Ás veces cando falo galego síntome igual que a protagonista de Rebeca. A coitada non está afeita aos costumes da nova casa, non se sabe comportar, séntese fóra de lugar. Malia superar moitas das inseguridades propias de calquera neofalante, cando me atopo nalgunha situación en que cómpre falar en galego aínda me dá en cavilar a mesma sentenza agoirenta

Texto publicado no número 243 de Grial

Ás veces cando falo galego síntome igual que a protagonista de Rebeca. Na novela de Daphne du Maurier, de moita sona pola versión que Alfred Hitchcock fixo para o cinema, unha rapaza casa cun home viúvo e, así que se instala no novo fogar, comeza a sentir a sombra de Rebeca, a anterior señora De Winter, axexando en cada recanto. A coitada non está afeita aos costumes da nova casa, non se sabe comportar, séntese fóra de lugar. “A noite pasada soñei que volvía a Manderley”. Deste xeito comeza o relato da segunda señora De Winter. Manderley é o nome da casa, a consecución de todos os soños da rapaza, máis, porén, a manifestación física de todas as súas inseguridades e, no fin de contas, o pesadelo dun conto gótico disfrazado coas feituras dun conto de fadas.

Malia superar moitas das inseguridades propias de calquera neofalante, cando me atopo nalgunha situación en que cómpre falar en galego aínda me dá en cavilar a mesma sentenza agoirenta.

En novembro de 2022 o xurado do VII Premio Xosé Neira Vilas de Novela Curta considerou que a novela curta coa que eu participara merecía un recoñecemento tal. Comezara a escribir Cristais rotos nun galego feble e inseguro, que era o único galego do que eu era quen cando tomei a decisión de reivindicalo na miña escrita despois de toda a vida a falar, escribir e ler en castelán. Nacín e medrei en Pontevedra, son galego. Emporiso, nunca fun galegofalante. Malia que se diga que a educación en galego ten os mesmos recursos e atencións que a educación en castelán, xunto co feito de que no eido familiar sempre escoitei o castelán, o meu vínculo coa lingua galega sempre foi fuxidío. A nosa era unha relación similar á que se ten cun curmán ao que só ves no Nadal. Distante, estraña. Por que non temos máis relación se somos familia? Por que habiamos tela, mesmo aínda que sexamos familia?

O xurado considerou que a novela curta coa que eu participara merecía un recoñecemento tal. Comezara a escribir Cristais rotos nun galego feble e inseguro, que era o único galego do que eu era quen cando tomei a decisión de reivindicalo na miña escrita despois de toda a vida a falar, escribir e ler en castelán

“Porque quero”, díxenme un día, e comecei a ler e escribir en galego, a cultivar por propia vontade unha relación que esmorecía por mor da miña neglixencia. A escrita de Cristais rotos foi a canle que me xuntou con aquela lingua materna da que pouco ou nada coñecía; seica o xusto. E o xusto non era dabondo para min, como tampouco abondaba a primeira versión daquela novela de iniciación. Botara anos a traballar no mesmo texto até sentirme satisfeito. E máis anos pasaron antes de que un bo amigo, a quen lle dediquei a versión definitiva da novela, me convencese para que participase na sétima convocatoria do premio. O día que recibín a chamada de Fernando Redondo Neira, presidente da fundación, para me comunicar o veredicto do xurado, non o podía crer. Non confiaba no texto, no fin de contas tampouco confiaba en min. Aínda así, premiáranme.

“Porque quero”, díxenme un día, e comecei a ler e escribir en galego, a cultivar por propia vontade unha relación que esmorecía por mor da miña neglixencia

Logo de tentar asimilar a boa nova o mellor que puiden, tiña que prepararme para o acto de entrega do galardón na sede da fundación, casa natal de Neira Vilas, na parroquia de Gres, en Vila de Cruces. O primeiro que fixen foi un pequeno discurso de agradecemento para ler no acto. Se fora quen de escribir unha novela —aínda que curta— en galego, ben podía apañar unhas palabras. Mais iso non era todo, aínda tiña que prepararme para o verdadeiramente difícil: falar en galego, e facelo cunha naturalidade que non tiña; aínda peor, que non exercitara coa mesma teima que a gramática e o léxico. Nese acto oficial ía coñecer xente, íanme falar e tería que responder coa soltura propia de quen recibiu un premio de literatura en galego. A síndrome do impostor, que apenas puidera evitar até entón, manifestouse con toda a súa forza. Quen era eu e quen me crera? Outro “novofalante” que pouco falaba. Un “novofalabarato” que chegaba para ocupar un espazo que non lle pertencía. Un galego que sempre falou castelán, que vive en Madrid e que se dedica ao ensino. Ao ensino en castelán e en inglés, pero non en galego! A miña novela merecería o premio, mais non eu. Eu non merecía que o meu nome estivese ligado ao de Xosé Neira Vilas, un dos escritores máis importantes das letras galegas. Todas estas inseguridades habían saír á superficie o día do acto de entrega, cando ningún dos meus esforzos por semellar algo que non era podería ficar mergullado máis tempo.

