'Tortilleiras', 'bolleiras', 'marimachos'

Bandeira do colectivo gay nunha manifestación Dominio Público Praza Pública

As lesbianas nunca existiron. Camioneiras, tortilleiras, marimachos…, constrúen en realidade a vella metonimia dun estilo de muller inadaptado aos cánones tradicionais do patriarcado. Os homes homosexuais comezan a ver desterrada a imaxe colectiva de que os convertía en carne de canón social e da Lei de perigosidade, que non se abolíu até 1986. E mentres se van erguendo referentes gays en diversas áreas –pero o deporte, por exemplo, é unha rotunda excepción-, as lesbianas permanecen fóra da vida pública, relegadas ao desgastado imaxinario das bolleras ou, como moito, ao ideario da bisexualidade cultivado na industria do porno.

As lesbianas non existen. Por iso tampouco aparecen na homilía do vernes santo oficiada polo bispo Juan Antonio Reig Pla

As lesbianas non existen. Por iso tampouco aparecen na homilía do vernes santo oficiada polo bispo Juan Antonio Reig Pla e retransmitida por Televisión Española que causou a denuncia ante os tribunais pola Federación Estatal de Lesbianas Gais Transexuais e Bisexuais (FELGTB) e o Colectivo de Gais de Madrid por “provocación á discriminación e ao odio”. Falaba o bispo daqueles que, conducidos polas ideoloxías, atopan o inferno en clubes de homes nocturnos. Nada dicía das mulleres homosexuais, o que é sintomático.

Na xerarquía da Igrexa oficial, as mulleres conforman o último chanzo, o final dunha alta pirámide, que as exclúe de calquera outro tipo de consideracións, a risco de ser descabalgadas.

No estudo de Judith Brown Immodest Acts (Actos impúdicos, 1986), sobre a vida de Benedetta Carlini (1590), coñecida como a monxa lesbiana, recolle reflexións de por que se silenciaba o lesbianismo. A intención era descualificalo como asunto serio: "Moitas leis civís contra relacións entre o mesmo sexo, incluíndo a lei inglesa de 1533 que castigaba a sodomía coa morte, non facían mención específica ás mulleres. En cambio eran moi explícitos cos actos cometidos polos homes e as penalidades que se lles debían impor. Dado o coñecemento que os europeos tiveron sobre a existencia da sexualidade lesbiana, a súa neglixencia con respecto a este tema en dereito, teoloxía e literatura indica que non quixeron darlle crédito. Para moitos homes do seu tempo, a atracción mutua das mulleres non era asunto serio".

"Para moitos homes do seu tempo, a atracción mutua das mulleres non era asunto serio"

En canto ao episodio do bispo Juan Antonio Reig Pla, tamén pasaron case inadvertidos os seus ataques á muller: as que abortan e teñen que sufrir un insomnio “de anos e anos”; e as que, enganadas polos seus xefes, “danlle favores sexuais para permanecer no emprego ou ascender”. Pode que o acoso non sexa pecado, pero si figura no Código Penal.

“A homosexualidade é obxectivamente desordeada”

Para tensar a controversia, o portavoz da Conferencia Episcopal Española, Martinez Camino, acaba de proclamar en roda de prensa que a homosexualidade “é obxectivamente desordeada; se é ou non unha enfermidade terán que dicilo os psiquiatras e, como saben, hai moitas e variadas opinións”. A verdade, no que si existe unanimidade dentro das sociedades médicas e psiquiátricas é en que convertir en acto o desexo sexual por un neno ou unha nena, a pederastia, constitúe unha conduta ademais de desordeada, delictiva.

 

Políticos no armario

"Os homosexuais sufrirán na súa loita unha opresión común", escribía a psicóloga e historiadora Victoria Sau no ano 1979, "pero as lesbianas padecen ademais unha dobre discriminación, tamén por seren mulleres". Máis de trinta anos despois, a afirmación continúa vixente. E incluso se tambalea a situación legal que mudara no Estado español tras a aprobación do matrimonio homosexual. 

Mentres se agarda a que o Tribunal Constitucional se posicione fronte ao recurso de inconstitucionalidade que presentou o Partido Popular á Lei, son moitas as voces críticas cun modus operandi dentro do partido, que opta por armarizar públicamente aos seus cargos homosexuais mentres o partido defende posicións homófobas.

 

Menos presenza no colectivo

Dentro do colectivo LGTB a presenza física dos homes resulta superior e a súa voz continúa a ser a máis escoitada. Incluso a situación do home homosexual úsase de referente interno e marxina as peculiaridades do resto dos grupos.

