"A diáspora somos todas", salienta a escritora María Alonso na conversa arredor do seu último libro 'Migrantas', no que doce mulleres galegas contan como é a súa experiencia, que tamén é colectiva

A diáspora non é só o movemento xeográfico de persoas, constitúe unha maneira de afrontar a vida nun contexto global. A filóloga e investigadora María Alonso Alonso achégase en Migrantas. A nova diáspora galega contada por mulleres (Editorial Galaxia) á realidade de doce galegas e, ao mesmo tempo, á súa propia. O libro, unha sorte de conversas distendidas arredor das experiencias de cada unha co proceso migratorio, constitúe unha fiestra aberta ás diferentes circunstancias vitais que levan a emigrar neste século.

María Alonso Alonso (Matamá, Vigo, 1978), doutora pola Universidade de Vigo, ten publicado varias obras coa emigración como pano de fondo antes deste ensaio que acaba de saír do prelo. O ensaio Trans Migrantes. Fillas da precariedade, na editorial Axóuxere, e o libro de relatos Alén, en Ediciones Bolanda. Ademais, na Editorial Galaxia tamén publicou a ficción Red Lion en 2019.

No limiar do libro avanza que non sabe cal será a súa situación chegada a publicación, se seguiría en Vigo, estararía de volta en Edimburgo ou comezando nun sitio novo. Onde a colleu finalmente?

Pois a miña vida deu un xiro total no mes de agosto. Optaba a unha praza na Universidade de Santiago de Compostela e conseguina. Hai moitos momentos no libro, sobre todo na conversa con Ana González Chouciño, que non tivo o éxito que agardaba, que eu contaba cal era a miña situación de incerteza e opositando... Pero decidín non variar ningunha das conversas, que tiveron lugar entre outubro e novembro do ano pasado. A miña cambiou, mais tamén a de moitas delas.

"É preciso valentía para recoñecer que, ás veces, as cousas non saen como unha ten pensado e tes que aceptalo"

Xa que fala de Ana González Chouciño, comecemos por ela, o seu relato semella moi valente por todo o que conta a partir da súa experiencia laboral en Galicia, que a levou a marchar fóra

Si, custoume moito atopar xente que non tivera unha experiencia tan positiva ou conseguir que falase xente que marchou e está de volta porque tirou a toalla. A maioría das que colaboraron no libro tiveron unha progresión a mellor. Unha comezou preparando bocadillos en Califrornia e agora traballa nunha empresa tecnolóxica, outra de babysitter e agora traballa para unha oenegué... Hai unha evolución en positivo na maior parte das conversas pero a de Ana non é así. É preciso valentía para recoñecer que, ás veces, as cousas non saen como unha ten pensado e tes que aceptalo.

"Cando falamos da nova diáspora galega pensamos en xente nova con títulos universitarios, pero, quen queda aquí na casa? Quen ten que envellecer en soidade?"

Unha das contextualizacións que fai sobre as Migrantas é que en gran medida as mulleres emigran en idade fértil, no momento no que se adoitan establecer os plans de vida... Marca moito isto?

Moitas das persoas que participan no libro aínda son novas, están nos trinta anos e non chegaron a ese momento no que o reloxo biolóxico lles fai tic-tic-tic, pero si que hai outras nas que salta o clic da maternidade. Por exemplo, María Touceda recoñece que lle parecería moi inxusto –e isto é algo que tamén me sucedeu a min cando aínda vivía en Edimburgo– privar aos seus pais da posibilidade de ser avós. Co importante, dicía ela, que foron os avós na súa infancia.

É unha reflexión moi importante porque cando ti decides emigrar non es ti e as túas circunstancias, senón que deixas atrás xente que segue coa súa vida e que esa decisión túa de emigrar tamén condiciona as súas vidas. Cando falamos da nova diáspora galega pensamos en xente nova con títulos universitarios, pero, quen queda aquí na casa? Quen ten que envellecer en soidade? Isto foi algo que a min me marcou moito. Así como ían pasando os anos, mentres eu estaba en Edimburgo, decatábame de que cada vez que volvía á casa a miña nai era máis vella. Non é algo no que reflexiones todos os días, pero sae nas conversas do libro de forma natural. Cando pensas na emigración adoptas un punto de vista máis político, máis activista, pero facer esa reflexión desde o persoal, desde o íntimo, non é sinxelo.

