“Odio ser a túa nai!”. “Maldito o día en que naciches, retrasado! Ese día comezou a miña condena!”. Así se dirixe Elvira (Rosa Álvarez) ao seu fillo Amancio (Alejandro Carro), na película Sea beasts, (Felipe González Carballido, 2018). Alejandro Carro vén de gañar o premio á mellor interpretación no concurso internacional de longametraxes Opera prima do Festival de Cinema Fantástico da Coruña, (FKM), cuxa edición deste ano está a piques de rematar coas últimas actividades da programación: unha masterclass con Gustavo Melella, unha mesa de debate sobre o Fantaterror dos 70 e a presentación da curta El último guión, de David G. Sariñena. Mais o FKM entregou xa os premios das súas seccións competitivas, nas que o cinema galego tivo bastante representación.
Alejandro Carro foi escollido polo xurado por un traballo que, como el mesmo di, supúxolle un “grande reto”
Alejandro Carro foi escollido polo xurado por un traballo que, como el mesmo di, supúxolle un “grande reto”. “O primeiro que pensei”, -conta-, “foi que non ía ser capaz”. Mais foino. Atopando, ademais, a xusta medida. Porque -admite-, “non quería facer unha caricatura, e pasarse era moi fácil”. Amancio, o seu personaxe, é un home de mediana idade cunha discapacidade psíquica. A súa nai, Elvira, maltrátao psicoloxicamente. O seu maior medo é perdelo, deixar de ter o control sobre o único que lle queda no mundo, pois vive con el, o seu único fillo, tras seren ambos abandonados polo seu marido, nunha casa vella e illada fronte a un mar sempre bravo. Nun inverno eterno de frustración e soidade.
“Eu penso que ela lle dá a culpa a Amancio de vivir encerrada, porque el é moi dependente dela. Así, a casa é, para Amancio, o terror, mentres que saír da casa para ir á praia e a mar, é a liberdade. El non entende por que a nai o trata así, pero depende dela e, ademais, non coñece outra cousa. É unha relación de amor-odio, de dependencia, habitual cando hai maltrato”, reflexiona Alejandro Carro. O único amigo de Amancio parece ser Pedro, un vello pescador ao que a súa nai tamén odia. Con el comparte o segredo da existencia do que, xa desde neno, fora o seu refuxio. A súa cova, onde garda cousas fermosas chegadas de todo o mundo a través do mar. A cova é seu espazo de liberdade e tamén de poder, onde non permite entrar a ninguén. Mais, pouco a pouco, vai atopando tamén a maneira de, ao seu xeito, rebelarse.
“Chega un momento no que, si, explota contra todo. Pero por necesidade, de xeito máis inconsciente que consciente, porque xa non pode máis. Sofre un grande estrés polo que pasa na casa e porque unha extrana caixa que atopou está manipulándoo…”, sinala Carro. E esa caixa que semella ter poderes sobrenaturais vai ser, precisamente, a razón de que aumenten os seus problemas. Porque dous homes que traballan para un mafioso local andan detrás dela. E non dubidan en utilizar a violencia máis extrema para recuperala. Un deles, interpretado por Ricardo de Barreiro, podería ser o contrapunto do personaxe de Amancio. A absoluta brutalidade fronte á inocencia. Aínda que ambos tamén teñen puntos en común, -e máis Santos, o personaxe de Ricardo-. Como a submisión a quen os manda. Interpretar a Amancio foi, para Carro, unha experiencia dura e “moi enriquecedora”.
O maltrato, mais doutro tipo -a violencia de xénero-, está tamén no fondo doutro dos filmes galegos premiados no FKM deste ano, Limbo, de Daniel Viqueira
O maltrato, mais doutro tipo -a violencia de xénero-, está tamén no fondo doutro dos filmes galegos premiados no FKM deste ano, Limbo, de Daniel Viqueira, gañador do premio do público e mención de honor do xurado do concurso internacional de curtametraxes. Viqueira estréase, como curtametraxista, con esta obra de moi notable virtuosidade técnica que, segundo comenta el mesmo, empezou sendo unha “curta apocalíptica”, na que un home se atrincheira na súa finca coa súa escopeta tentando “protexerse do mal” que se agocha detrás do valado da casa, para acabar sendo a metáfora do bucle de “psicose infinita” no que cae ese mesmo home tras asasinar a súa muller e a súa filla por atreverse a decidir deixalo e marchar. O terror e a paranoia -zombis, ruídos inquietantes- constitúen, segundo o director, o castigo deste asasino, que en ningún momento transmite remordementos polo seu crime.
Os efectos especiais, a cargo de Gorka Aguirre, a fotografía, de Lucía C. Pan e a música -composta especialmente para esta curta por Germán Díaz-, axudan moito a apontoar un relato redondo, cunha estrutura de elipses e flashbacks que reforza o concepto do bucle, unha das ideas, segundo lembra Viqueira, máis presentes nas curtas de xénero das últimas décadas. Ese bucle é, en Limbo, a condena á eterna repetición na que o home quedou atrapado. Un castigo autoinfrinxido sen querer. O sangue non marcha, por moito que lave as mans. A súa pel agocha o demo no que se converteu. “Os efectos especiais eran moi importantes, porque se fallaba iso, todo ía chirriar”, sinala Viqueira.
