Cándido Pazó anda a voltas polos teatros cunha singular adaptación d'O Decaméron. O intérprete e director teatral sobe ao escenario para darlle palabra, corpo e escena ao histórico texto de Boccaccio. Seguindo unha fórmula semellante á que xa levou a cabo con Memorias das memorias dun neno labrego, Cándido Pazó interpreta en soidade os relatos do autor italiano nun formato a medio camiño entre a narración oral e o teatro. A finais de mes, o Salón Teatro de Compostela acollerá a visión de Pazó sobre un texto no que Boccaccio contaba como un grupo de mozos florentinos refuxiábanse nunha quinta campestre fuxindo da peste bubónica. Case sete séculos despois do texto do italiano, outra peste percorre Europa. Desta volta é unha peste económica e poucos teñen unha quinta campestre para refuxiarse.

Esa praga espállase por todos os recantos, por todos os camiños e por todos os sectores. “No teatro todo é moi incerto”, explica Pazó, quen ve como o número de actuacións no seu caso baixa e baixa cada ano. “No 2012 fixen 102 bolos, non está nada mal, pero é que o anterior fixera 150. É unha gran diferenza. E despois, no que se refire a espectáculos de contos, ese baixón foi máis brutal. De cento e pico, no último ano caeron a 63”.

Seguindo unha fórmula semellante á que xa levou a cabo con Memorias das memorias dun neno labrego, Cándido Pazó interpreta en soidade os relatos do autor italiano nun formato a medio camiño entre a narración oral e o teatro

Aínda así, ese número de bolos non está nada mal, non?

Para nada, debos ser dos que máis traballan, xunto a xente que se dedica a facer cousas unipersoais. Esas son as que resisten. Seguro que Carlos Blanco tamén traballa moito. Ademais, eu mesturo traballos de título, por chamalos así, con ese traballo xenérico que se chama contos e monólogos. Iso permite ter a posibilidade de encher o calendario. Moitas veces, son as saídas que teñen os programadores para poder encher o seu calendario.

"Ti adiantas diñeiro para pagarlle a moita xente, pero non te pagan e daquela o teu patrimonio vaise resentindo até que acabas con problemas graves"

Resulta difícil pensar nun gran formato nestes tempos, non?

Moi difícil, si. En termos de produción, é moi difícil... Pero en termos de distribución? Moito máis. E que unha estrutura empresarial se arrisque a manter un gran formato? Francamente, iso xa é suicida. Se ti tes un espectáculo con sete actores e vas pagando as nóminas, seguro que acabas na ruína. E non por falla de traballo. Se falta traballo, pois non te arruínas, simplemente deixas de gañar. O que pasa é que te arruínas porque non che pagan. Por exemplo, o Concello de Ribadavia débenos un bolo de hai tres anos. E Novagaliciabanco aínda pagou as taquillas de xaneiro do pasado ano hai uns meses, en outubro. E falo de taquillas, de cartos cobrados do público, non de cachés... Son moitos meses retendo un diñeiro que non é do banco, que era do público. Vivimos cousas que nunca pensarías que ían pasar. Os atrasos dos concellos? Vaia, si sempre os houbo, sempre houbo concellos morosos... Pero tantos? E despois o aquel está en que a Xunta tamén se une a esa morosidade. Aí créase unha situación complicada, moi complicada. Ti adiantas diñeiro para pagarlle a moita xente, pero non te pagan e daquela o teu patrimonio vaise resentindo até que acabas con problemas graves.

"En Galicia só podes defender que as entradas custen 10 euros en Santiago, en Vigo, na Coruña... E claro, así non dá"

Os atrasos nos pagamentos da Xunta, os concellos morosos, as taquillas retidas de Novagaliciabanco... Parece unha situación insostíbel...

Son demasiados elementos que se unen á precariedade, a esa falta de puntualidade nos pagamentos, en non ter orzamentos ou telos e non dedicalos á cultura. Daquela, claro, chega un momento en que as compañías non teñen para pagar nin un burato. A iso hai que unirlle que todos somos responsables históricos nun feito: Nunca se levou a cabo unha política de públicos tocante a que o público sostivese unha parte a través dos billetes. Digo simplemente unha parte, todo non porque é imposible. Así estamos a ir a sitios onde o hábito é pagar dous euros e medio, tres euros por ir ao teatro. Iso non ten siso ningún. Unha entrada de teatro ten que custar polo menos coma o cine, e normalmente, máis. Eu non digo que se vaian pagar os trinta euros que se paga en Madrid polo teatro, pero temos que buscar outro xeito. Mira, en Galicia só podes defender que as entradas custen 10 euros en Santiago, en Vigo, na Coruña... E claro, así non dá. Temos que cambiar iso, temos que conquistar ese ámbito e cambiar os hábitos. Seguramente había que facelo en tempos bos e non en tempos ruíns. Agora vivimos en tempos ruíns e imos a contracorrente.

