As campás soaron ao grande o 22 de xaneiro cando o Ecofin deu luz verde á proposta da Comisión Europea de implantar unha taxa ás transaccións financeiras en Europa. A famosa Taxa Tobin parecía abandonar por fin o terreo das utopías para se converter nunha realidade, gravar cun 0,1% as transaccións financeiras en xeral e cun 0,01% as realizadas nos mercados de derivados. Pero o certo é que a pesar dos bombos e os pratos que acompañaron a esta noticia, a verdadeira implantación e os obxectivos que nos anos 70 do século XX enunciou o coñecido economista británico están lonxe de ver a luz.

Os obxectivos qeu Tobin enunciou Tobin están lonxe de ver a luz malia esta proposta da Comisión Europea

En plena crise do petróleo dos anos 70 e cunha impresionante guerra de divisas xogándose nos mercados internacionais, Tobin propuxo crear unha taxa aplicable ás transaccións financeiras e dedicar a súa recadación á axuda aos máis necesitados. Aquela proposta bautizouse como Taxa Tobin e desde entón foi reivindicada por inxentes colectivos co obxectivo de frear a especulación financeira. É o caso da ONG Intermon Oxfam, que tras anos de loita celebra con optimismo a decisión do Ecofin.

"É un paso moi importante. Até hai nada parecía que falabamos dunha utopía. Agora, xa é unha posibilidade real que esperamos estea implantada antes de que acabe o ano", explica a portavoz de asuntos fiscais da organización, Emilia Sánchez Pantoja.

Pero o seu gozo, como o de todos os que reclaman un freo á especulación e unha maior solidariedade cos máis castigados pola crise, pode quedar nun pozo se escudriñamos a letra pequena do proxecto presentado pola Comisión Europea.

A súa implantación pode durar máis de dous anos

A primeira decepción pode chegar nos prazos. Aínda que a directiva presentada contempla que o gravame podería estar operativo a principios de 2014, fontes da Comisión Europea xa o descartaban de pleno o día da súa aprobación en declaracións para eldiario.es: "No escenario máis optimista poderiamos falar dun ano e medio. Pero sería moito máis realista falar de dous anos ou dous e medio", aseguraban.

A maior ou menor celeridade na implantación da taxa dependerá moito do modelo xurídico que finalmente tome a proposta. Se é un regulamento, os estados asinantes estarán obrigados a implantala en canto se aprobe. Pero se continúa no modo de directiva, como até o de agora, cada Estado terá un prazo (por definir) para implantala.

Doutra banda, os obxectivos teóricos da Taxa Tobin orixinal (frear a especulación e favorecer a loita contra a pobreza) tamén distan moito do que agora mesmo hai sobre a mesa. "O principal obxectivo é que a banca, principal culpable desta crise, pague parte da súa culpa. E tamén compensar o trato de favor que, fiscalmente, ten o sector financeiro en Europa xa que as súas operacións están exentas de IVE (motivo polo que o sector aforra 18.000 millóns de euros ao ano)", explican na Comisión Europea. 

Até aquí, nada que criticar. Efectivamente, é hora de que alguén máis que os cidadáns asuma a carga dos pratos rotos causados pola crise. Pero, que hai do destino dos posibles fondos recadados? (37.000 millóns de euros, dos cales 5.000 irían parar a España, segundo as estimacións do Deutsches Institut für Wirtschaftsforschung (DIW), un dos maiores institutos de estudos económicos de Alemaña).

Segundo as previsións oficiais, o destino final dos cartos recadados non sería a loita contra a pobreza

Sobre os papeis oficiais, nin rastro dun obxectivo finalista e por suposto nada de destinalo á loita contra a pobreza. "Unha parte irá ao orzamento comunitario, e o resto ao dos países recadadores", aseguran na Comisión. O argumento convence a Intermon Oxfam. "Mellor iso que destinalo a un fondo para previr futuras crises como se dixo ao principio. Polo menos así poderemos loitar para que unha parte vaia a frear a pobreza; non xa no Terceiro Mundo, senón a que xerou a crise ao noso ao redor", recoñece Emilia Sánchez.