"Durante a adolescencia tiven a sensación que iso da emigración era algo que chegaba de fóra, que non nos iamos converter outra vez en emigrantes"

Nas conversas con galegos migrantes do programa conexión.gal atopamos que a precariedade laboral é un dos principais incentivos para iniciar o proceso migratorio, comparte esta visión?

Si, é que tes que pensar que pertencemos a unha xeración que xusto coincidiu aos vinte e poucos anos co 2007 ou 2008. Antes eramos receptores de emigración. Durante a miña adolescencia, e nos anos de universidade, tiven a sensación que iso da emigración era algo que chegaba de fóra, que non nos iamos converter outra vez en emigrantes.

O golpe da crise económica foi forte, pero a verdade é que eu sempre atopei traballos precarios, como di María Touceda no libro. Ela conta que vai traballar a un laboratorio e eu lle preguntaba na conversa ′traballar gratis?′, e ela contesta, ′claro′. Na dinámica actual da investigación e do mundo universitario tes asumido que vas traballar gratis, pero chega un momento no que non podes continuar con ese plan de vida. Hai precariedade laboral pero non só a da hostalería, que é terrible, senón en ámbitos dos que non se fala tanto. Pero é esta precariedade a que motiva que científicas con tanto potencial como María, ou como Ana Garrido que está en Polonia, marchen.

Pensa que foi un shock para a súa xeración o devir da crise de 2008?

Foi un golpe de realidade. Dá igual que teñas un título universitario, que a túa nai se partise os cornos traballando como unha bestia erguéndose todos os días ás cinco da mañá para que ti puideses ir á universidade. Todo iso xa daba igual. Creo que a nosa xeración vivíu un cambio que non imos volver experimentar en Galicia, que é o cambio xeracional grazas á loita e ao compromiso das nosas nais, que se empeñaron en que os seus fillos tivesen un título. Polo motivo que sexa, pero foi un compromiso individual de moitas nais da miña xeración. E o conseguiron. 

O que pasa é que ese choque de realidade que tivemos nós como fillas e fillos, tamén o tiveron os nosos pais, que pensaban que cun título universitario teríamos as cousas máis fáciles para atopar traballo. Imaxino que para esas nais foi difícil asumir esa especie de fracaso porque, de súpeto, coa crise de 2008 había un desemprego do 51% entre a mocidade galega. O que a moitas nos levou á emigración. Ana Garrido conta no libro que o feito de que ela tamén tivese que emigrar é algo que teñen moi presente na súa casa.

"A palabra diáspora ten unhas connotacións que van máis alá da semántica. Para min é como un plan de vida, unha experiencia colectiva"

Como chegou a contactar con estas mulleres de perfís tan diferentes para o libro?

O proxecto comezou de xeito paralelo ás miñas investigacións sobre as migracións. Conseguín unha bolsa de investigación da Xunta para un proxecto sobre novas diásporas, por iso regresei de Edimburgo. Este libro forma parte desta liña, pero o tería feito de todas maneiras porque os meus intereses se centraron sempre na literatura migrante, e a miña experiencia vital tamén foi en paralelo con todo isto. Todo o mundo coñece a alguén no estranxeiro, facendo preguntas aquí e acolá xurdiron moitos nomes.

Que é para vostede a diáspora? 

Creo que a palabra diáspora ten unhas connotacións que van máis alá da semántica. Para min é como un plan de vida, como un plan de escape en ocasións. É unha experiencia colectiva, compartida xa non só polas nosas devanceiras –polas nosas avoas e bisavoas que emigraron nalgún momento da súa vida– senón polas nosas compañeiras da carreira ou da EGB, polas nosas veciñas, por xente anónima coa que coincidimos... 

En realidade, a diferencia do termo emigración, que ten esas consideracións máis políticas, o termo diáspora non se emprega no día a día porque ten esa dimensión colectiva. Non sabes ben o que é ata que chegas traballar a unha empresa alemá en Berlín e te decatas de que a túa compañeira de despacho é de Verín e o teu xefe de Noia.

Penso que ten connotacións moi metafóricas porque a diáspora somos todas. Eu agora estou en Vigo, traballando na Universidade de Santiago de Compostela, pero sigo pertencendo á diáspora porque tiven un fillo na diáspora. O meu fillo sempre terá ese pasaporte estranxeiro e quen sabe o que lle vai deparar o futuro a el.