Limbo é tamén, así, unha curta na que a montaxe é especialmente relevante para a construción da estrutura narrativa. O protagonista -Xosé Eirín- non expresa máis emoción que o medo. E faino coa mirada, cos xestos. “Traballamos moito, na montaxe, co que significaba cada plano en función do que viña despois”, indica Viqueira. Ao xeito do “efecto Kuleshov”, engade. E así, a partir da idea do bucle, foi saíndo un filme que apunta á violencia de xénero como fenómeno universal. Idea que reforzan as imaxes finais, nas que se abre o plano e, alén dun espazo doméstico concreto, percíbese que a o asasino protagonista non é o único. “Decidinme por este final máis universal. Tamén eliminei moito diálogo”, conta Viqueira. O resultado é un drama de horror, ou máis ben de terror, contado desde a perspectiva do maltratador, no que as mulleres quedan nun segundo plano, mais nunca deixan de estar presentes.
O resultado é un drama de horror, ou máis ben de terror, contado desde a perspectiva do maltratador
O xurado do FKM distinguiu tamén outra curta na que o drama familiar é protagonista, La Noche, de Martín Romero, mención de honor no concurso internacional de curtametraxes. Trátase dunha curta de animación centrada na historia de amor e perda dun home lobo e unha muller lúa, personaxes procedentes dun libro recopilatorio de historietas deste autor, Episodios lunares. La noche foi a súa primeira experiencia como autor no audiovisual, -sector no que antes colaborara facendo fondos ou iluminación, segundo conta-.
O home lobo e a muller lúa xurdiran hai xa anos, nun fanzine. Máis tarde, o seu creador redebuxounos para incluílos en Episodios lunares. “Nun principio era unha metáfora visual sobre as etapas dunha relación, en paralelo ás fases da lúa. Como vai crecendo e despois minguando, deteriorándose. Cando fixen a curta, engadín unha trama que non estaba en Episodios lunares. Non quixen facer fincapé en nada concreto mais, ao ir resolvendo a historia, foron xurdindo varios temas”, explica el mesmo.
Unha figura misteriosa, que remite á morte e que pode ter nexos tamén coa mitoloxía sobre seres femininos malignos que enganan os homes, intervén vingándose da parella, que impedira que o destino dun bebé se cumprise. O debuxo contiña, na historia orixinal, máis decorados e cores. Mais na versión para a curta, narrada con elipses, foron eliminados algúns elementos para non xerar confusión. ”É un debuxo a liña, sinxelo, e en dous tons. Cunha paleta máis limitada sentinme máis cómodo”, asegura Romero.
O palmarés do FKM inclúe tamén unha mención de honor, no concurso internacional Cinema Fetus dedicado ás curtas experimentais, a Ceibes, de Xabier Rúa e Xosé Dopazo
O palmarés do FKM inclúe tamén unha mención de honor, no concurso internacional Cinema Fetus dedicado ás curtas experimentais, a Ceibes, de Xabier Rúa e Xosé Dopazo. Se La noche pon a proba a solidez dunha relación de parella cando irrompe a traxedia, Ceibes cuestiona, colocando os personaxes nunha situación límite, a pasta da que están feitos o amor e a amizade. Un grupo de amigos quedan atrapados nunha cova. Sen víveres de ningún tipo. Cando levan xa varios días agardando polo rescate salvador, un deles nota que se lle conxelou unha perna. E espertan os instintos. Agroman as hipocrisías.
A curta Ceibes é unha “montaxe comprimida e experimental” de Die Höhle, filme estreado no Festival de Cans que pasou tamén “pola Semana Internacional de Cine de Autor de Lugo, na cal foi amosada sen subtítulos, feito que supoño sería unha seria dificultade para os espectadores, aínda que ao mellor estou nun erro e en Lugo a xente entende moi ben o alemán”, remarca Xabier Rúa por correo electrónico desde Alemaña, onde vive.
Ceibes, rodada o ano pasado en Alemaña, na cova Hohler Stein en Kallenhardt, en Renania do Norte-Westfalia, nunhas condicións “moi duras, pois estivemos a varios graos baixo cero e rodouse nunha soa noite”, trata de “poñer os personaxes ante unha situación extrema, onde xurdisen os instintos máis primitivos do ser humano. Pero só amosando e non demostrando, é dicir, fuxindo da moralina e da manipulación, para que cada un saque as súas propias conclusións”, indica Rúa.
Esta curta está baseada no relato Suiza, de Roland Topor, que foi escollido “porque nos gustou e pareceunos perfecto para unha curtametraxe. Mais modificamos bastante o relato orixinal. O noso é máis dramático, mentres que Topor xoga máis co humor negro”. Canto aos actores, Rúa subliña que “cando contas con moi poucos recursos tiras do que podes. Son coñecidos nosos, sen experiencia. Para a gravación decidimos non contarlles toda a historia, así que fomos contándollela a medida que íamos rodando. Isto, unido ás duras condicións dentro da cova, axudou a conseguir o resultado final”. Agora mesmo, conclúe, “Xosé Dopazo e máis eu estamos embarcados nun novo proxecto que levará por nome Pai noso... Será rodado en febreiro do próximo ano e contaremos coa axuda da produtora mexicana Juana Films”.
