Cunha maleta preparada e un billete de tren no peto. “Vou a Madrid. Teño unha entrevista. Imos intentalo de novo alí”, explica a actriz Mabel Rivera admitindo a evidencia de que, aquí, o traballo anda mal de saúde. Recoñéceo unha intérprete cunha longa traxectoria tanto no teatro como no audiovisual. Trinta anos de carreira dan conta de como respirou o ámbito escénico neste país e as súas intervencións no exterior servíronlle para acadar un recoñecemento que, no seu punto álxido, se materializou nun Goya por Mar adentro. Unha das moitas películas que realizou nestes anos e un dos papeis máis lembrados dunha intérprete que durante moito tempo fora a Balbina de Pratos combinados.

O Consello da Cultura Galega renderalle tributo o próximo 24 de outubro, dedicándolle as Xornadas Escénicas Mabel Rivera, un encontro no que se falará da actriz, pero tamén do teatro e as circunstancias complicadas que atravesa

A serie déralle moita visibilidade, pero xa era ela moi visible no teatro galego dende moitos anos atrás. En 1984, despois dunha década traballando como tradutora en Astano, converteuse en actriz. “Esa foi a miña reconversión”, asegura. Agora, o Consello da Cultura Galega renderalle tributo o próximo 24 de outubro, dedicándolle as Xornadas Escénicas Mabel Rivera, un encontro no que se falará da actriz, pero tamén do teatro e as circunstancias complicadas que atravesa.

Que sente ao recibir esta homenaxe?

A ver, esta xornada e así llelo dixen ás encargadas de Igualdade do Consello da Cultura Galega [CCG], non a considero como algo persoal, senón colectivo. Realmente, paréceme moi interesante e acaído que unha entidade como CCG lle dedique unha xornada a unha área, a das artes escénicas, que ten unha serie de problemas que se están a agudizar pola situación actual. Paréceme de obrigado cumprimento e repito que me refiro ao feito de dedicarlle este encontro ás artes escénicas, non a min. Francamente, estamos a falar dunha actividade que está sendo ferida de morte. E insisto en que resulta pouco significativo que o centren nunha persoa, o importante é centrarse no sector en si. Agora ben, tamén hai que dicir que dentro desta actividade eu teño unha certa historia. Son das máis vellas do lugar... En realidade estanme a chamar vella [Ri]. Dalgunha maneira pertenzo a unha fase das artes escénicas, a un tempo en que estabamos relanzando e recomenzando todo o que era o teatro galego. Foi o nacemento dunha serie de posibilidades...

En 1984, despois dunha década traballando como tradutora en Astano, converteuse en actriz. “Esa foi a miña reconversión”, asegura

Dunha profesionalización

Efectivamente. E por aí tomo eu esta circunstancia... Non creo que teña que ver exactamente cunha traxectoria persoal pola que curiosamente, se cadra, teño un maior recoñecemento fóra de Galicia...

"Dalgunha maneira pertenzo a unha fase das artes escénicas, a un tempo en que estabamos relanzando e recomenzando todo o que era o teatro galego. Foi o nacemento dunha serie de posibilidades..."

Parece que o di cun pouco proído..

A verdade, dáme a risa... Ninguén é profeta na súa terra...

Ser recoñecida en Galicia é máis complicado?

Eu non diría recoñecemento, diría recibir confianza para traballar. E aquí non é así no me caso. Quero dicir, nunca tiven unha posibilidade de facer un traballo de continuidade aquí. Por iso, dalgunha maneira e que conste que estou encantada, esta noite vou a Madrid para tentalo aló de novo. Vou iniciar alí uns contactos para un novo traballo. A min gústame traballar fóra, que conste, pero non deixa de ser curioso que teña máis posibilidades fóra que acó.

"Nunca pensei, se che digo a verdade, nin no laboral nin a nivel global, que tocaríamos fondo nesta altura. Nunca pensei tal cousa na miña vida laboral..."