"Pode ser que hoxe grazas ás leis, e non ao feminismo, mágoa, as lesbianas sexan algo máis toleradas ou tidas en conta dentro do propio movemento homosexual"

A investigadora Mónica Bar Cendón, autora de Feministas galegas. Claves dunha revolución en marcha, escribe sobre a discriminación da lesbiana dentro dos movementos feminista e homosexual: "Pode ser que hoxe grazas ás leis, e non ao feminismo, mágoa, as lesbianas sexan algo máis toleradas ou tidas en conta dentro do propio movemento homosexual".

E, referíndose ao nacemento de asociacións a prol da loita gay, a finais dos 70, considera que "o sector lesbiano, malia ir medrando e visualizándose nas asembleas non deixa de ser un grupo marxinado dentro do propio grupo. Había certa inercia nalgunhas feministas heterosexuais, herdada dos partidos de esquerdas, de non tomar en serio as reivindicacións das lesbianas e, incluso considerar a homosexualidade, tanto feminina como masculina como ‘vicio burgués’. De feito, as lesbianas queixábanse de soportar a 'ditadura heterosexual' nas discusións sobre sexualidade dentro das organizacións". Segundo lle contaba Chicha Nóvoa, da Asemblea da Coruña, "tremendas eran as discusións sobre os orgasmos vaxinais; non era militante dicir que non existía, imaxínate que nivel".

A presentadora Sandra Barneda e a actriz Tanià Sarriàs veñen de contribuír á normalidade lésbica facendo público o seu matrimonio. Igual que axuda o prestixio da actiz Elena Anaya

 

Día da visibilidade

Desde 2008 dedícase o 26 de abril á visibilidade lésbica. Nesta ocasión lánzase “unha chamada ás lesbianas de relevancia pública a rachar co silencio” e “servir como exemplo para que a outras mulleres en situación más complicada lles sexa algo máis doado”. Nun manifestó asinado pola FELGTB piden así mesmo a fin da discriminación no acceso a técnicas de reprodución asistida e lanzan un video con diferentes rostros no que participan, entre outras, a cantautora Inma Serrano, un dos poucos personaxes públicos que non agocha a súa homosexualidade.

No mundo, hai a penas un feixe de exemplos: Ellen DeGeneres, Cynthia Nixon, Jodie Foster… En España, a prensa rosa ocúpase do tema, fala das loitas de poder e malas sangues das tonadilleras e engade morbo inservíbel. A presentadora Sandra Barneda e a actriz Tanià Sarriàs veñen de contribuír á normalidade lésbica facendo público o seu matrimonio. Igual que axuda o prestixio da actiz Elena Anaya, moi alonxada, ademais, dos tradicionais  estereotipos.

© Ludmila Nuit

Despece

  • Retallos de historia

    No ano 1977 nace na comunidade o movemento homosexual mixto. A FLHG, Fronte de Liberación Homosexual de Galiza, antes de saír á luz pública, participará en mobilizacións noutras partes do Estado como Cataluña, onde o movemento homosexual levaba xa tempo de bagaxe. O certo é que as súas tímidas incursións no público non se intensifican até o ano 1980 (fíxose referencia da presentación do movemento homosexual no festival feminista celebrado en Vigo, en xuño de 1980), tal como documenta Feministas galegas. Claves dunha revolución en marcha.

    Na prensa galega, a autora sitúa como pioneiro no tratamento da homosexualidade ao periodista Fernando Franco do xornal vigués El Pope, cun artigo titulado Homosexuales en Vigo, por una moral católica menos estrecha que inclúe unha entrevista a un homosexual vigués.

    Pero as lesbianas seguen a ser invisíbeis até dentro do movemento e non é até o exemplar do mes de xullo de 1978 de Galiza en Loita no que se fai referencia á formación do Movemento Homosexual de Galiza, cando se mencionan tamén ás lesbianas

    Margarita Ledo, daquela directora de A Nosa Terra, entrevistara a Xosé M., da Fronte de Liberación Homosexual Galega para o semanario (16-22 de xuño de 1978). Pero as lesbianas seguen a ser invisíbeis até dentro do movemento e non é até o exemplar do mes de xullo de Galiza en Loita no que se fai referencia á formación do Movemento Homosexual de Galiza, cando se mencionan tamén ás lesbianas. E o día 13 de xuño dun ano despois, días antes da Primeira Manifestación do Orgullo Gay, celebrada en Vigo, preséntanse en loita pública.

