Begoña Paz publica o seu segundo poemario, ‘Caixa das bestas’, en edición bilingüe, e reflexiona sobre as bestas, o corpo, a dor 

A paixón. A febre. A intuición do monstro, da besta. O sometemento, o abuso. As entregas aprendidas,. A negación do eu. Do nós. A admisión da ferida. A bostela. A pel renovada, endurecida. A liberación. Soas, enteiras e máis sabias. É o proceso que Begoña Paz describe en ‘Caixa das bestas’ (Baile del Sol), o seu segundo poemario, publicado en edición bilingüe. Falamos con ela. 

‘Caixa das bestas’ foi publicado nunha edición bilingüe en galego e español pola editora Baile del Sol. Antes publicaras os teus libros en galego en editoras galegas. Pasou algo para que non saíse aquí antes?

Pasou que o enviei a unha ducia de premios de poesía -o xeito máis doado de publicar poesía en Galicia- e a varias editoras galegas. Que a obra non gañou premio ningún e que as editoras ou non contestaron ou fixérono dicindo que non encaixaba nas súas coleccións, que tiñan comprometida a edición de poesía para varios anos ou que era un libro caro de editar. O libro -que xa ten uns anos- traducino moito despois para que o puidese ler BK, a miña irmá malagueña. O seu primeiro comentario sobre o libro foi unha maldición marabillosa que me devolveu a fe. 

Foi ela a que me animou a enviarllo a Baile del Sol, unha editora canaria que xa publicara poemas meus -tamén en bilingüe- nunha antoloxía de poesía, ‘23 Pandoras’. Envieille o pdf ao editor un venres e o luns tiña o contrato na miña caixa de correo. “´-Orixinal e tradución?” “-Claro”. “-Cos collages en cor?” “-Claro”. Velaquí a diferenza entre o frío e a calor. Mais esa calor xa a sentira. O meu primeiro poemario, ‘A mala vida’, foi publicado por unha editora mallorquina, La Baragaña. O editor lera poemas meus en antoloxías publicadas fóra da Galiza e propúxome publicalo. Tan sinxelo, ás veces, todo.

O texto vai acompañado de colaxes e, polo que pon o propio libro, ambos son da túa autoría. Que función querías que cumprisen as colaxes? 

A primeira idea de ‘Caixa das Bestas’ foi visual. Levaba un tempo matinando en recuperar a miña afección ás colaxes, unha amiga pediume que lle dedicase un dos meus libros e, como odio dedicar, colei unha colaxe na contracapa do libro. Esa colaxe é a primeira que aparece no libro. Dela naceu o primeiro poema. Doutras colaxes, máis poemas; doutros poemas, máis colaxes, nos que se entrecruzaban a reflexión e a ferida, o desconcerto, a paixón e a ferocidade. Cos títulos engadíndolle ironía ao conxunto. Para min son un todo indivisible. 

’Caixa das bestas’ está enunciado en plural, desde un nós feminino que poderían ser as mulleres en xeral. Sobre todo ao principio parece entroncar coa literatura clásica: a linguaxe da mitoloxía… Por que ese nós e cal sería a posible influencia da literatura clásica?

“A mitoloxía grega está presente no libro porque fun unha nena namorada dos deuses mesquiños e arroutados do Olimpo”

A mitoloxía grega está presente no libro -a gorgona Medusa, esapalabra que se nega a saír da boca de pedra, a caixa de Pandora- porque fun unha nena namorada dos deuses mesquiños e arroutados do Olimpo. E si, algúns dos poemas teñen un aire a coro grego, de feito poden lerse a varias voces. Mais o motivo desa voz plural é tanto a complexidade humana -tantas dentro de min, tantos dentro del- coma a sensación de que o que estaba a contar era até certo punto extrapolable a outras experiencias vitais, non exclusivamente amorosas, das mulleres da miña xeración. 

Os versos son de extensión variable mais os máis curtos caen como fervenzas, en vertical, e así a palabra gaña intensidade. Cara o final, cando a voz poética se vai recuperando da dor, o verso medra. Que importancia ten neste poemario esa parte tamén visual, a da disposición do verso? Por que esa evolución? 

“Nos últimos poemas o ritmo cambia. Quizais porque, rematado o soño, faise inventario das feridas. E reflexionamos”

Cando estaba a escribilos sobrábanme os puntos e as comas, quería que o texto fluíse, que o ritmo arrastrase, máis tamén que a palabra -con todo o seu significado- pesase. Coma unha nena que guinda pedras ao río; non impides o seu curso, pero causas unha perturbación. A disposición vertical responde naturalmente a ese ritmo. A miña dúbida, rematado o libro, era se esa lectura funcionaría no outro. 

Nos últimos poemas o ritmo cambia. Quizais porque, rematado o soño, faise inventario das feridas. E reflexionamos. A reflexión precisa máis caracteres ca febre. A disposición do verso tamén ten unha función estética, claro -se fose por min, aínda estaría a mover espazos nalgúns poemas-, pero non é a principal. 

Comeza ‘O Feirón do amor’ cun poema de paixón de grande beleza. Aínda que deixa intuír un concepto, a entrega, do que despois vemos as consecuencias. ‘A caixa das arelas’ e ‘O Feirón do Amor’ exploran a paixón, mais deixan intuír o monstro. É como se esa voz colectiva intuíse o desastre, ao tempo que se deixa arrastrar por algo que non pode nin quere controlar. Era ese un pouco o obxectivo?