Confianza non sei se haberá moita e traballo tampouco parece...

Agora mesmo non. Eu nunca pensei, se che digo a verdade, nin no laboral nin a nivel global, que tocaríamos fondo nesta altura. Nunca pensei tal cousa na miña vida laboral... e teño bastante xa, que antes de dedicarme ao teatro traballei na construción naval, como tradutora de Astano. E verdadeiramente, aquela foi unha época interesante, época de transición, e vivindo aquilo, unha colle certas maneiras á hora de compartir o mundo, ver onde estás, integrarte na túa contorna e ser responsable co que toca vivir. Se cadra, de aí venme un certo activismo. Para min iso foi unha escola, ademais do meu primeiro traballo remunerado. E moi ben remunerado nese momento... E pensar no retroceso que estamos a vivir... Porque estamos caendo nunha época predemocrática. Terrible, terrible... Insisto, no xeral e no laboral, no trato ao traballador e ao cidadán, e tamén no sector cultural. Nunca pensei que puideramos chegar a estes estremos...

"Non hai con quen pelexar, non hai ninguén do outro lado. Hai deficiencias no nivel democrático absolutamente salvaxes"

Nin pasando unha reconversión naval?

Pasando unha reconversión, pero vaia... Que reconversión! Como nos lo curramos! Dalgunha maneira, nese momento sabiamos cales eran as armas que tiñamos para pelexar e do que estabamos falando... E agora... É dicir, agora estamos a falar de traballar baixo mínimos. Hoxe a xente estase a pelexar pos subsidios de 400 euros ao mes. Pero, de que estamos falando? Falamos dunha sociedade empobrecida. Daquela estabamos a falar de defender unha situación -ollo ao que vou dicir- de opulencia en comparación coa de hoxe. Eran os comezos dos oitenta, eu fun despedida en 1984, nunha das vagas fortes da reconversión. Foi nese momento cando comecei a me dedicar ao teatro... Esa foi a miña reconversión... O caso, que neses tempos había unha negociación, había con quen negociar. Viviamos a típica regueifa de ti dásme máis e eu douche isto... Pero, agora? Non hai con quen pelexar, non hai ninguén do outro lado. Hai deficiencias no nivel democrático absolutamente salvaxes. É como falar contra isto [bate varias veces coa man nunha parede de pedra]. Non se reflexiona sobre nada. Eles non o necesitan, pasan o rodillo das maiorías absolutas e acabouse. Falo da política en xeral...

Estamos optimistas...

Non, realistas. Hai que saber onde se está, porque é o único que nos pode dar armas para non baixar a garda. Aínda que pareza un contrasentido, que parece que unha vai xa coas armas da derrota, pero non. Non hai que deixarse levar. E hai que saber onde se está. E que cabrón temos diante... Isto non mo poñas de titular! [Risos]

Faltará interlocución, pero quizais nós xa non lembramos de como se negociaba...

Posiblemente.

"Eu sempre digo que nos deixamos ir. Houbo unha época en que pensabamos que todo ía moi ben. E agora, nese sentido, temos unha grande responsabilidade como cidadáns, temos cousas que dicir e temos que dicilas"

Algo de responsabilidade teremos niso?

Absolutamente. Eu sempre digo que nos deixamos ir. Houbo unha época en que pensabamos que todo ía moi ben. E agora, nese sentido, temos unha grande responsabilidade como cidadáns, temos cousas que dicir e temos que dicilas. E á hora de formular e dicir cousas, temos que ter claro que chan pisamos e por onde nos movemos. E non por iso deixar de dicir as cousas. O coñecemento a fondo de onde estamos e por onde nos movemos iso tennos que empurrar a dicir as cousas. É dicir... En vez, de asoballarnos a situación, debería darnos máis enerxía.

