A rebelión contra o maltrato. A Lei contra a Xustiza. O cuestionamento do monopolio da violencia por parte do(s) poder(es). A vinganza. A liberdade. O dereito á igualdade e á educación. Son algúns dos temas que trata A conquista da escola de Madhubai, a última produción de Teatro do Atlántico. Nela, Sakundeva, unha bandida -ou máis ben unha guerrilleira- acusada do asasinato de máis trinta homes que a violaran chega á casa de Pandala, a única persoa que a tratara ben desde a súa infancia. Debe pensar que facer, que dicirlle a un Ministro do Goberno que quere negociar con ela. Falamos con María Barcala, que encarna a Pandala nesta peza, interpretada tamén por Sheyla Fariña e César Goldi e dirixida por Xúlio Lago. 

Por que escollestes este texto? Levaba tempo con vós?

É unha peza que tiñamos desde hai anos. Coñecémola primeiro en castelán, publicada pola Asociación de Directores de Escena de España. Xa nos interesou, pero non nos convencía tal como estaba expresado. Despois, por casualidade, atopamos nunha libraría unha versión en galego. Un traballo moi fermoso feito por Puri Cabido. É un texto difícil: moi poético, cunha pretensión filosófica… 

"A obra fala dunha muller moi especial que é quen de reaxir. Faino con violencia, con brutalidade, pero emerxe"

Despois pasou o caso de La Manada e a prensa empezou a informar de cantidade de violacións en grupo e todo o Estado. Quedamos sorprendidos: é unha realidade tan próxima que descoñecemos… Na India a situación das mulleres é moi difícil e máis se son das castas baixas. Pero iso parécenos que está lonxe… Pois ben, decidimos retomar este texto. Era un xeito de falar dun tema de interese. Ese foi o detonante. Ademais, a obra fala dunha muller moi especial que é quen de reaxir. Faino con violencia, con brutalidade, pero emerxe. Estivo anos sendo bandida e despois foi deputada no Parlamento…

Tivestes que facer moito traballo de adaptación? A vida de Phoolan Devi dá para contar moito…

Non. Traballamos co texto orixinal, que está todo. A autora do texto, Hélène Cixous, escribe mentres acontecen os feitos e mesmo o que escribe é premonitorio. A súa personaxe, Sakundeva, está inspirada na historia real de Phoolan Devi. O que si fixemos nós, claro, foi unha dramaturxia. Entón, por exemplo, no monólogo inicial de Pandala, quitamos un pouco de texto porque a Xúlio parecíalle redundante. 

Tamén había unha escena na que Pandala facía un biscoito que finalmente non foi. Igual que fomos quitando elementos da escenografía. Xúlio foi limando ata deixar un traballo moi sobrio. Tamén é engadido noso a contextualización final. Esta obra foi estreada e despois veu o confinamento. Como empeza xa cun monólogo e ademais nós non podemos entregar programa de man, pensamos que debiamos contextualizar a historia ao principio e ao final. 

A obra é como se nos estivesen contando un conto. Non adopta un rexistro realista. 

Non é algo que teñamos falado entre nós con esas palabras, pero entendo o que queres dicir. É moi poético e está moi baseado en monólogos, con apartes co espectador. O ministro, por exemplo, fálalle ao público desde o seu eu interno. Esa é a estrutura. Ademais, está a personaxe de Pandala, que é unha vidente, que é ao mesmo tempo moi da terra e moi do espírito e que nos sitúa un pouco no territorio da lenda. 

Pandala é a túa personaxe e parece encarnar o amor que tivo Sakundeva. Que representa para ti?

Pandala é quen cría desde pequena a Sakundeva. E é quen lle dá pé a Sakundeva a explicar ao espectador quen é. Eu estudei, sobre todo, dúas cousas. Quen é Pandala como ser humano e que función ten na peza. É moi funcional porque fai que Sakundeva se presente, permítelle contar a súa historia. Do mesmo xeito que acontecen as escenas co ministro porque ela está tamén alí. 

Dramaturxicamente é moi importante porque axuda a que a acción se desenvolva. En canto ao que é, para min representa o amor incondicional: de nai, de irmá, de amiga. Dise que é tía, pero tampouco queda claro. É unha muller que quere incondicionalmente outra muller. E no seu papel maternal tamén hai momentos en que lle rifa a Sakundeva cando está co ministro. Di que é unha raíña, pero tamén como un krishna, unha nena caprichosa… Mais tamén chega un momento en que se reprega porque entende que quen ten que negociar co ministro é Sakundeva.

"Unha das reflexións que formula o texto é como saír despois da espiral de sangue, vinganza, violencia…"

Sakundeva é unha bandida que exerce unha grande violencia. Vai matando os homes que a violaron. É como non se permite ás mulleres ser, malia que a violencia estrutural as devore. 