A política de prezos do teatro sempre creou unha certa mala imaxe. Ese concepto da liña A e liña B nas obras sociais das caixas. É dicir, o teatro que vén de Madrid custa 30 euros e o galego, ponlle que 10. A xente acaba asimilando que se é máis barato é que vén sendo peor...

Claro, iso foi así sistematicamente. Esa loita temos que facela, e temos que facela a correr e nas situacións non idóneas. Cando había unha situación económica boa, podías facer un esforzo maior, cambiar esas visións, eses hábitos. Agora? Agora a xente ten interiorizada que hai unha situación precaria, moi precaria. Ademais, se che din que tes que pagar por algo polo que nunca pagaches ou que pagaches pouco como foi no caso do teatro... Noutros países págase máis polo teatro, pero aquí non... E claro, a idea de que isto nunca se pagou ou isto sempre foi máis barato está moi presente... Os políticos fomentaron moito isto co teatro. Os de esquerdas? Tamén.

"As caixas de aforro, en principio, tiñan unha relación estreita coa sociedade. Iso era máis importante que atender a unha compañía, de aquí ou de Madrid"

E a profesión non foi culpable tamén?

A profesión tamén, xa o admitín antes. Deixáronse ir, non arriscamos case nunca ou moi poucas veces indo á taquilla. Eu lembro cando estabamos con Ollomol tranvía e aquí había o espazo cultural de Carreira do Conde [en Santiago]. Íamos sete ou oito días a taquilla... Claro, falamos do ano 1995. Pouco a pouco, iso foise deixando... Pero ollo, tampouco che daban facilidades. Non creas que ir á caixa de Vigo, por exemplo, e pedir catro días era fácil. Non che daban facilidade ningunha. E para ir á taquilla precisas sete ou oito días. Porque os dous primeiros serán frouxos, pero serán os días da publicidade para o terceiro e o cuarto. Así funciona en todas partes. En Madrid non se entende estar a taquilla se non pasas vinte días ou un mes. Pero aquí non creas que che ían deixar así como así. Dicíanche: “Ui, douche un día ou como moito dous”. E por que? Porque tiñan que programar nos espazos das caixas cunha serie de intereses. Por exemplo, unha asociación de veciños quere facer unha gala sobre o alzheimer, por exemplo, e a caixa interésalle cederlle o espazo. E paréceme estupendo, claro. Porque as caixas de aforro, en principio, tiñan unha relación estreita coa sociedade. Iso era máis importante que atender a unha compañía, de aquí ou de Madrid. Era moi difícil ter unha continuidade de varios días no mesmo espazo por eses motivos, por eses intereses.

Iso cando había caixa...

Home, claro. Todo iso cambiou radicalmente... E están a pasar cousas que nunca esperarías. Como que che reteñan o diñeiro do público meses e meses! E por riba, dánche escusas peregrinas que nunca esperarías de alguén que pensabas que era serio. Ao final, eran tan pouco serios ou menos ca ti. E así están as cousas... Chega un momento en que xa non paga a pena nin atarse a falar do tema, porque o que cómpre é avanzar e non lamentarse. E agora moita xente está a descubrir que existen os bares. Efectivamente. Existen, si, pero tamén son parte da crise. Tampouco iso é o que era. Por outra banda, está a ser tal a oferta de monólogos nos bar, que os prezos que conseguiramos certas persoas poñendo así un nivel rendible, baixaron totalmente. Eu sei de sitios que están programando e que non me van chamar nunca. E por que? Porque saben o que eu lles vou pedir... E Carlos Blanco aínda máis. E saben que cunha cantidade moito menor enchen a programación facilmente. O bar o que lles importa é ter ambiente, tanto lle ten que estea Pepito ou Cándido Pazó.