Certamente, non tanto no teatro como no audiovisual, eu creo que houbo unha época en que nos deixamos acomodar. Como que había para todos e todas e agora... Claro, é que mira, nós somos un sector profesional e o lóxico é que queiramos vivir do noso traballo. E cando a situación é abondosa, un tende a esquecer a reivindicación permanente. Pero, claro, nunca estamos a salvo de que a situación pegue unha viraxe e que te volvas atopar nunha situación complicada.

Como é o caso.

Si, ese é o caso. Malia todo, teño que dicir que moi recentemente a maioría dos compañeiros e compañeiras recibimos unha alegría sobre a capacidade de loita e de defensa de legalidades. Porque ás veces pode parecer que defendemos deus sabe que, pero en realidade andamos a defender cousas tan sinxelas como un convenio colectivo, asinado e sancionado a nivel de todo o estado. Un convenio que ninguén ten dereito a botar por terra. É dicir, ninguén pode formular condicións de traballo á baixa.

"Dende Galicia, dende a nosa Asociación de Actores e Actrices de Galicia (AAAG), iniciouse un movemento de defensa. Foi unha desas veces en que unha se sente orgullosa de pertencer a este colectivo"

Falamos da serie O Faro, non?

Efectivamente. Dende Galicia, dende a nosa Asociación de Actores e Actrices de Galicia (AAAG), iniciouse un movemento de defensa. Foi unha desas veces en que unha se sente orgullosa de pertencer a este colectivo. A historia foi que varias produtoras de aquí, en coprodución con outras de fóra, idearon unha serie cunhas condicións de traballo que ían en contra de todo. En condicións salariais e en categorías, pero non só no caso dos actores. Tamén afectaba os directores, os guionistas, os técnicos. Era un torpedo a liña de flotación de todos nós. E a xente tivo a capacidade  de se organizar ao redor das nosas asociacións xa existentes, poñerse en contacto con federacións do exterior e conseguir paralizar a historia neses termos que formularon e que ían contra todo. Agora a serie estase a rodar, pero respectando ese convenio. Aínda así, non por ese motivo debemos pensar  que gañamos a guerra. Agora está a batalla individual. Se as condicións se complican, se se incumpren as categorías, se os salarios non se respectan, se se pasan as horas de traballo; somos nós quen temos que denuncialo. Aí somos nós os que temos que tomar a defensa do noso propio traballo, que non é só do noso, senón que sería unha defensa de todo un marco laboral. É moi importante o paso que se deu dende o colectivo, pero agora tamén hai que estar vixiantes no individual.

"Eu o do medo non o acabo a entender. Medo a que? A quedar sen o traballo? Hai xente que xa o fixo"

Pero o medo sempre está aí, non?

Eu o do medo non o acabo a entender. Medo a que? A quedar sen o traballo? Hai xente que xa o fixo. Houbo xente que tivo, eu chamaríalle profesionalidade, a profesionalidade de dicir: “Perdón, de que me está falando vostede? Non me pode falar destas condicións. Eu teño uns marcos laborais e vounos defender”. Iso é ser valente? Dadas as circunstancias si, pero non nos debería sorprender tanto. A min o único que me parece é que acabamos convertendo en heroes e heroínas a persoa que o único que fan é cumprir co seu deber profesional. Non me parece un mérito, é o que hai que facer.

"Sempre hai que mover as cousas ao noso terreo. E hai que saír a defender esas condicións, non sei se indignas ou non, pero son as que son, as que están establecidas legalmente"

Fixemos da normalidade unha virtude épica?

Claro! Quizais por falta de que os demais actúan poden actuar así. Refírome con isto á xente que tivo o valor de dicir: “Mira, eu por estas condicións non vou tragar”. Esa xente quedou sen o traballo. E é xente que está en moi malas condicións. Tampouco creo que haxa que ter medo a quedar sen o traballo. Se cincuenta quedan sen traballo, que pasaría? O traballo non se faría. Entón quen debería ter medo sería quen formulase ese traballo en malas condicións. Sempre hai que mover as cousas ao noso terreo. E hai que saír a defender esas condicións, non sei se indignas ou non, pero son as que son, as que están establecidas legalmente. As que foron pelexadas polas partes implicadas até chegar a un acordo que é un marco legal, e hai que cumprilo. Non pode chegar alguén e tiralas por terras. Quen defenda iso é un profesional. Hai que defender o traballo de todos.

