do mundo. Na nosa tamén hai xustiza e sentímonos felices e libres”

-"se vises o poder/ se vises/ como nos arbora unha historia clandestina". Podes explicar estes versos? De que xeito está neste poemario a militancia política, e esta en relación coa familia?

Polo menos no meu caso, desde rapaz a inquietude política, que ultimamente non me atrevo a chamar militancia, medraba en proporción directa ao medo familiar. O medo sinalaba sen disimulo na dirección do tabú, non debe haber cousa que atraia máis a un adolescente ca un tabú, dá igual o que oculte. Agora que meus pais xa non están penso que, á súa maneira, se amañaron para sinalar por onde se encontraba o camiño da emancipación. Para eles era, desde logo, unha tarefa imposible.

“Agora que meus pais xa non están penso que, á súa maneira, se amañaron para sinalar por onde se encontraba o camiño da emancipación. Para eles era, desde logo, unha tarefa imposible”

Cambiando de libro, pasamos a 'Relatos para televisión', o teu primeiro libro de relatos. Por que para televisión?

Sen dúbida é un título moi ambicioso.

Pode resultar sorprendente para quen coñece a túa obra polos teus poemarios que te poñas a escribir sobre vampiros, cyborgs, extraterrestres... Mais en ‘Relatos para televisión’ hai algo que é moi "marca da casa" da túa escrita, que é a conciencia das relacións de poder entre clases sociais. Quixeches que iso estivese moi presente?

Hoxe un puñado de familias controlan máis da metade da riqueza do planeta. Teño a impresión de que nos vai resultar difícil ver unha serie en Netflix que fale acerca diso.

“Hoxe un puñado de familias controlan máis da metade da riqueza do planeta. Teño a impresión de que nos vai resultar difícil ver unha serie en Netflix que fale acerca diso”

Hai un vampiro ao que os humanos danlle un pouco de mágoa. E non é o único. En realidade, os humanos son, no libro, bastante estúpidos. Parte das historias parecen ambientadas no futuro, mais en realidade falas do presente. Por que facelo desde eses seres de ficción que son, tantas veces, proxeccións dos nosos propios medos?

Hai unha heroína, Cleo, que non ten ningún deses trazos, tampouco os ten o rapaz que ama. Hai no epílogo un contador de historias e un auditorio atento. Moitas personaxes que manteñen a dignidade a pesar da sordidez. Non, non estou moi de acordo co que dis. Creo que os máis idiotas do libro son os cyborgs. O groso das personaxes humanas son moi humanas, diría que entrañables. Polo menos aquelas que non forman parte dos mecanismos de poder.

Hai un relato sobre unha muller que ten un fillo nun hospital moi caro... Podes explicar este conto?

Podo explicar como empeza, non quero arruinar o final! Empeza cunha muller embarazada, unha traballadora precaria que xunto co seu home está convencida de levar dentro o fillo dunha forza maligna, que é exactamente o que os dous desexan. Aspiran a formar parte da clase acomodada, obteñen diñeiro con negocios escuros, moi escuros, son deses, digamos, autónomos que cobran en negro... pero nada vai saír como esperan.

Noutro, unha empresa crea unha firma pantasma para tapar a súa propia corrupción. De que é alegoría este conto?

Só hai que poñer a tele en calquera canal, dá igual noticias, anuncios, películas sobre iso que chaman crime organizado...

Algúns contos están relacionados entre si: o do vampiro e o do asasino que rouba fígados, por exemplo. Podes contar algo desas relacións?

Fun sementando pistas aquí e acolá por se a alguén atento lle divertía encontralas. O certo é que o vampiro detesta a violencia para alimentarse e tamén a evita na vida en xeral, excepto cando non hai remedio. Por iso se sente máis tranquilo subcontratando a alimentación e non facendo demasiadas preguntas. Despois hai algún biocyb que aparece, co nome cambiado, en polo menos dous relatos. E varios desenvólvense nunha metrópole difusa e semiasolagada, á beira dun mar de mareas enormes. Esa pintouna Lugrís.

Noutro dos contos, un neno decide vivir debaixo das saias da nai. Por que? Por que ten medo?

O medo é máis ben o camiño polo que chega a descubrir dentro desas saias algo máxico, inesperado e fascinante.

E a historia do cyborg Canon e Florencio? Podes contarnos algo dela?

Xosé Florencio é moi feliz co seu biocyb de última xeración. Canon ten todo tipo de recursos e habilidades, non é de estrañar que Florencio viva encantado, sen máis ambicións, a cotidianeidade que el lle ofrece.

Algo máis que queiras comentar?

Si, vou sumarme ao poeta Gonzalo Hermo para darche as grazas polo incansable compromiso co xornalismo cultural. E quero agradecer tamén a xenerosa recepción que están tendo as dúas obras, mil grazas ás persoas que as andan a ler e a quen opinan sobre elas nos medios e nas redes sociais. Síntome moi afortunado.