"Tamén hai menos diñeiro circulando certo, pero hai tamén esa desculpa. Unha desculpa que fai que os concellos queiran -e isto xa é o último- sacar diñeiro da programación cultural"

E non o critico, é o seu negocio... O que digo é que o dos bares non é a panacea, non é unha solución como algúns están a pensar. É dicir, o dos monólogos o dos bares non é unha solución, é un parche. E eu entendo claramente a unha persoa que ten que pagar un piso e vai a dous bares e lle pagan 150 euros en cada un. Son 300 euros, vas solucionado o mes. Compréndoo. En Madrid hai anos que pasa isto, os prezos foron baixando. Eu traballaba moito por alá e xa non vou. Hai moito estudante de escola dramática e outros doutras escolas que precisan comprar as lentellas. Compréndoo. Van por 100 euros e ti pides 400 e loxicamente xa che din que non...

Todo o da crise, ademais de que hai poucos cartos circulando, tamén serve como ferramenta perfecta de negociación, de reducir cachés, regatear todo...

É un estado de ánimo, é unha situación mental e tes que resituarte. Tamén hai menos diñeiro circulando certo, pero como dis ti hai tamén esa desculpa. Unha desculpa que fai que os concellos queiran -e isto xa é o último- sacar diñeiro da programación cultural. Eu comprendo que Novagaliciabanco queira sacar beneficio cando vén un produtor de Madrid e fai un espectáculo con cinco ou seis famosos. Entendo que Caixanova queira cobrar por usar as súas instalacións... É un negocio puro. Pero ese mesmo modelo non o podes usar con Xúlio Lago ou Celso Parada. Que pretenden moitos concello agora? Non só que non cobres o caché, queren que ademais lles pagues 300 euros o día. Iso pasoume en Vilagarcía, por exemplo. Vale, eu arríscome a ir a taquilla e se cadra non me vén ninguén, pero ti me tes que axudar. Un concello vai ter programación gratis se eu vou a taquilla... Vaia, máis ou menos, porque hai un local que manter a abrir custa diñeiro. Pero creo que hai que chegar a un acordo, non pode pretender un concello facer negocio.

"Hai unha cuestión clara de cara ao futuro: Cal vai ser o compromiso dos que teñen os contedores culturais? Esa é a cuestión. Vós tedes uns espazos, que valeron moitos cartos e pagamos entre todos"

Hai unha cuestión clara de cara ao futuro: Cal vai ser o compromiso dos que teñen os contedores culturais? Esa é a cuestión. Vós tedes uns espazos, que valeron moitos cartos e pagamos entre todos. Ou enchemos eses contedores, ou usamos eses espazos ou admitimos o enorme fracaso de telos pechados. Non podes pagarme o caché que se pagaba en tempos, de acordo... Vale. Pero se cadra podes pagar un mínimo para que eu non perda indo a ese espazo cultural E eu arríscome despois a conquistar o público e a partir de aí, a gañar carto. En Lalín faláronme hai pouco de que se cadra facían un sistema diferente, fóra da Rede. Sería ofrecer 1.000 euros ás compañías e o resto vai pola taquilla. Vale, xa é unha posición construtiva. Podes estar de acordo coa cantidade ou non. O que pasa é que hai concellos que che din: “Queres vir a actuar? Pois pagas”. Dinche que lles custa cartos abrir ese espazo que é de todos, que hai que pagar a calefacción... e pagarlle o currante. Pero é que ese currante, como o espazo estea pechado, vas ter que botalo. Se non hai función, non hai funcionarios. Imaxinemos que iso o din no Salón Teatro... Téñeno pechado, pois esa xente que está aí traballando vai ter que ir para a casa máis tarde ou máis cedo.

Non dea ideas...

"A cultura é un ben público. En tempos de crise ten que haber unha lectura diferente que nos tempos bos, pero ten que haber algunha lectura. Non pode simplemente desaparecer"

Non, ideas non dou. Mais si que lle advirto á xente que está traballando neses ámbitos e que pensa que todas estas vicisitudes que sufrimos os externos e as compañías, non son vicisitudes que lles afecten. Claro que si que lles afectan. Quizais non agora, pero si a medio ou longo praza. Poñamos que Agadic, de súpeto, deixa de organizar unha Rede e din que non hai diñeiro... Pois se non hai función, por que vai haber funcionarios? Esas vicisitudes aféctanos a todos, tamén lles tocarán a eles. E outra vicisitude é a cultural que nos toca a todos os cidadáns. A cultura é un ben público. En tempos de crise ten que haber unha lectura diferente que nos tempos bos, pero ten que haber algunha lectura. Non pode simplemente desaparecer. Vivimos paus enormes como o do IVE. Vivimos co IVE máis grande de Europa e vivimos outros paus moi grandes. Non todo se resume  nesa simplificación de subvencións si ou non. Falamos da utilización do diñeiro público na actividade pública e axustándonos a crise, pero non se pode facer tabula rasa. Isto ten que ser doutra maneira. Naturalmente e, ao meu entender, a cultura precisa dunha voz cidadán que a apoie. Sen ela, acabaremos esmorecendo.

