Tras ‘Tres feridas’ e ‘Crónicas de Embora’, Manrique Fernández vén de publicar o seu terceiro libro de narrativa, ‘Os anxos indecisos’ (Galaxia). Un monllo de relatos unidos, segundo conta o seu autor, pola indagación sobre o peso que, na vida, teñen as decisións: as que tomamos, e as que toman por nós. Falamos con el desta e das súas anteriores obras.
‘Os anxos indecisos’ é, coma o teu primeiro libro de narrativa publicado, ‘Crónicas de Embora’, un libro de relatos. É unha escolma de relatos que escribiras desde ‘Crónicas de Embora’? Ou xurdiu xa como un proxecto de libro?
Cando escribo un libro de relatos gústame concibilo como unha unidade independente: prefiro iso a facer un recompilatorio de cousas que foron quedando fóra doutros proxectos. Os contos de ‘Crónicas de Embora’ tiñan en común un tempo e un espazo, e tamén un estilo máis próximo á literatura popular; ‘Os anxos indecisos’ nace arredor da idea da forza que teñen sobre as nosas vidas as decisións, tanto as que tomamos nós como as que toman outros e que acaban por afectarnos.
“Os anxos indecisos’ nace arredor da idea da forza que teñen sobre as nosas vidas as decisións”
Ás veces, son pequenas decisións que cremos intranscendentes e rematan por ter unha influencia enorme; outras, padecemos as consecuencias de decisións que toman outros; ou vémonos empurrados a tomar determinadas decisións... No fondo, escribo para indagar; e nese sentido ‘Os anxos indecisos’ é un traballo de indagación sobre ese tema.
’Os anxos indecisos’ é, porén, moi distinto de ‘Crónicas de Embora’, que estaba máis relacionado coa tradición dos contos e lendas populares -como comentabas agora- coa escrita de clásicos do xénero coma Fole… Quixeches, dalgunha maneira, afastarte deste primeiro libro?
Non é que buscase afastarme de nada, pero as ideas sobre as que se alicercan ambos traballos son moi diferentes. En ‘Crónicas de Embora’ buscaba precisamente iso, facer un texto ao estilo clásico, ao xeito da literatura que se facía aquí a mediados de século, máis entroncada coa tradición e a oralidade. ‘Os anxos indecisos’ é moito máis contemporáneo, tanto nos temas que trata coma no seu enfoque. Creo que un acaba por escribir aquilo que lle gustaría ler, e eu sempre fun moi ecléctico nas miñas lecturas.
“En ‘Crónicas de Embora’ buscaba facer un texto ao estilo clásico, ao xeito da literatura que se facía aquí a mediados de século, máis entroncada coa tradición e a oralidade”
Quizais sexa por iso que trato de ofrecer cousas novas e non encaixarme en ningún estilo concreto; prefiro sentirme libre para facer o que me apeteza en cada momento. Se botas unha ollada cara a atrás, antes deste libro de relatos publiquei unha obra de teatro para nenos; antes, unha novela; antes, outro libro de relatos moi diferente a este; tamén teño unha biografía, un libro de conversas, outro de poemas narrativos... Como podes comprobar, traballos moi diferentes.
Hai moita violencia en ‘Os anxos indecisos’. Tamén a había, en realidade, en ‘Crónicas de Embora’, só que estaba relacionada coa represión da guerra civil. No caso de ‘Os anxos indecisos’ está bastante presente a violencia machista: ás veces aludida máis directamente, e outras de xeito máis indirecto. A pobreza e a exclusión social constitúen outro xeito de violencia presente en ‘Os anxos indecisos’. Saberías explicar o por que da tan marcada presenza dese tipo de violencias neste libro, ou foi saíndo así?
