Se reconoce el derecho a la protección de la salud”. Desta maneira, tan aparentemente simple e ampla, reza o artigo 43 da Constitución Española. A atención sanitaria é un dereito fundamental de todas as persoas residentes en España, que está regulado por varias leis ao mesmo tempo. Entre todas garanten, ou deberían de facelo, o acceso a un sistema de saúde público, universal, gratuíto e de calidade. Unha das máis extensas é a Lei 14/1986, máis coñecida como “Ley General de Sanidad”. Dela derivan o resto de normas que protexen os nosos dereitos sanitarios, sendo a mais recente a “Ley General de Salud Pública”, aprobada en 2011.
De maneira xeral, as e os pacientes ostentan unha serie de dereitos agrupados en oito grandes áreas, entre as que me paro na primeira: (i) “o acceso á atención sanitaria” que sostén que as pacientes teñen dereito a obter os actos médicos, produtos sanitarios, medicamentos e terapias ou accións necesarias para asegurar a súa saúde; a ser atendidas dentro dun prazo adecuado ás características do seu proceso patolóxico e de acordo aos criterios éticos e de equidade.
O acceso á atención sanitaria recolle tamén a atención especializada rehabilitadora como un dos grandes ámbitos da intervención pública sanitaria ao que toda a cidadanía ten consagrado o dereito de acceder. Sen embargo, a rehabilitación especializada sufre un abandono asistencial, reiterado e sostido no tempo, coa consecuente degradación das prestacións recibidas e as nefastas repercusións en toda a sociedade. É un dos ámbitos que mellor reflicte o fracaso do modelo asistencial vixente hospitalcentrista, disgregado, descoordinado e desvencellado das necesidades integrais das persoas.
Outras lexislacións, como a Convención sobre os dereitos das persoas con discapacidade, ratificada polo Estado Español o 13 de decembro de 2006, xa recoñeceu que os Estados Partes tomarán medidas pertinentes para promover a recuperación física, cognitiva e psicolóxica, a rehabilitación e a plena inclusión social de todas as persoas. Con todo, no ano 2021, esta definición, aínda que presente en algunha normativa reguladora da carteira de servizos en materia de rehabilitación, continúa ausente na práctica profesional.
A descoordinación interservizos, a fragmentación da atención, a nula coordinación socio-sanitaria, a infradotación de recursos económicos, materiais e de equipos profesionais especializados e interdisciplinares constitúen un gran dique de contención para o exercicio do dereito á saúde
En pleno século XXI, ademais da compoñente clínica, é fundamental incorporar ao concepto de rehabilitación, as actuacións de índole social, psicolóxica e de participación comunitaria. Este principio de multidisciplinaridade da rehabilitación continúa sendo imperceptible.
Os xestores e xestoras políticos/as do sistema resístense a poñer en marcha un cambio no modelo de atención e a dotar os recursos que garantan estes principios e os estándares de calidade necesarios. Na xestión sanitaria das últimas décadas, os criterios de xestión e orzamentarios priman sobre os criterios clínicos e os resultados en saúde da poboación, e aténtase directamente contra a calidade asistencial, producindo danos irreparables nos e nas pacientes. As persoas con necesidades de rehabilitación non atendidas son as vítimas principais dunha mutilación persoal, física e psicolóxica, aínda que non as únicas, xa que o conxunto da sociedade sofre tamén un incalculable custe económico, humano e social que ten a súa orixe no anormal funcionamento dos servizos sanitarios de rehabilitación, nas políticas de austeridade e na mercantilización do dereito á saúde.
A descoordinación inter-servizos, a fragmentación da atención, a nula coordinación socio-sanitaria, a infradotación de recursos económicos, materiais e de equipos profesionais especializados e interdisciplinares (logopedas, terapeutas ocupacionais, fisioterapeutas, médicas/os rehabilitadoras/os, psicólogas/os clínicas/os, neurorehabilitadores/as, traballadoras/es sociais, etc.), constitúen un gran dique de contención para o exercicio do dereito á saúde, imposible de derrubar se non dispomos de vontade política e acción social conxunta e uniforme.
As administracións teñen a obriga de asegurar a calidade de vida das persoas que as escollen como representantes e, no que a rehabilitación respecta deberían, con premura : (i) adoptar un modelo de atención integral, coordenado, que garanta a continuidade asistencial das persoas trala saída dos hospitais, e que manteña intocable o principio de equidade no acceso, de universalidade da asistencia e de carácter público da prestación do servizo; (ii) dar unha resposta temperá e suficiente da asistencia rehabilitadora desde o minuto cero para minimizar as secuelas das súas situacións de saúde; (iii) dotar ao sistema dos medios e recursos necesarios que cumpran as ratios internacionais, e que estean artellados en base a un modelo efectivamente multi e interdisciplinar; (iv) incorporar á contorna familiar e rede social como destinatarias da atención rehabilitadora e non só como axentes necesarias para cubrir as deficiencias estruturais do sistema.
Para contribuír a elo, está dispoñible unha sociedade civil sólida, organizada, altamente especializada, formada e implicada, na que a administración ten a obriga e oportunidade de apoiarse co fin de, conxuntamente, garantir os máximos niveis de calidade de vida para todas as persoas.
