1. A xeración Polaqia tomou o poder. Os nomes que sobresaen no presente da banda deseñada galega son os que se deron a coñecer hai case dúas décadas baixo o nome de Polaqia, un colectivo de creadores unidos por unha certa afinidade artística e, sobre todo, por unha filosofía común, que entre 2001 e 2011 autoeditaron os seus propios traballos, sendo o seu buque insignia o fanzine Barsowia. Nas súas filas estaba Emma Ríos. Ninguén no cómic español ten feito o que ela: introducirse no mercado norteamericano, abandonar Marvel cando a súa popularidade aínda estaba medrando, acadar o éxito e non poucos recoñecementos cunha serie da súa creación (Pretty Deadly, xunto coa guionista Kelly Sue DeConnick), co-dirixir unha revista de BD (Island) para aquel mercado. Tamén David Rubín, que ocupa hoxe unha posición central no cómic español, que ten obra publicada en Francia, Italia, Estados Unidos ou a República Checa e que comeza a sobresaír tamén en Norteamérica, para cuxo mercado leva traballando de forma regular os tres últimos anos. E José Domingo, debuxante irrepetible cuxo Aventuras de un oficinista japonés deu lugar tamén a unha carreira internacional, con candidatura ao Premio Eisner incluída. O fenómeno Polaqia daría moito máis de si, tanto polos creadores que dun xeito ou outro formaron parte do proxecto como pola filosofía que inspiraba a súa actividade. Mais polo de agora, reteñamos só estes tres nomes.
2. Que foi do galego? Os tres autores que acabo de mencionar teñen obra publicada en galego, que era a lingua que Polaqia empregaba na maioría das súas publicacións. Esta circunstancia non lles impediu acadar recoñecementos a nivel estatal, como o premio ao mellor fanzine do Saló de Barcelona co que foi galardoado Barsowia en 2008. Sen embargo, a obra en galego destes creadores despois da disolución do colectivo en 2011 é practicamente nula. Ríos atopou unha saída profesional no mercado norteamericano e dende entón as súas obras, tanto en solitario (I.D.), como en colaboración con outras autoras (Pretty Deadly, Mirror), apareceron orixinalmente en inglés. Rubín publicou en castelán a maior parte da súa produción posterior a 2011 (El héroe, Beowulf, Miguel EN Cervantes, Gran Hotel Abismo), exceptuando os seus últimos traballos para Estados Unidos (Aurora West, The Fiction, Ether, Sherlock Frankenstein, Rumble), que foron publicados orixinalmente en inglés. Domingo triunfou coa edición castelá dun cómic mudo (Aventuras de un oficinista japonés) e dende entón ten publicado títulos en castelán (Conspiraciones) e inglés (Pablo & Jane and the hot air contraption). Mais volvamos á idea inicial. Estamos a falar de tres autores cuxos logros confirman unha calidade artística e un liderado creativo que están fóra de toda dúbida. Non deberiamos vivir como unha frustración o feito de non podermos ler a súa obra en galego?
3. Por que non (tamén) en galego? Hai unhas semanas, Rubín recollía no seu muro de Facebook unha idea que resultará familiar a calquera que teña lido as súas entrevistas nos últimos anos. Astiberri, a editorial española coa que traballa de forma regular, ten os dereitos de edición da súa obra en castelán, pero os dereitos en lingua galega están dispoñibles. É quimérico imaxinar que os seus novos traballos poidan aparecer simultaneamente en castelán e galego? Non existen editores interesados en ofrecer en galego os novos títulos dun dos maiores artistas galegos (de calquera disciplina) contemporáneos? Non é iso o que acontece cando Manuel Rivas publica unha nova novela? O mesmo podería dicirse de Ríos ou Domingo. Temos ademais un precedente: El Patito Editorial vén publicando en galego as últimas obras de Miguelanxo Prado coincidindo coa súa aparición en castelán, aínda que curiosamente esa parece ser a única actividade deste editor no que á BD atinxe. Por que só Miguelanxo?
4. Demasiado grande para as pequenas? Podemos considerar que Demo, o pequeno selo comandado polo debuxante Manel Cráneo (sorpresa, tamén estivo en Polaqia) é a única editorial que leva publicando BD en galego de forma regular nos últimos anos. Tamén está Retranca, a editora de Kiko Da Silva, aínda que a súa produción é máis intermitente e adoita estar vinculada á actividade do Garaxe Hermético, a escola profesional de banda deseñada que el mesmo dirixe. É probable que asumir o custe de publicar en galego a artistas como Ríos, Rubín ou Domingo sexa unha aposta demasiado arriscada para uns editores que practicamente xogan a non perder e reinvestir o escaso beneficio obtido con cada título. Cara onde miramos entón?
5. U-las “grandes” editoriais literarias galegas? Disimulen as aspas, xa me entenden. Non estamos a falar de Planeta nin de Random-House, falamos de Xerais e Galaxia, dúas editoriais afeitas a facer equilibrios no arame da literatura galega, pero que posúen unha estrutura que probablemente si lles permitiría asumir e tentar facer rendibles uns custes como os que acabamos de mencionar. Sen embargo, a súa política respecto á BD de noso nunca foi moi alegre. Cando Francisco Castro tomou as rendas de Galaxia a principios de 2017 anunciou que aquel ano verían a luz tres novidades do que el chamaba “novo formato editorial” (a novela gráfica, supoñemos). A día de hoxe só apareceu unha compilación das pranchas do Tonecho de Xaquín Marín. Produción orixinal: cero. Xerais descubriu o Marcopola de Jacobo Fernández Serrano, que debe de ser un éxito porque vai xa pola súa cuarta achega, pero dende 2012, ano de publicación do primeiro volume da serie, ata hoxe non fixo ningún outro intento de reproducir o fenómeno ata finais do ano pasado, que publicou Xinfu de Adrián Morgade. Poder ler Asterix en galego é sensacional, case unha cuestión de honra. Non debería selo tamén poder ler na lingua de noso aos autores e autoras galegos que están a escribir e debuxar o presente da banda deseñada internacional?
6. Isto non vai de culpables. Trátase tan só de sinalar unha situación anómala e frustrante. Aí fóra hai unha marabillosa xeración de autores de banda deseñada que se atopan en plena madurez artística, creadores de prestixio internacional que están a producir os que probablemente serán os mellores traballos da súa carreira. Comezaron aquí, publicando en Galicia e en galego. Temos que dalos por perdidos?