Quizais deberíamos ir falando do Decamerón, que comezamos coa omnipresente crise e non paramos. Por que Cándido Pazó adapta O Decamerón agora?

Hai varias razóns que nacen en momentos distintos. A idea de facer algo bonito co Decamerón nacera no 2006, en Colombia nunha xira que tiven. Traballabamos dúas persoas. Unha moza cubana afincada en Colombia e mais eu contabamos contos. Ela contaba dous relatos do Decamerón, sen representación nin nada. De súpeto a min veume á cabeza a película de Pasolini, que vira eu cando tiña 16 ou 17 anos. Quedoume aí esa idea... Nunca cheguei a facela, pero hai dous anos, cando xa estaba coas Memorias das Memorias dun neno labrego, que responde a unha fórmula mixta cun pé na narración e outro no teatro, esa fórmula comezou a ir ben. Eu precisaba entón un espectáculo de recambio para Memorias, aínda que esta obra segue a ter bastante vida. Tiña pensado escribir algunha cousa sobre a crise, sobre os demandantes de emprego... Pero tiña a intuición de que todos íamos traballar sobre o mesmo. Ademais, cheguei a conclusión de que precisaba un espectáculo cun reclamo especial para os programadores non galegos.

"Tiña pensado escribir algunha cousa sobre a crise, sobre os demandantes de emprego... Pero tiña a intuición de que todos íamos traballar sobre o mesmo"

No caso das Memorias dun neno labrego producíase un fenómeno cos programadores de aquí: “Ah sei o que, sei que funciona a historia de Balbino”. Está o enganche niso, está a carta de presentación. Iso con Memorias pasa en Galicia, pero non fóra. É un fenómeno galego e fóra non di nada. Esa carta de presentación abriume moitas portas e no mercado español pode funcionar do mesmo xeito co Decamerón. É supercoñecido, todos coñecen a obra e é unha comedia, algo moi necesario nestes tempos. Despois hai outra intuición: Hai moitos festivais de teatro clásico que terán que encher o seu programa con espectáculos de pqueno formato por cuestións de orzamento. Ao ser un formato unipersoal podo entrar tamén por aí. Ademais, creo que con esta fórmula unipersoal resulta máis acaída para o Decamerón, creo que o texto pode funcionar mellor así que como teatro convencional. Realmente non hai moitas adaptacións convencionais desta peza.

No libro hai unhas dez personaxes que se xuntan...

E que contan historias. Non digo que non se poida facer de forma convencional, pero esta fórmula unipersoal é perfecta porque o Decamerón é xustamente iso: contar historias.

Partindo desa idea como artella o espectáculo?

"Quero afondar nesta fórmula que ten un pé no puramente oral, no xograresco, e o outro pé no teatral"

Parto da idea inicial de que unhas persoas se xuntan porque foxen da peste bubónica. Aí fago un paralelismo coa peste económica e creo unha ponte da actualidade. Eles son fillos das máis nobres familias e todos tiñan fincas campestres nas que poder refuxiarse da situación calamitosa. Nós non somos nobres nin temos esas fincas... Vaia, falo en xeral. E xa que non podemos refuxiarnos, polo menos gocemos coas historias que alí se contaron. A partir dese momento, paso a contar as historias, entrando nas personaxes, contando dunha maneira que non é do teatro convencional. Pero si que hai unha mínima escenografía que me dá dimensión, altura, plasticidade para que o espectáculo non sexa só contar historias. A miña sorpresa é que está a funcionar mellor do que pensaba, no sentido de que me estou a dar conta de que a xente precisa absolutamente rir. Sorpréndeme e o mellor que funciona son as partes máis directamente cómicas. Porque? Porque a xente de súpeto decátase de que ten que rir.

É un sistema moi semellante ao que aplicou vostede coas Memorias dun neno labrego?

A fórmula é a mesma, o espectáculo é distinto. É unha fórmula que quero seguir traballando. Non só agora, senón sempre. Independentemente de que teña outras cousas e outros proxectos, quero ter sempre un espectáculo coma este. Quero afondar nesta fórmula que ten un pé no puramente oral, no xograresco, e o outro pé no teatral.