“Aínda que a voz poética ve con claridade as bestas que a arrodean, fica inmóbil nunha situación da que non sabe/quere fuxir”

Era. A fame indica carencias, a febre -unha palabra que se repite no texto- adoita ser un sinal de que algo vai mal; a fragmentación, de inseguridade. E aínda que a voz poética ve con claridade as bestas que a arrodean, fica inmóbil nunha situación da que non sabe/quere fuxir. 

É un libro construído en base a imaxes e de feito é fácil imaxinar o que conta. Con seres mitolóxicos e de carne e óso. Por que a imaxe das bestas? E da das caixas? Por que a imaxe como figura literaria dominante? (Cunha linguaxe sinxela e directa, por outra banda). 

“Coido que todos agochamos dentro algunha besta. Unhas son terribles e devórannos, outras son asumibles, afacémonos a convivir con elas”

Coido que todos agochamos dentro algunha besta. Unhas son terribles e devórannos, outras son asumibles, afacémonos a convivir con elas. O problema é cando entramos en contacto íntimo coas bestas do outro. E a lobada decide, conscientemente ou non, que somos comestibles. E esa intimidade da relación, esa caixa, esa casa, ese espazo pechado partillado convértese nunha ameaza; e o chan baixo os teus pés, en areas movedizas. 

Falo da caixa e da casa porque no libro hai un xogo constante entre ambas as palabras. A casa, a intimidade da parella. A caixa, todo aquilo da relación que cómpre agochar aos demais. Caixa e casa abren e pechan á vontade del. O único que pode abrir ela é a porta de saída. Por que as imaxes? Porque prefiro amosar a contar, aínda que non sempre o acade. E porque as imaxes visualizan magnificamente a paixón, a dor; e distancian cando cómpre pór distancia. 

En ‘Caixa de sombras’, a terceira parte, xa queda claro que se está a falar dunha relación de sometemento, de dominio e de abuso polo que parece ser unha especie de Deus caprichoso, egocéntrico, que as queres submisas e disponibles. E ese parece, en realidade, ser o tema de fondo: o dominio e o abuso. Era a idea?

“Elas están nacendo ao amor; a ese ideal do amor romántico que mestura paixón e entrega incondicional, que alimenta en nós a idea de que só estamos vivas cando amamos”

Ao comezo do libro hai un poema que sitúa a historia no útero, con esa voz poética plural que espera, descrida, o seu nacemento: “sabemos que/aí fóra/ninguén/latexará/por nós”. Mais non están nacendo á vida. Están nacendo ao amor; a ese ideal do amor romántico que mestura paixón e entrega incondicional, que alimenta en nós a idea de que só estamos vivas cando amamos, que cómpre amar por riba de todo. Por riba de nós mesmas.

E si, como todo deus, el ocupa o centro da imaxe. Mais a min interésanme elas. Descubrindo o devezo, o amor. Desconcertadas. Reflexivas. Inmóbiles ante a inminencia do desastre. Masoquistas aínda na fuxida. Facendo reconto das feridas. Recoñecéndose. Tentando comprender. 

A voz poética fala aqui xa máis directamente de ferida, como en “parte de lesións”. E esas feridas, que xa na parte anterior mancaban na pel, parecen agora máis abertas. Por que a dor pasa tanto, neste poemario, polo corpo?

Podería dicirche que hai relacións na que o corpo é territorio conquistado. E sería certo. Mais tamén equívoco. O devezo transfírelle ao outro certo poder sobre o teu corpo. O amor non correspondido, influencia sobre os teus estados de ánimo. A anguria, o medo á perda, poden ser intensamente físicos. Tanto poder, nas mans erradas, pode ser demoledor. 

Mais o máis relevante do poemario é que o acontece na cuarta parte: caixa de bostelas. Porque a voz poética renova a pel despois das feridas. Porque aprenden a ser elas mesmas (soas e enteiras) e non alguén en función do outro. Querías que quedaramos con esa idea, sobre como volver a ser libres despois do sometemento?

Si. Esa era a idea. A cuestión é que queda despois da ferida. Bostela, cicatriz? Vida, de calquera xeito. 

Como foi a escrita desta obra? Como foi volver á poesía despois de tanto tempo sen publicar?

O único difícil foi atopar e manter o ton despois duns anos sen escribir. A idea tíñaa moi clara. Por sorte as colaxes foron unha axuda enorme nos bloqueos e unha inspiración permanente nos poemas. Quizais pola liberdade que me daba traballar sen ideas preconcibidas. Só coller recortes de revistas, papeis de agasallo usados, cordas, cartolinas, papel de scrap, caixas de madeira, e ver o que saía. Sempre saía ‘Caixa das Bestas’.

En ‘As mellores intencións’ xa había amor e odio, amores obsesivos… Parece que volves desta volta cuestionar a perspectiva socialmente dominante do amor, con todos os seus perigos. Cal é a conexión, ao respecto, entre os dous libros?

A conexión son eu e as miñas obsesións. A soidade, a incomunicación, a dor, a idea, si, do amor romántico como veleno, mais tamén a esperanza de que haxa outro xeito de amar(nos). Aínda con todos os nosos desastres ás costas.