Eu diría que foi saíndo así, pero que hai unha razón para iso. A pesar de que trato de manterme optimista, o certo é que o que vexo cada día na rúa e nos medios de comunicación non dá moitas alegrías. Esa violencia, en todas as súas formas, está presente no noso día a día, convivimos con ela ás veces sen nos decatar. Non falo só de violencia física, tamén psicolóxica, que aínda é peor. Cando isto acontece, un non pode permanecer impermeable ao que sucede ao seu arredor e, aínda que sexa de maneira involuntaria, acaba por agromar no que fai, neste caso, na escrita.
“Na maioría dos casos non falamos de violencia explícita; quizais fose máis preciso falar de inxustiza, que non deixa de ser outra forma de violencia”
A exclusión social, a inmigración, o machismo, a imposición laboral, o acoso á infancia... son temas que me preocupan. A sociedade vólvese ás veces excesivamente violenta co individuo e, cando iso acontece, sentímonos desprotexidos. É unha sociedade enferma e enfermiza, na que non hai control sobre as consecuencias dos nosos actos sobre as vidas dos demais. E iso ten que xerar forzosamente unha gran dose de violencia.
Na maioría dos casos non falamos de violencia explícita; quizais fose máis preciso falar de inxustiza, que non deixa de ser outra forma de violencia. Coido que a idea queda ben explicada na propia portada do libro: os personaxes que alí vemos son os anxos indecisos do título, pero non teñen ás, nin plumas de cores, senón púas coas que se defender dunha sociedade hostil.
Tamén pode que o estilo mudase algo desde ‘Crónicas’. Máis limpo -aínda que segue a haber moita adxectivación por momentos, por exemplo-... Es consciente dalgunha mudanza neste sentido?
Si, claro que mudou, e moito. En parte porque, como expliquei antes, os conceptos dos dous libros son moi diferentes e requiren de estilos narrativos dispares para a súa execución, e en parte porque a miña propia evolución persoal vaime levando por outros camiños. Calquera escritor que se precie de selo, andado o tempo, vai puíndo o seu estilo, desbastando pequenos defectos e deixando atrás a inocencia inicial en aras dunha perfección que non sempre é alcanzable pero que se ve na obriga de perseguir. Esa mudanza, no fondo, non é máis ca evolución. Non paga a pena ficar sentado, hai que avanzar sempre.
“Calquera escritor que se precie de selo, andado o tempo, vai puíndo o seu estilo, desbastando pequenos defectos e deixando atrás a inocencia inicial”
Malia o tráxico dalgunhas situacións que se contaban, en ‘Crónicas’ había tamén o humor propio da tradición oral popular, xunto con outros elementos da mesma como o medo, por exemplo. E cara ao final parece abrir esperanzas de cambio: son as últimas décadas do franquismo, a xente comeza a mobilizarse contra o réxime… En ‘Os anxos indecisos’ e, malia os finais abertos, parece que queda menos lugar para a esperanza. Como se a violencia e a opresión se tivesen imposto… Pode haber algo disto? Por que?
É unha lectura moi acaída e algo diso hai, certamente. A pesar de que en ambos casos estamos a falar dun entorno hostil, coido que na actualidade estamos en desvantaxe porque nos falla algo fundamental: a irmandade. A sociedade actual é terriblemente individualista e, en moitos aspectos, esmagadora. Fai algúns anos había unha certa percepción de que camiñabamos na boa dirección, de que había unha preocupación colectiva por mellorar, pero o certo é que a partir da caída do muro de Berlín e de todo o que veu despois, as cousas foron a peor e volvémonos máis egoístas e máis intransixentes. Esa Arcadia feliz coa que nos permitiamos soñar adquire agora tintes case apocalípticos.