    Quizais fora o desgaste xerado polas campañas de aborto, que parecía non ter fin, o que instalou nos grupos a necesidade de volver ao radicalismo e loitar por unha sexualidade libre que, daquela era un dos eixes básicos do feminismo

    Quizais fora o desgaste xerado polas campañas de aborto, que parecía non ter fin, o que instalou nos grupos a necesidade de volver ao radicalismo e loitar por unha sexualidade libre que, daquela era un dos eixes básicos do feminismo. Nese estado de cousas, detalla, as lesbianas decídense a montar unha comisión propia dentro das organización. A de Santiago -meeting point do feminismo disperso por todo o territorio-, da AGM, comeza a formarse en novembro de 1981 e consolídase a principios de 1982. A imitación desa, créase a Comisión de Lesbianas da Asemblea de Mulleres da Coruña, no curso 1983-1984

    Conta a investigadora que algunhas feministas "hetero", como Lourdes Arias, rexeitaban a "escandalosa afirmación" das lesbianas. "Co tema do lesbianismo pasaba como co tema do aborto: como houbo que dicir "todas abortamos", despois tivemos que afirmar "todas somos lesbianas", e claro, iso comezou a converter en gueto o movemento feminista".

    Para a autora, que se cuestiona a obsesión polo corpo biolóxico do movemento queer, cómpre tamén reflexionar sobre a efectividade da fronte común de mulleres femistas e lesbianas co movemento homosexual. Froito desa fronte común, explica, emerxerán a finas dos 90 organizacións mixtas como Legais, en Vigo, ou o grupo Raras somos todas. Nese encontro de colectivos asoman as activas Nós mesmas, de lesbianas e bisexuais, que reivindican tamén o galego e o humor.

    Dominio Público Praza Pública

  • Marcela e Elisa, dúas mestras que casaron no 1901 na Coruña

    Grazas á pioneira lei de matrimonios homosexuais aprobada no ano 2005 no Estado español, as parellas do mesmo sexo puideron por primeira vez equiparar dereitos básicos de matrimonio e adopción. Pero este avance social ten dous sorprendentes precedentes:

    Chamábanse Pedro Díaz e Muño Vandilaz e compartían unha casa colindante á igrexa de Santa María de Ordes. Son considerados o exemplo dun orixinal cristianismo non homofóbico en Europa

    Polo traballo Amigos e sodomitas. A configuración da homosexualidade na Idade Media, de Carlos Callón, galardoado co XVI Premio Vicente Risco de Ourense, coñécese o enlace entre dous homes de Rairiz de Veiga, en abril de 1061. Chamábanse Pedro Díaz e Muño Vandilaz e compartían unha casa colindante á igrexa de Santa María de Ordes. Son considerados o exemplo dun orixinal cristianismo non homofóbico en Europa. Pero o rito da adelphopoiesis, fraternitas iurata ou ordo ad fratres faciendum –así se chamaba a cerimonia de irmanamento-, estaba eminentemente destinada aos homes.

    A voda celebrouse o sábado 8 de xuño na igrexa coruñesa de San Xurxo. Ás sete e media da mañá chegaron as dúas vestidas de negro, unha de home e outra de muller

    O outro caso –este clandestino- protagonízano Marcela e Elisa, dúas mestras de escola que casaron na Coruña en 1901, e cuxa historia se recolle no libro Marcela e Elisa, Alén dos homes, na súa edición en galego de Narciso de Gabriel, catedrático de Ciencias da Educación da Universidade da Coruña. Pola Igrexa. A voda celebrouse o sábado 8 de xuño na igrexa coruñesa de San Xurxo. Ás sete e media da mañá chegaron as dúas vestidas de negro, unha de home e outra de muller.

    A parella fíxo un retrato no estudo do fotógrafo francés José Sellier e ao día seguinte volveron a Dumbría na típica dilixencia da época. Unha señora que tamén ía dentro non se puido reprimir: "Se non é dona Elisa, é o diaño na súa figura", conta que exclamou. Así que o engano durou pouco.

    A unión de Marcela e Elisa acontecía 104 anos antes de que o Estado español promulgase unha lei que hoxe bambea na corda frouxa, pendente de se precipitar ou non a un antigo baleiro.

    Elisa e Marcela, na súa voda Dominio Público Praza Pública

Grazas ás socias e socios editamos un xornal plural

As socias e socios de Praza.gal son esenciais para editarmos cada día un xornal plural. Dende moi pouco a túa achega económica pode axudarnos a soster e ampliar a nosa redacción e, así, a contarmos máis, mellor e sen cancelas.
Quero ser de Praza