A síndrome do impostor, que apenas puidera evitar até entón, manifestouse con toda a súa forza. Quen era eu e quen me crera? Outro “novofalante” que pouco falaba. Un “novofalabarato” que chegaba para ocupar un espazo que non lle pertencía

Cheguei a Gres coa mesma inquedanza que a segunda señora De Winter ao coñecer Manderley. Alí estaba a antiga casa labrega reformada, agora centro cultural con biblioteca pública e museo etnográfico. A Casa do Romano, que é o alcume que recibiu a vivenda do escritor por vivir nela un anarquista italiano a finais do século XIX, moito antes dos devanceiros de Neira Vilas. Sentinme un intruso, un usurpador, non pintaba nada naquel lugar histórico onde nacera o pequeno Balbino, protagonista de Memorias dun neno labrego, o libro escrito en galego máis traducido a outras linguas. Sería quen de traducirme a min mesmo? Sería quen de estar á altura do escritor que daba nome ao premio que me deran?

Semellaba que cada convidado que se achegaba para felicitarme miraba para min con sospeita; cada vez que tiña que falar, conversar, responder e parolar, dábame a impresión de facer o ridículo. Non falaba ben, trabucábame, tatexaba, o meu acento era unha impostura. Non sabía a diferenza entre a terminación -che e a terminación -te, mesturaba palabras en castelán, engadía castelanismos ou, aínda peor, hipergaleguismos. Non foi até que alguén lle deu en preguntarme directamente se eu era galegofalante, e non me quedou outra que confirmalo, cando caín na conta de que non había nada malo niso. Abofé, falar galego non me saía natural, aínda non. Porén, estaba no bo camiño. No meu andar chegara ben lonxe. Deste xeito, o desexo de ser quen de falar galego con naturalidade converteuse nunha teima, e a teima deume a afouteza para acadar o meu obxectivo. Moitos erros tiña que cometer —o primeiro era o de tentar traducir do castelán no canto de falar galego—, moito medo tiña que superar. Moito hai do medo a equivocarse no proceso do neofalante. Tamén moitos prexuízos, propios e alleos. O único importante é manterse firme e non deixar de aprender, e de ler, e de falar galego. E, no meu caso, tamén de seguir a escribir en galego.

No meu caso, a decisión de recuperar o galego debeuse á necesidade de sandar unha ferida, de saldar contas coa miña cultura. E tamén tivo que ver co feito de pertencer á comunidade LGTB

Moito se fala ultimamente do fenómeno dos neofalantes en Galicia. Persoas estranxeiras que se namoran da nosa lingua e deciden aprendela e usala. Ou a mocidade galega que, aínda que educada en castelán, escolle coma min, recuperala dun esquecemento innecesario e inxusto.

No meu caso, a decisión de recuperar o galego debeuse á necesidade de sandar unha ferida, de saldar contas coa miña cultura. E tamén tivo que ver co feito de pertencer á comunidade LGTB. Segundo ía (re)coñecendo a miña identidade de xénero e sexual, máis claro vía o vínculo que existía entre a disidencia sexual e as linguas minoritarias, e máis cómodo me sentía lendo e escribindo en galego, empregando nos meus textos —a miña forma de expresión— o matiz e a significación política implícita nesta decisión. A lingua galega e as disidencias sexuais foron e seguen sendo suxeito de opresión por unha entidade normativa. Ambas as dúas teñen que loitar pola súa liberdade, por manter o dereito de existiren nunha realidade tendente ao pensamento único. Non é casualidade que moitas persoas queer galegas atopen no galego un abeiro onde expresarse ceibes. Moito progresamos desde que Eduardo Blanco Amor tivera que publicar no exilio A esmorga, primeira novela en lingua galega con temática homosexual, e moito progresaron os personaxes diversos desde o Milhomes. A publicación de antoloxías como Alguén nos lembrará (Xerais, 2023), coordinada por Nee Barros, que recolle quince relatos con perspectivas de xénero diversas, dan boa mostra desta realidade. As novas voces da narrativa contemporánea en lingua galega dispoñen dun espazo amplo na súa terra onde agromar. Moitas delas, coma a miña, son de neofalantes. Persoas que viviron a súa identidade desde unha heterosexualidade imposta, como tamén se impón o castelán, até que decidiron resignificarse desde a súa orientación sexual e xénero sentidos e mais a lingua escollida.

Falo galego orgulloso de falalo. Porque era a miña lingua mesmo antes de eu sabelo ou recoñecelo. Son neofalante, e, xa que logo, o meu galego é imperfecto. Porén, é meu. E, como me dixo un bo amigo, o único galego malo é o galego non falado.

Había pasar un ano entre a concesión do premio e a presentación da miña novela publicada, no mes de xullo deste ano 2024. Volvín a Gres co libro nas miñas mans, afeitas xa a eses Cristais rotos que me rabuñaban os ollos e mais a confianza na miña escrita. Presenteime a quen no me coñecía sen agardar nun recuncho con xesto apoucado, saudei e conversei, todo en galego, no meu galego coruscante, pois aínda me salta na lingua cando me equivoco. Iso si, xa non doe. Non é que tanto me teña cometer erros, simplemente, que os dou asumido e aprendo deles, da experiencia de usar unha lingua.

Posto que non vivo en Galicia, teño poucas oportunidades de empregar o galego decote. O meu xeito de achegarme a el é a través da escrita e mais da lectura. Por iso, sempre que volvo e me atopo nunha situación en que podo —e quero— falar en galego, fágoo. Falo galego lembrando aquel Manderley de meu, a Casa do Romano, onde tan pequeno me sentín, malia o ben que me recibiron e todas as atención que me deron cando recollín o premio. Falo galego orgulloso de falalo. Porque era a miña lingua mesmo antes de eu sabelo ou recoñecelo. Son neofalante, e, xa que logo, o meu galego é imperfecto. Porén, é meu. E, como me dixo un bo amigo, o único galego malo é o galego non falado.