“Esa Arcadia feliz coa que nos permitiamos soñar adquire agora tintes case apocalípticos”
O que está a acontecer co quecemento global é boa mostra do que digo: os lumes na Amazonia ou en Sudáfrica, pulmóns do planeta, o emprego de combustibles fósiles cando temos tecnoloxía de sobra para substituílos, a destrución da Antártida… Que nos di todo iso? Que se non lle poñemos remedio xa, imos cara ao suicidio colectivo. Pero iso non parece importarlle a determinados dirixentes, máis preocupados polo seu propio benestar ou o do seu partido político, que o da sociedade á que deben protexer. Tal situación non parece querer deixar moito espazo para a esperanza. Dito isto tamén quero insistir na miña teima de ser optimista, de ver o vaso medio cheo. Por moi tenue que sexa a luz que vexamos ao final do túnel, coido que paga a pena aferrarse a ela.
“Se non lle poñemos remedio xa, imos cara ao suicidio colectivo. Pero iso non parece importarlle a determinados dirixentes”
Había unha amálgama de recursos narrativos en ‘Crónicas’: algúns poemas, un relato recibido por correo, un texto dramático, algo de crónica histórica (ficción baseada en feitos reais)… En ‘Os anxos indecisos’ atopamos menos recursos, pero unhas historias se cadra máis apegadas á realidade (aínda que tamén sexan ficción) e cunha capacidade de impacto grande, precisamente pola súa conexión con problemas ben serios do mundo actual. Foi un pouco o que buscaches?
Dixen máis arriba que concibo os libros de relatos dun modo unitario. Tamén dixen que un autor acaba por escribir aquilo que lle gustaría ler, e a min o que me gusta cando leo é que me sorprendan. Aínda que un libro de relatos teña un elemento común que o unifique, o que pretendo é que cada un dos contos teña entidade propia e que sorprenda ao lector dalgunha maneira, que non espere o que vén. Se o elemento unitario é o temático, podo xogar coa estrutura para que o libro non se converta nun tótem monolítico, ou co estilo narrativo, ou con calquera dos outros elementos que o integran.
“O que pretendo é que cada un dos contos teña entidade propia e que sorprenda ao lector dalgunha maneira, que non espere o que vén”
O que busco é darlle variedade dentro desa concepción unitaria para que o lector se sorprenda, ofrecerlle algo que non espere. É certo que en ‘Crónicas de Embora’ había unha chea de recursos deste tipo; creo que ao estar máis encapsulado tematicamente, ofrecía un campo moito máis aberto para iso. En ‘Os anxos indecisos’, onde os temas tratados son moi diferentes, centrei esas variacións nas voces narrativas.
Así, hai historias relatadas polo protagonista, por un narrador omnisciente, por un personaxe secundario; mesmo hai unha na que xogo co concepto de multinarrador: varias voces ofrecendo distintas versións dunha mesma historia. Hai monólogos, tamén hai fragmentos dialogados, algunha carta... Trátase, no fondo, dun xogo de complicidades entre autor e lector na procura desa diversificación dentro da unidade global.
Hai dous relatos de ‘Os anxos indecisos’ que si poden conectar máis con ‘Crónicas’. Un é o da moza que agarda polo seu namorado idealizado nunha vila mariñeira. Polo ambiente que recrea, achégase a ‘Crónicas’. Outro, o da xornalista que busca o xeito de rebelarse contra o novo xeito de (non) facer xornalismo, porque podería ser como un relato da continuidade da censura e do control dos medios polo poder, pero con outros medios. Podes contar un pouco como xorden estes dous relatos? (O segundo está relacionado co teu oficio).
Entendo o razoamento e paréceme lóxico, pero a verdade é que en ningún momento pensei en ‘Crónicas de Embora’ á hora de afrontar este novo libro nin busquei darlle continuidade, polo que non pasa de ser casual. Considero ‘Os anxos indecisos’ como un proxecto moi diferente. Respecto do nacemento dos relatos, non sempre resulta doado explicalo de maneira congruente porque, a miúdo, traballo dun xeito bastante anárquico.
