Ao longo da historia da humanidade, moitas civilizacións empregaron o mar como a súa principal despensa e fonte de alimento. Con todo, conforme a poboación mundial aumenta e o comercio se globaliza, algúns recursos comezan a escasear. Un destes recursos vulnerables é o polbo común (Octopus vulgaris) .
Isto provocou que a explotación do polbo pase de basearse en artes de pesca tradicional, como as nasas, a artes de pesca de arrastre. En Galicia, as aproximadamente 3.000 toneladas que se pescan ao ano non logran abastecer a crecente demanda dun mercado tanto nacional como internacional. O prezo do polbo pasou dos 3,89 €/kg en 2010 aos 10,70 €/ en 2018 (Pesca de Galicia).
As 3.000 toneladas que se pescan ao ano non logran abastecer a crecente demanda e o prezo do polbo pasou de 3,89 a 10,70 euros o quilo en apenas oito anos
Unha posible solución a este problema ofréceo a cría en catividade deste molusco a través da acuicultura. O polbo común, con todo, é unha especie que se resiste a ser domesticada, con moitos enigmas por descifrar e cun lucrativo mercado á espera de ser explotado.
A acuicultura do polbo
De todas as especies con interese potencial para a acuicultura, o polbo común é unha das máis cotizadas. Entre outras características, destaca o seu ciclo de vida breve (menos de dous anos), taxas de crecemento de entre o 3 e o 13 % de peso/día, taxas de conversión de alimento de até o 60 % e unha fácil adaptación á catividade.
Con todo, e aínda que existen granxas que levan anos engordando polbos capturados, aínda non existe un cultivo integral que produza xuvenís a partir de ovos eclosionados en catividade.
Tras máis de 25 anos de investigación, as mortalidades durante a etapa larvaria superan o 96,6 % aos 60 días. Menos dun 0,1 % chegan á idade adulta. Logrouse completar o ciclo de vida do polbo en catividade, pero a mortalidade larvaria é o seu talón de Aquiles.
A primeira vez que se logrou completar o ciclo deste animal en catividade foi en 2001 no Instituto Español de Oceanografía de Vigo. Para iso empregáronse crustáceos do xénero Artemia e larvas de centola (Maja squinado) como alimento. No devandito ensaio as para larvas alcanzaron unha taxa de supervivencia de 31,5 % a 40 días, pero só dous polbos alcanzaron a idade adulta (0,1% de supervivencia).
Até a data non hai constancia de ningún traballo realizado en polbo común que superase esa supervivencia de adultos. Por iso podemos dicir que estamos ante unha especie difícil de domesticar e cun sistema de cultivo aínda en fase de experimentación.
Un 'cerebro andante'
O polbo non é un molusco calquera, como o mexillón ou a ostra. Estamos ante a póla evolutiva de invertebrados que ten o desenvolvemento neuronal máis complexo, moi afastado do sistema nervioso simple formado por ganglios do resto de invertebrados. A nivel funcional, que non anatómico, o seu cerebro é máis parecido ao de vertebrados, pola ampla gama de comportamentos que levan a cabo.
Nos polbos o concepto de cerebro expándese fóra da cabeza, todo o corpo actúa como unha rede neuronal con capacidade de integrar información cos seu oito brazos e responder localmente a variacións en cor e textura
O seu xenoma sufriu unha incrible reorganización debido á actividade de transposóns durante millóns de anos que, en palabras dos seus autores, "parece que meteron o xenoma nunha licuadora e o bateron". Esta peculiar reorganización, dotouno dun sistema nervioso moi desenvolvido, á parte de modificacións do plano corporal que os fan parecer criaturas doutro planeta.
A complexidade neuronal aumentou ao mesmo tempo que unha familia de xenes que regulan as sinapses entre neuronas, as protocadherinas. Estes exprésanse no tecido neuronal, a pel e as ventosas do polbo, case triplicando o número de xenes atopado en humanos - 168 e 58 xenes, respectivamente -.
Dito doutra maneira: nos polbos o concepto de cerebro expándese fóra dos límites da cabeza, xa que todo o corpo actúa como unha rede neuronal. Son cerebros andantes con capacidade de integrar información cos seu oito brazos e responder localmente a variacións en cor e textura, que se traducen nunha camuflaxe perfecta.
Un ciclo vital moi complexo
Pero non é a súa intelixencia o que impediu o seu cultivo, senón a complexidade do seu ciclo vital, que é moi distinto ao do resto de cefalópodos costeiros.
As paralarvas de polbo común pouco se asemellan aos seus proxenitores en canto a hábitat e comportamento. Unha vez eclosiona o ovo emerxe unha criatura de ollos saltóns e 8 brazos con tres ventosas, que se despraza verticalmente no zooplancto en busca de presas e fai uso das correntes oceánicas para viaxar a mar aberto.
Alí permanecen, mentres se alimentan de larvas de crustáceos e outros organismos durante case dous meses, mentres sobreviven aos depredadores que habitan no gran azul. Unha vez alcanzan entre 23 e 25 ventosas por brazo deixan o ecosistema planctónico e comezan a adoptar o estilo de vida bentónico e sedentario dos xuvenís. Esta etapa é coñecida como asentamento.
Cando, onde e como estas paralarvas pasan de ser nadadoras a xuvenís que pasean polo fondo continúa sendo un misterio que dificulta a cría en catividade desta enigmática especie.