No concurso Cinema Fetus foron tamén recoñecidos outros dous filmes galegos que se asemellan entre si: O neno do hórreo de Diego López e Juma, Juma de Javi Camino
No concurso Cinema Fetus foron tamén recoñecidos outros dous filmes galegos que se asemellan entre si: O neno do hórreo de Diego López e Juma, Juma de Javi Camino. Nos dous, o humor imponse sobre o terror. Algunhas ironías coinciden –a lingua galega e o audiovisual, por exemplo- e xógase coa linguaxe do amateurismo. En O neno do hórreo, mención de honra e premio do público á “morte máis lograda” no FKM e, a pasada fin de semana, escollida “Curta máis friki” no Galician Freak Film Festival, un grupo de estudantes de audiovisual achégase a unha casa atraído por unha lenda difundida en internet sobre unha nena que vive pechada nun hórreo. Descobren que no hórreo non vive ninguén, mais que a casa agochaba máis sorpresas das agardadas.
O neno do hórreo sitúase, dalgunha maneira, no ronsel de películas de serie B dos 60 e 70, nun subxénero de fantaterror, pasado polo humor, que Diego López e os seus compañeiros da Asociación Cinematográfica O’Caimán reinterpretan levándoo ao contexto galego: en localizacións, temas, estereotipos… O neno do hórreo forma parte, en concreto, dun proxecto máis amplo, Rural Horror Storis. “As nosas curtas están ambientadas no rural galaico, pero non dirixidas só a el”, explica o dosier desta iniciativa, que tenta “cambiar as iconas pop ianquis polas iconas pop galegas: os hórreos, mámoas, castros, bateas, fragas e dolmens. As personaxes do noso folclore así como as da nosa farándula”.
O ton xeral destas curtas é “unha comedia con grandes doses de sátira, vitriolo e unha actitude “vivalavirgen” encantadora”, segundo os responsables de Rural Horror Storis, que citan como referentes La matanza caníbal de los garrulos lisérgicos de Antonio Blanco e Ricardo Llovo, entre outros. A apelación á serie B é tamén unha maneira de “xustificar a nosa carencia de medios técnicos e humanos e de orzamento, que no noso caso adoita ser uns 1.500 ou 2.000 euros. O que facemos será “cutre”, pero está feito co corazón”, afirma Diego López.
O que facemos será “cutre”, pero está feito co corazón”, afirma Diego López
O neno do hórreo está protagonizado por un rapeiro reconvertido en “trapeiro”, machirulo e orgulloso de selo; unha rapaza feminista con algo máis cabeza e valentía que os seus compañeiros; un reintegracionista que non fala porque total ninguén o comprende; outro mozo de mellores intencións que o primeiro pero que tamén cae na condescendencia coa rapaza; unha veciña do pobo que agocha a súa cara máis terrible e unha nena que se sente neno, pero o seu peor conflito non é a falta de correspondencia entre o seu corpo e a súa identidade sexual.
“En Galicia existen historias documentadas de familias que, non hai tantos anos, pechaban na casa aos familiares que lles saían ‘raros”, indica o dosier de Rural Horror Storis sobre O neno do hórreo. No caso desta curta, foran dous irmáns que tiveran un fillo e que o agocharan, antes de abandonalo á súa sorte, deixándolles aos veciños a responsabilidade de cumprir cun macabro ritual satánico. Hai tipos, estereotipos, -e algunha caricatura-, neste filme, que non deixa de apuntar malia todo a conflitos actuais -como as tensións producidas a partir do espertar ao feminismo en mozas novas, ou o conflito lingüístico (Siri non quere dialectos)-. Todo tratado, segundo Diego López, con intención de “respecto”, -mais non con sutileza ás veces-. López asegura tamén que fuxirán dos tópicos máis manidos do “fantaterror” galego, coma a Santa Compaña ou Romasanta.
Mais foi Juma, Juma, de Javi Camino, a gañadora do premio do concurso Cinema Fetus. Un reporteiro, Nando Reboiras, investiga a misteriosa desaparación de varias mozas na zona do río Sarela. Ao sospeitar que podería tratarse da pantasma do Pazo de Espiño, que voltou para vingarse, decide adentrarse nas ruínas do mesmo coa compaña do seu cámara. A partir de aí sofre un percance que o conduce a unha radical transformación, que o acaba levando a un paraíso rousseniano do que non quere, nin de brincadeira, voltar. Con chiscadelas, tamén, á serie B, esta curta podería ser unha parodia dos programas televisivos sobre fenómenos paranormais, ou mesmo dos telediarios de sucesos que explotan as imaxes máis folclóricas -no mal sentido- do país.