‘A frialdade do vidro"’, o da moza que espera polo seu amante idealizado, crece a partir da frase inicial: "O mundo parará de rodar antes de que ti poidas mercar o meu amor". É unha frase que pode agochar miles de historias diferentes, eu fun tirando dela e saíu esa. Gustábame esa ambientación de taberna portuaria, como moi triste e decadente, e a idea da soidade (abandonada nunha terra estraña), da idealización do amor, da espera...
“Eu son xornalista e creo na miña profesión, pero estou terriblemente desilusionado coa súa deriva actual en moitos aspectos”
En canto a ‘De raza’, o certo é que foi unha especie de catarse persoal. Eu son xornalista e creo na miña profesión, pero estou terriblemente desilusionado coa súa deriva actual en moitos aspectos. Escribir este relato foi un desafogo. Non falo nin de personaxes reais nin de ningún medio de comunicación en concreto, pero o certo é que a miña propia experiencia, ficcionada e quizais un pouco esaxerada, está reflectida no relato.
Un dos contos de ‘Os anxos indecisos’, o primeiro, fala das peripecias (e do sufrimento) dunha nena inmigrante de orixe senegalesa. Unha desas heroínas ás que ninguén parece recoñecerlles que o son. Aínda que a maneira na que vai avanzando o relato dificilmente permite imaxinar unha historia real, si que parece inspirado na realidade de moitos senegaleses instalados en Galicia, e supoño que especialmente en Vigo. Foi así?
Para ser absolutamente sincero, teño que recoñecer que este relato débelle moito á lectura da novela de Núñez Singala ‘Camiños na auga’, que me pareceu magnífica. De feito ten moitas concomitancias con ese relato, confésoo. E tamén a tanta literatura que temos sobre a emigración. A idea era a de deixar ben claro que nós tamén somos un pobo migrante, que padecemos o que outros están a padecer agora e que fomos ben acollidos noutros países, ás veces mesmo con menos recursos que o noso, polo que deberiamos ser un pouco máis comprensivos con esa xente que foxe de guerras, da fame, do fanatismo ou do que queira que sexa.
“Deberiamos ser un pouco máis comprensivos con esa xente que foxe de guerras, da fame, do fanatismo ou do que queira que sexa”
Unha decisión como a que toma a protagonista necesita de moita valentía, pero tamén dunha situación insufrible, porque o risco que corren é enorme e doutro xeito non se entendería. Cando unha persoa toma unha decisión deste tipo, deixar o entorno coñecido e lanzarse a unha aventura tan incerta e tan arriscada, na que mesmo a morte pode ser o resultado final, non o fai á lixeira, senón logo de meditala ben meditada. E unha decisión así só se toma cando os riscos, por moi duros que parezan, son preferibles a seguir padecendo unha situación concreta. Só se entendemos iso seremos capaces de construír unha sociedade na que todos teñamos cabida. E aquí poderiamos volver a falar do tema da irmandade e do egoísmo da sociedade actual...
A triple perspectiva da novela ‘Tres feridas’ pode ter algunha conexión coa perspectiva tamén múltiple de ‘O ensaio’, un dos relatos de ‘Os anxos indecisos’. Tamén pode haber algunha conexión temática: a imposibilidade da comunicación, o desamor… É unha casualidade ou hai algunha relación entre eles?
O tema da incomunicación, e isto quizais sexa deformación profesional, é algo que me obsesiona e que, dunha maneira ou doutra, podería ser detectado en moitos dos meus textos. Vivimos nunha sociedade hipercomunicada e hiperinformada, e iso, en lugar de facernos máis sociables e máis solidarios, o que está a conseguir é todo o contrario: que nos volvamos máis individualistas.
“Vivimos nunha sociedade hipercomunicada e hiperinformada, e iso, en lugar de facernos máis sociables e máis solidarios, consegue todo o contrario”
Eu non creo na "imposibilidade" da comunicación, coido que sempre hai formas para superar un atranco comunicativo. O problema é cando non queremos comunicarnos cos demais e construímos un caparazón que nos aílla. Teño experiencias reais nese sentido que resultan mesmo chocalleiras, como a de aquelas dúas persoas que se coñecían de traballar na mesma empresa, a 30 quilómetros da súa casa, e non sabían que eran veciños da mesma parroquia e que vivían a apenas 300 metros un do outro. Resulta terrible.