Por suposto, algo sempre é mellor que nada. Pero as dúbidas sobre a efectividade recadatoria do imposto tamén aumentan. "Se todo fose tan fácil, non cre que Francia xa estaría a alardear dos ingresos obtidos? Non dixeron absolutamente nada desde que implantaron a taxa o pasado mes de agosto", lembra Miguel Ángel Bernal, analista do Instituto de Estudios Bolsistas.

O sector estima que a recadación en Francia non chega nin ao 20% do esperado

Sen datos oficiais, o sector estima que a recadación en Francia non chega nin ao 20% do esperado. Tamén ten dúbidas da súa efectividade Santiago Carbó, economista asesor da Reserva Federal de EEUU e catedrático de Economía e Finanzas da Bangor Business School de Reino Unido. "Esta é unha taxa que se expón como unha forma de centrar culpabilidades sobre a crise no sector financeiro. Arguméntase que existen beneficios potenciais como menor especulación e maior eficiencia de mercado, pero iso non está, para nada, claro nin demostrado. En canto á recadación, a experiencia da City demostra que tampouco por ese lado é efectiva", advirte.

Éxito de Londres vs. fracaso en Suecia

Na City de Londres, en pleno corazón das finanzas europeas, onde tanto se criticou e vetado a implantación da Taxa Tobin, levan anos gravando as transaccións financeiras a través dun imposto denominado stamp duty. Esta experiencia tira polo chan o argumento de que unha taxa sobre os movementos financeiros provoca a fuxida de capitais, pero tamén a de que supón unha alta recadación.

Para esquivar a stamp duty, o 50% das operacións con accións da Bolsa de Londres fanse, segundo un estudo realizado por KMPG, a través duns complexos produtos financeiros denominados CFDs (apostas pola subida ou baixada dun valor sen compralo) e que cada día son máis demandados por grandes e pequenos investidores. Os grandes operadores, ademais, xogan coa vantaxe de operar en mercados ocultos, co que ao non haber operacións rexistradas tampouco hai taxa algunha.

Claro que non todos tiveron tanta sorte como Londres. A experiencia de impor unha Taxa Tobin que realizou Suecia en 1983 non foi tan positiva. O volume negociado na Bolsa sueca caeu un 60% e o dos bonos do Estado esborrallouse un 98%, tanto pola deslocalización (as operacións trasladáronse a Londres) como pola invención de novos produtos financeiros non afectados pola taxa. Por iso, a propia Comisión recoñece descoñecer que consecuencias podería ter a implantación da Taxa Tobin, máxime se países como Reino Unido, Luxemburgo ou Malta quedan fóra da medida, como anunciaron o luns pasado.

Pagarán os de sempre

Cunhas ou outras consecuencias, o que parece fóra de dúbidas é que se hai Taxa Tobin os bancos acabarán atopando a mellor fenda para esquivala. "Que ninguén se engane, isto non o pagarán os bancos senón os aforradores e investidores", advirte Jonathan Tepper, director da firma británica de análise Varian Perception. E insiste: "A Taxa Tobin non é máis que unha distracción. A verdadeira solución pasa por esixir aos bancos uns cocientes de capital máis duros e unha mellor regulación financeira".

Se hai Taxa Tobin, os bancos acabarán atopando a mellor fenda para esquivala

Non é un brinde ao sol o deste analista. A proposta da Comisión recoñece que "resulta materialmente imposible impedir a súa translación económica ao cliente vía maiores custos de capital, menores retribucións e máis comisións". Isto implicaría, segundo os seus cálculos oficiais unha "repercusión negativa sobre o PIB do 0,28% a nivel europeo. Mentres, un estudo sobre a medida en España elaborado por KPMG calcula que para o caso exclusivamente español o impacto podería chegar ao 0,53%.