En 1973 o Exército chileno, apoiado por Estados Unidos, deu un golpe de estado contra o goberno democratico de Salvador Allende e instaurou un réxime represor aplicando o que Naomi Klein chamou a "doutrina do shock", que deu os seus primeiros pasos precisamente en Chile.
A través del a ditadura de Pinochet aplicou unha serie de medidas neoliberais, deseñadas polos chamados Chicago Boys, con Milton Friedman á cabeza, partidarios do libre mercado, da privatización de empresas e, en definitiva, da redución ao mínimo do papel do Estado.
No seu editorial do pasado venres, o diario estadounidense The Wall Street Journal defendía para o Exipto actual uns xenerais como Pinochet, "quen tomou o poder no medio do caos pero rodeouse de reformistas de libre mercado e dirixiu unha transición cara á democracia. Se o xeneral Sisi simplemente tenta restaurar a vella orde de Mubarak, sufrirá o mesmo destino que Morsi", indicaba textualmente.
O control militar no nome da estabilidade
Este chamamento ao control militar exipcio en nome da estabilidade e do liberalismo económico está a ser o discurso dominante en boa parte das chancelarías e think tanks de Occidente.
A enorme influencia que as potencias occidentais exercen en Oriente Medio, así como a importancia que estas dan á cuestión económica, queda clara ao ler ao exprimer ministro británico e agora enviado especial da Unión Europea en Oriente Medio, Tony Blair.
Nun artigo publicado este domingo no diario The Guardian, e titulado "A democracia por si soa non significa un goberno efectivo", Blair defende o golpe de estado en Exipto, asegurando que só había dúas opcións: "intervención ou caos". "Traer a estabilidade a Oriente Medio non é tarefa de ninguén máis, senón nosa", afirma o estadista británico.
Nel Blair sinala: "Deberiamos comprometernos co novo poder de facto e axudar ao novo Goberno a levar a cabo os cambios necesarios, especialmente en materia económica".
A cuestión económica
Desde hai meses o Goberno de Morsi estaba a negociar co Fondo Monetario Internacional un préstamo de 4.800 millóns de euros. O acordo pospúxose en varias ocasións e non chegou a pecharse. En máis dunha ocasión o goberno de Morsi queixouse de que o FMI atrasase unha e outra vez o préstamo.
Mohamed El Baradei, que defendeu publicamente o golpe de estado militar e que estes días soou como candidato a primeiro ministro interino ou vicepresidente, mostrouse sempre firme partidario do acordo co FMI: "A austeridade é o prezo que Exipto debe pagar por este préstamo. Creo que non hai outra opción. Exipto necesita investimento privado, pero para atraelo é necesario un escenario político de consenso", dicía ElBaradei o pasado mes de abril.
O esforzo por presentar a situación actual, tras o golpe de estado, como ese escenario político de consenso idóneo para atraer o investimento e asinar o acordo co FMI é enorme
O esforzo por presentar a situación actual, tras o golpe de estado, como ese escenario político de consenso idóneo para atraer o investimento e asinar o acordo co FMI é enorme. Pero o certo é que o consenso non existe, porque o partido que gañou as eleccións e o seu presidente foron expulsados polos militares, e boa parte dos seus seguidores non ven ningunha vontade de consenso neste feito.
Ademais, a diversidade existente na fronte de oposición aos Irmáns tamén dificulta o consenso. De feito, o partido Al Nour, salafista, islamita máis radical que a Irmandade, opúxose ao nomeamento de Mohamed El Baradei como primeiro ministro interino.
O Exército, Camp David e a cuestión israelí
O papel de Mohamed El Baradei é clave. Vinculado á Axencia Internacional da Enerxía Atómica desde 1984 até 2009 e Premio Nobel da Paz -como Obama- apoiou o golpe de estado e defendeu o arresto de líderes dos Irmáns Musulmáns. A súa imaxe de político liberal e laico interesa tanto aos xenerais como a actores internacionais para blanquear e lexitimar o golpe de estado.
A Administración Obama evitou chamar golpe de estado ao golpe de estado. Se o recoñecese como tal, veríase obrigado a suspender a axuda económica que entrega anualmente ao Exército exipcio desde a firma dos acordos de paz de Camp David entre Exipto e Israel en 1979.
A Administración Obama evitou chamar golpe de estado ao golpe de estado. Se o recoñecese como tal, veríase obrigado a suspender a axuda económica que entrega anualmente ao Exército exipcio
Esa axuda "1.300 millóns de dólares ao ano, ademais de adestramento e equipamento militar" garante en parte a lealdade dos xenerais exipcios e o cumprimento dos acordos de Camp David. Eses acordos simbolizaron a ruptura da unidade árabe fronte a Israel e libraron a Tel Aviv do seu maior inimigo rexional, Exipto, que contaba co Exército árabe máis numeroso.
