Tal día coma hoxe, pero de hai cen anos, unha xuntanza na Coruña supuña a fundacion das Irmandades da Fala. Nos locais da Real Academia Galega (RAG) na Coruña, unhas vinte persoas -entre elas Manuel Lugrís Freire, Florencio Vaamonde Lores, Uxío Carré Aldao, Luís Porteiro Garea, Francisco Tettamancy ou Ramón e Antonio Villar Ponte- acordaron a creación dunha Irmandade dos Amigos da Fala para a defensa, exaltación e fomento da lingua de Galicia.
Hai cen anos, unha xuntanza na Coruña supuña a fundación das Irmandades da Fala
Sería a primeira das máis de dúas ducias que se espallaron por varias localidades galegas e nas que se foron integrando aos poucos persoeiros como Otero Pedrayo, Vicente Risco ou Ramón Cabanillas, entre moitos outros. Celebraron o seu primeiro acto público cunha homenaxe aos mártires de Carral en abril de 1916 para, a partir da súa cerna, impulsar dous anos máis tarde a I Asemblea Nazonalista de 1918, de onde xorde o Manifesto que supera xa o rexionalismo. A evolución política deriva en diferentes expresións nacionalistas, ata que a fundación do Partido Galeguista supón a disolución das Irmandades, en cuxo seo naceran tamén o Grupo Nós e o Seminario de Estudos Galegos.
Foi aquela xuntanza de hai un século o punto de inicio dun "movemento esencial para a dignificación do idioma e a renovación cultural galega", tal e como destaca a RAG. O xornal El Correo de Galicia, recollía na súa edición do 19 de maio de 1916 a nova sobre aquel encontro e destacaba que "tenía por objeto crear una liga o sociedad cuyos fines serán la defensa y excelsitud del idioma gallego", tal e como se pode ver no recorte que acompaña a información. Para celebrar esta efeméride, a Academia vén de dixitalizar e pendurar na súa web outro documento histórico dos varios que está a facer públicos desde hai semanas. Desta vez, trátase do regulamento publicado en 1918 pola Irmandade da Fala da Coruña.
A RAG vén de dixitalizar e pendurar na wúa web o regulamento da Irmandade da Fala da Coruña de 1918
A súa primeira frase abonda para resumir a esencia do movemento e dos seus propósitos: "Esta sociedade ten por obxecto o engrandecemento da nosa terra en todas as ordes. Por iso o seu lema ha de ser: TODO POR GALICIA E PARA GALICIA". Toda unha declaración de intencións. Pero hai moito máis.
Xa no terceiro artigo, queda clara a importancia central que a Irmandade lle daba á lingua entre os seus obxectivos, "por ser a fala o elemento que máis distingue os pobos e mais fixa o seu carácter, e polo tanto, neste caso, o mellor para a formación dun común espírito galeguista". "A Irmandade propagará por todos os medios o emprego do noso idioma. Por iso se chama Irmandade da Fala: Por ser o da Fala o primeiro problema que nos presenta a realidade", di o regulamento. Só unhas liñas antes, advírtese que o movemento "traballará decote para conquerír unha ampla autonomía para Galicia en todas as ordes" e pola "solución daqueles problemas que, sendo colectivos e permanentes, contribúa directamente ao progreso de Galicia".
"Esta sociedade ten por obxecto o engrandecemento da nosa terra en todas as ordes", destacábase no primeiro artigo
Xa que logo, proponse loitar pola "difusión da cultura científica, artística e literaria" do país e a "estudar as cuestións económicas, xurídicas e sociais", atendendo "fundamentalmente á organización dos labregos". É, neste primeiro artigo, onde se resumen os obxectivos dunha Irmandade organizada en catro seccións: a de cultura e fala, a de economía e estudos sociais, a agraria e a política.
No resto do regulamento aclárase a organización da sociedade e os requirimentos para entrar nunha Irmandade da que podían formar parte "todos os galegos -homes e mulleres- maiores de 16 anos" e "todos aqueles galegos que, sen selo de nacemento, o sexan de corazón". Instábase a formar seccións femeninas con cadansúa directiva e a posibilidade de creala, formada integramente por mulleres, aló onde non a houbese "e coa mesma autoridade que se fose de homes".
Malia ser o regulamento da Irmandade da Coruña, este prevía xa a creación de delegacións por Galicia adiante que deberían "servir de base para a creación de novas Irmandades" en canto "o grupo de individuos destas delegación sexa numeroso".
En canto ás funcións das seccións, destaca na de Cultura e Fala o obxectivo de "procurar a divulgación e fixación do galego", a "formación dun plan pedagóxico na educación galeguista do noso pobo" ou "procurar o intercambio cos centros culturais de Portugal". Na sección Política apostábase por "facer propaganda por medios de mitins, xornais ou folletos" ou "perseguir todos os atropelos electorais"
Precisamente, a Real Academia Galega celebrou na tardiña deste mércores, e da man do Concello da Coruña, un acto musical e literario no teatro Rosalía de Castro co que conemorou o centenario das Irmandades da Fala, xusto cen anos despois da súa fundación. Contou coa actuación dos coros históricos Agrupación Folclórica Cantigas e Agarimos, Cántigas da Terra, Coral de Ruada e o Real Coro Toxos e Froles. Ademais, na parte literaria participaron Fina Casalderrey, Pedro Fernández, Carmen García-Rodeja, Cristina Lombao, Manuel Lugrís, Orleni Mateo, Isabel Risco e Manuel Rivas.
"As irmandades ollaron cara a fóra sempre co obxectivo de soñar Galicia"
No transcurso do acto o alcalde da Coruña, Xulio Ferreiro, evocou unha "xeración comprometida e visionaria que mirou para fóra sempre co obxectivo de engandecer o propio, de soñar Galicia". "As Irmandades -di o rexedor- construíron Galicia dende a súa personalidade vangardista e pensaron Galicia sabendo que non podían facelo se se reignaban a renunciar a ela". "Porque non se pode", conclúe Ferreiro, "soñar un pobo sen ter arelas de liberdade, igualdade e fraternidade; ao cabo, sen ter arelas de irmandade".
Homenaxe ás Irmandades no teatro Rosalía, na Coruña