Defender un convenio colectivo, que se perden con facilidade nestes tempos...

E o noso está prorrogado até comezos de ano. Mira como foi a cousa, que os membros de FAPAE, que é a patronal pura e dura das produtoras audiovisuais, non apoiou a saída de ton destas produtoras.

"A estas alturas do ano vaise demostrando o que nós fomos denunciando á altura do mes de febeiro: Que non había orzamentos"

Se falamos de teatro, este ano vivíronse moitas reivindicacións. A ocupación no Salón Teatro, manifestacións, o encerro na Cidade da Cultura. Que sensación quedou despois de todo iso? Conseguíronse cousas ou quedou en pouca cousa?

Pouco, tan pouco que é practicamente nada. Convocáronse as axudas hai nada e a estas alturas do ano vaise demostrando o que nós fomos denunciando á altura do mes de febeiro co peche aquel na Axencia Galega das Industrias Culturais [Agadic], no Gaiás: Que non había orzamentos para este ano. É dicir, foi un ano totalmente en branco, por non chamalo en negro.

Un ano en que as axudas estiveron adiadas, as redes de distribución abríronse en abril...

Efectivamente. E ademais estivo o factor da dirección da Agadic. Varios meses sen novo director e, cando chegou, era unha persoa allea ao sector. Unha persoa que, loxicamente, debería tomar o seu tempo para ver o chan en que aterraba... E o de aterrar vén de provocar terror... Ou sexa, que dalgunha maneira, precisaba botar un tempo asentándose, situándose e todo o conto. Unha xogada fenomenal, poñer unha persoa con ese tipo de desculpas. Así pasaron meses e meses...

Mira, hai unha semana tivemos unha asemblea da AAAG e falando con compañeiras, pois varias contaron que estaban a facer espectáculos autoxestionados, sen axuda ningunha. Son fórmulas que me parecen interesantes, que hai que buscar e explorar porque os cartos públicos non dan para todo, non se estiran. É máis, agora mesmo todo o contrario.  E resulta interesante tirar para adiante co teu proxecto... Pero claro, esta xente está saltando ao baleiro. Algunhas estreáronse en Ribadavia e non teñen funcións até o primeiro trimestre do ano que vén. Pasan meses sen traballo, porque está a fallar a rede de distribución e resulta imprescindible esa rede, que haxa unha garantía de contratación.

"Dá a sensación de que estamos tirándonos á piscina sen saber se hai auga ou non. A situación é crítica"

Dá a sensación de que estamos tirándonos á piscina sen saber se hai auga ou non. A situación é crítica. Durante a entrega dos Premios Máx, deuse o dato de que había un paro do 90% a nivel de todo o estado na profesión. Que fai esta xente? Que facemos? Eu levo dende decembro sen traballar. Agora mesmo levo meses traballando nunha obra cun compañeiro. Todo pola nosa conta. Ensaiamos nós e non temos claro a onde vai ir o asunto. Porque non sabemos se vamos poder incorporar un director ou rematar facéndop, tal e como estamos. Traballamos así agora...

"Eu son crítica co tema da subvencións en exclusiva, creo que se debería intentar outro tipo de financiamento, non esperar en exclusiva os cartos públicos. Hai que asumir riscos"

Estou a lembrar que, durante o encerro na Cidade da Cultura, eu andaba a mensaxes cun amigo. E conteille que estaba aí, cos actores e actrices nun encerro. E contestoume: “Que preguiza me dá esta xente protestando, coas subvencións que reciben”. Que lle contestaría?