Claro. Ela reaxe con violencia e afortunadamente, non queda prendida do que lle fixeron coma moitas mulleres que xa non son quen de volver erguer a cabeza. Ela sae pola súa ira, polo seu lado negativo, que é necesario tamén. É un ser salvaxe: non sabe ler nin escribir tampouco. Toda a súa vida foi moi dura, de maltrato, e de aí sae a escopetazo limpo… Unha das reflexións que formula o texto é como saír despois da espiral de sangue, vinganza, violencia… 

Outra das reflexións é a razón do Estado -a lei- fronte á razón da rúa, da realidade, nunha sociedade moi desigual. 

Si, claro, iso é fundamental tamén. O Estado actúa a dous niveis, un de cara á galería e outro pola porta de atrás, porque o Estado tamén ten que negociar, xa que non son capaces de collela, como quererían. É o tempo de Indira Ghandi. O goberno tentaba detela, pero non podían. Ela vingábase dos homes que a maltrataran, que eran de casta superior á súa. Pero ademais roubaba e repartía o botín entre as castas inferiores. Por iso é como unha Robin Hood… 

"Sakundeva roubaba e repartía o botín entre as castas inferiores. Por iso é como unha Robin Hood"

Si, o ministro admite que é unha cuestión política, porque ela é un símbolo para os intocables.

Si, claro. Por iso a xente a protexía e a agochaba cando a estaban buscando. E por iso o Estado tenta negociar con ela, porque non ten outra maneira. O goberno quere gañar puntos, conseguir rédito electoral, en vez de detela e matala, que é o que pretende. 

Houbera un caso moi famoso de violación múltiple na India. Os responsables foran condenados á máxima pena. Aquí, antes de La Manada, houbo varios casos de violación múltiple nos que os violadores saíron impunes. Con La Manada comezou a mudar o enfoque. Quero dicir, cando nos cremos un país “occidental” moi avanzado comparado con outros que tendemos a crer “menos”, igual estamos adoptando un punto de vista colonial… Se cadra esta peza axuda a pensar niso. 

Claro. Non está tan lonxe ese argumento que eu escoitaba tanto de nova de que “van provocando”. É ridículo, pero socialmente funcionaba. E é terrible, pero está máis perto do que pensamos. Avanzouse moito, aínda así, pero queda moito por facer. E o cambio xa é imparable. 

A peza podería ser demasiado dramática, porque a historia préstase a iso, ou resultar demasiado desapegada da realidade. Non pasa iso. Está equilibrada. Como foi ese traballo?

Iso é un traballo de Xúlio como director, sobre todo. Da súa mirada desde fóra, con respecto aos actores. Había que atopar o punto, si, para que non fose nin excesivamente dramático nin frío. Ademais, cada función é distinta e os actores non estamos sempre igual. Mais si, nós tiñamos que conseguir comunicar, mais sen ser lacrimóxenos. 

"O que aconteceu é moi duro, é terrible, mais xa pasou, aínda que a ferida siga aberta. Interpretando non hai que chorar o que xa está chorado"

Porque o que aconteceu é moi duro, é terrible, mais xa pasou, aínda que a ferida siga aberta. Interpretando non hai que chorar o que xa está chorado. E niso Xúlio sempre insiste moito: pode caerche unha bágoa, pero tes que seguir adiante, non podes quedar aí. Non podes tratalo como un drama personal porque tes que ser quen de comunicar a emoción, algo máis grande. Non é quedar no dramón, non é sufrir ti, porque ti traballas para comunicar co espectador. Non podes chorar para ti soa. 

Está ben na obra Sheyla Fariña. Pouco tiña feito de teatro…

Fixo bastante teatro infantil con Redrum e tamén estivo en Invisibles, pero é máis coñecida polo traballo en audiovisual. Non ten aínda, nese sentido, moita bagaxe teatral, pero estou segura de que chegará lonxe. 

E con Goldi traballarades antes? Penso que non.

Eu con Goldi coincidira na Rosalía de Otero Pedrayo que fixera Roberto Vidal Bolaño. Xúlio tamén estaba, e tamén dirixira a Goldi en As actas escuras. Pero Goldi para Teatro do Atlántico non traballara antes, non. Hai que ir abrindo o abano…

Antonio Simón fixo a escenografía. 

Si. Leva moitos anos colaborando con nós. Fixo a escenografía dos nosos últimos tres traballos. 

Algo máis? 

A música marabillosa de Vadim Yukhnevich. Fixo un traballo moi bo. Eu traballo en Lugo con Pilocha e Vadim na escola Fingoi. Vadim fai un traballo moi bonito, moi creativo, e ademais conecta ben con Xúlio. Como director, Xúlio non se conforma, di que non ata que ten o que quere. Pois Vadim tampouco se conforma. Pescudou ata que atopou o ton que lle pedían.