En 2011, baixo o mandato do Consello Supremo militar exipcio, as forzas de seguridade mataron, feriron ou torturaron a miles de manifestantes e máis de 12.000 civís foron xulgados en tribunais militares en menos dun ano. Foi entón cando algunhas voces dentro e fóra de Estados Unidos comezaron a pedir a conxelación da axuda ao Exército. Aínda así, e a pesar da represión amparada polos xenerais, Washington renovouna en 2012 e tamén este pasado mes de maio.
Agora, tras o golpe de estado executado polo xeneral Al Sisi o debate regresou á mesa, xa que a lei impide aos EUA apoiar economicamente a un Exército golpista. Para que Washington poida manter ese financiamento "e garantirse por tanto un socio sólido no país árabe máis poboado do mundo, un socio que manteña a estabilidade con Israel" a administración Obama ten que evitar chamar golpe de estado ao golpe de estado, obrigar aos xenerais exipcios aparentar unha vontade democrática e buscar vías para lexitimar o golpe e blanquearlo.
E neste sentido, Mohamed El Baradei, apoiando o golpe, foi de vital axuda nos primeiros días.
O papel de "nai América" no golpe de estado
A influencia de Estados Unidos en Exipto queda tamén patente no relato que ofreceu o diario estadounidense The New York Times sobre as horas previas ao golpe de estado.
Citando fontes próximas ao derrocado presidente exipcio, The New York Times conta como Washington tentou convencer a Morsi para que incluíse no Goberno a integrantes da oposición política.
O diario relata como este ano a embaixadora estadounidense no Cairo, Anne Patterson, advertiunos de que "a algúns en Washington estábaselles acabando a paciencia coa defensa que ela estaba a facer dos novos líderes islamitas de Exipto".
A embaixadora estadounidense no Cairo, Anne Patterson, advertiunos de que "a algúns en Washington estábaselles acabando a paciencia coa defensa que ela estaba a facer dos novos líderes islamitas de Exipto".
Nos días anteriores ao golpe de estado houbo reunións e conversas telefónicas entre o equipo de Morsi, a embaixadora estadounidense e a conselleira de Seguridade Nacional, Susan Rice.
"Os asesores de Morsi dixeron [ás súas interlocutoras estadounidenses] que botar ao presidente sería un desastre de longa duración para Exipto e o mundo árabe porque a xente perdería a fe na democracia", sinala o NYT.
O principal asesor en política exterior de Morsi falou coa embaixadora estadounidense e con Susan Rice para informalas de que Morsi non aceptaba un cambio de primeiro ministro e de gabinete de goberno.
"Cando [ese asesor] regresou dixo que falara con Susan Rice e que a toma do poder polos militares ía empezar", contan asesores de Morsi.
Un deles dixo: "Mamá acabábanos de dicir que deixariamos de xogar nunha hora". Nai é esa expresión sarcástica empregada para referirse "ao patrón occidental "nai América", explica o New York Times.
A represión, presentada como un mal menor
Durante décadas axitouse a pantasma do islamismo para justificar a permanencia de ditaduras como a de Hosni Mubarak. Diversas potencias occidentais defenderon así o seu apoio a réximes represores, presentándoos como un mal menor fronte a gobernos islamitas. Este escenario simplista regresa de novo como escusa pública para manter alianzas dubidosas e justificar un golpe de estado que xera un clima de confrontación perigoso.
Os graves defectos do Executivo de Morsi están moi claros. Pero o desgaste que estaba a sufrir sería maior se permanecese no seu posto máis tempo.
Os erros e excesos autoritarios nun só ano de goberno poden ser rapidamente esquecidos se un golpe de estado, xa de seu condenable, trae un escenario no que o pobo segue sendo ignorado e no que a represión militar volve protagonizar episodios como o da madrugada do luns, cando 51 manifestantes prol Morsi morreron nun ataque dos militares.
Resulta curioso que Estados Unidos condenase "as chamadas á violencia" dos Irmáns Musulmáns pero non o golpe de estado
Resulta curioso que Estados Unidos condenase "as chamadas á violencia" dos Irmáns Musulmáns pero non o golpe de estado. Preguntado por iso, o portavoz da Casa Branca Jay Carney, dixo este luns que a administración Obama tomarase "o tempo necesario" para determinar se o derrocamento de Morsi é un golpe de estado.
E en canto á axuda de 1.300 millóns de dólares anuais que Washington dá ao Exército exipcio, Carney indicou que "non sería o mellor interese de EEUU cambiar inmediatamente os nosos programas de asistencia".
Deste xeito Estados Unidos segue dando tempo e oportunidades aos xenerais exipcios, a pesar da represión exercida polo Exército. E así, unha vez máis, en Oriente Medio as liberdades e os dereitos humanos poden esperar.