[Ri] Acabamos de estar comentando que protestamos pouco porque creo que perdemos a vea combativa. E despois, o espiñento tema das subvencións... Eu son crítica co tema da subvencións en exclusiva, creo que se debería intentar outro tipo de financiamento, non esperar en exclusiva os cartos públicos. Hai que asumir riscos. Pero isto son propostas que lle facemos aos responsables políticos dende hai tempo. E hai que ter en conta unha cuestión. Até hai pouco, o concepto de industria  non se nos aplicaba a nós, nós eramos un ben cultural a protexer. O feito de introducirlle ese tema de industria fai pensar en pequenas empresas que teñen que buscar unha rendibilidade, non simplemente en facer gasto a fondo perdido. Ben, de acordo, pero para iso hai que crear as condicións precisas. E a propia administración ten a obriga de facer, xa non un investimento para iso, senón toda unha política que nos conduza a iso. É dicir, crear un circuíto estable e, se cadra, proporcionar a estas empresas elementos para crear un tecido resistente. Quizais en vez de pagar un IVE excesivo, pois ao mellor facer ao contrario e fomentar unha política de créditos brandos, etc. Nós levamos dende que se presentou aquel famoso libro branco, que segue branco por falta de uso, pedindo ese tipo de cuestións.

Despois, quen ve a xente do teatro como meros receptores de cartos públicos... Pois cometen un erro. É non quererlle ver a rendibilidade a este sector. Un sector que crea moitísimos postos de traballo, que xera riqueza nos lugares onde o feito cultural se manifesta con regularidade, hai un retorno social importante... Creo que facer ese tipo de comentarios é ter mala baba e tamén é certo que hai xente con certa carraxe por determinados sectores. Iso tamén existe. En definitiva, é ter unha visión un tanto limitada do que pode xerar un sector que recibe cartos públicos, pero que os reverte enormemente de cara á sociedade. E non simplemente en cartos. Falo de cultura, de crear espazos de encontro, de propiciar que a xente poida pensar noutras realidades. Estou pensando principalmente no teatro que é o máximo da comunicación, da reflexión e da emoción. E, por suposto, do cine e do audiovisual.

"Normalmente, as actrices e os actores son os últimos en seren contratados nun proxecto teatral, pero no noso caso non era así e revertemos o proceso ao completo"

No programa da Xornada Escénicas Mabel Rivera  inclúese un texto, asinado por Dolores Vilavedra e Inma López Silva, falando do proceso de profesionalización e que di o seguinte: “Mabel Rivera, máis alá desa circunstancia profesional, permite dar conta do  protagonismo que, en todo ese proceso, tivo un grupo de mulleres valentes dispostas a rachar coas expectativas que a sociedade galega tradicional depositaba sobre elas e dispostas, sobre todo, a seren  protagonistas dos procesos artísticos dunha Galicia nova”. Que lle parece? Moita responsabilidade?

Ten que ver cunha realidade que se deu nun determinado momento e teño que recoñecer que formei parte desa realidade. Supoño que se andan a referir a Teatro de Malbarate, compañía que fora novidosa, que estaba constituída por mulleres e que compartía con Rosa Álvarez e Marisa Soto. Unha compañía de mulleres, mulleres actrices quero dicir, porque o norma é que as compañías xirasen ao redor dun director ou dunha directora. Normalmente, as actrices e os actores son os últimos en seren contratados nun proxecto teatral, pero no noso caso non era así e revertemos o proceso ao completo. Nacera dunha necesidade de procurar nós os nosos propios mecanismos de traballo. O proxecto foi un bonito proceso, quizais naceu cunha data de caducidade porque manterse no tempo tres mulleres dunhas características e dun tempo semellante, limitábanos moitísimo á hora de escoller textos. Pero durou o tempo preciso. Resultou algo novo, un tanto diferente, tivemos unha boa acollida na profesións e traballamos de xeitos moi diferentes. Creando textos propios, adaptando outros, traducindo textos, contratando directores de Portugal, etc. É dicir, explorando sempre.