Se sobre ‘Tres feridas’ paira a morte, esta tamén estaba presente en ‘Crónicas’ (asasinatos de persoas represaliadas, un morto que parece volver á vida…), e tamén o está en ‘Os anxos indecisos’: a loita por evitala, a súa proximidade… Pódese dicir que é un dos temas que máis che interesan como materia literaria, ou tampouco é algo do que sexas moi consciente?
É outro deses temas que me ronda de maneira permanente. A morte forma parte da vida, do noso día a día, pero resúltame bastante incomprensible e, en consecuencia, inquietante. Non é doado de explicar. Se o noso destino é morrer ¿para que nacemos? ¿Que sentido ten? ¿Cal é a nosa misión na vida? ¿Que pasa se morremos sen cumprir esa misión...? Non é algo que chegue a obsesionarme, pero si que suscita moitísimas preguntas sen resposa, e iso agóbiame un pouco. Supoño que é por iso que está tan presente.
’Tres feridas’ acontecía en diversos espazos, entre eles Madrid e Santiago. ‘Crónicas’, nunha vila imaxinaria na que podemos ver unha vila galega. ‘Os anxos indecisos’ en lugares tamén indeterminados, mais que fan pensar en Galicia na súa conexión co mundo. Algunha razón especial para estas preferencias en cada un dos libros?
Vén motivado polo concepto de cada libro. En ‘Crónicas de Embora’, como dixen antes, falo dun tempo e un espazo; vén sendo a "intrahistoria" dunha vila galega de mediano tamaño, pero non pensei en ningunha en concreto: ideei unha que podería ser calquera vila. Para ‘Tres feridas’ quería unha idea moito máis aberta e realista, e as personaxes móvense por Madrid, Santiago, Panxón, Ribadeo, Padrón, Baiona... e por outros lugares.
“Para ‘Os anxos indecisos’ preferín escapar de referencias reais e deixar case todos os escenarios á imaxinación do lector”
En cambio para ‘Os anxos indecisos’ preferín escapar de referencias reais e deixar case todos os escenarios á imaxinación do lector (creo que o único identificado é Vigo, concretamente o barrio de Lavadores). Todos os relatos poderían estar ambientados nunha mesma cidade se é costeira (pola historia da taberna no porto e a da mensaxe na botella), pero non quixen identificala con ningunha en concreto. Mesmo podemos pensar en lugares diferentes para cada relato; tamén encaixaría. Creo que iso facilita a identificación do lector con cada un dos temas expostos e a súa inmersión no relato ao permitirlle recrealo no seu propio entorno.
En ‘Tres feridas’, cada personaxe tiña a súa ferida vital. E esta estaba relacionada co desamor, a dor, a culpa, a violencia… Por que o título ‘Os anxos indecisos’?
O título nace a partir da cita inicial, que podemos dicir que é a que desencadea todo o proxecto. É do filósofo e escritor francés (romanés, en realidade) Emil Ciorán e fala de que, segundo unha lenda de orixe gnóstica, no Ceo librouse unha batalla entre os partidarios de Deus e os de Luzbel (o ben e o mal), na que houbo un grupo de anxos que se limitaron a mirar sen tomar partido por ningún deles.
Eses anxos indecisos serían posteriormente relegados á Terra para que aquí fixesen a elección que non fixeron no seu momento. Segundo esta lenda, todos nós seriamos eses anxos indecisos e a nosa misión sería a de tomar a decisión que non tomamos arriba. A idea pareceume, dende unha perspectiva literaria, tan suxerente, que deu lugar a este libro. Como ves, a decisión segue estando aí...
