Sobrevivimos na precariedade absoluta, mais seguimos loitando. Fracasamos, pero é que é o camiño que escollemos. O xeito no que nos construímos. No que decidimos quen ser. Ideas coma estas alicerzan o traballo de Cristina Balboa, que leva o seu Sushi gratis ao Festival Internacional de Teatro de Ourense, (FITO), o día 8 de outubro. A súa compañía, Funboa escénica, é unha das que fan, en Galicia, aposta polo chamado teatro posdramático. Mais, xa o di ela: ao final, sempre contas unha historia. Aínda que non teña estrutura e linguaxe clásicas. E tes que, polo menos, tentar, a comunicación co público.

‘Sushi gratis’ trata o mesmo tema que ‘Sigue buscando’: o fracaso. Cun sentido crítico coa idea social, ou máis ben mediática, de “éxito”. Por que?

As dúas parten do mesmo: nós mesmos como suxeitos de éxito ou de fracaso. Porque parece que é unha dicotomía que exclúe outras opcións, cando en realidade o “éxito” ou o “fracaso” teñen unha base contextual, social. Quero dicir, que é algo que vai máis alá do teu esforzo persoal. É o que pasa, por exemplo, co acceso a Galicia Escena Pro. Non se sabe como se entra aí. Parece que non se molestan en valorar os proxectos, que non hai criterios obxectivos. Pero nós quedamos calados. E quedar fóra supón que arruínen o teu traballo, porque aí é onde están os programadores e, claro, se non te ven, non te van contratar.

Mais tampouco digo todo isto para dar pena. Nós escollemos traballar nas artes escénicas. Escollemos “fracasar”, segundo o que é a idea mediática do “éxito”: se ter éxito é saír na televisión. Pero ‘Sushi gratis’ e ‘Sigue buscando’ apuntan tamén a un fracaso existencial, cun compoñente xeracional. Porque vivimos na precariedade absoluta, mais seguimos loitando. A xeración nada nos 70 e nos 80 comezou a tentar abrirse camiño nas artes escénicas cando estas comezaban a afundirse. Veu a crise e aí quedou unha xeración moi preparada, con moitas capacidades, á que lle resulta moi difícil gañar o mínimo para vivir.  Tiña, así, necesidade de falar de todo isto.

Na triloxía que forman 'Sigue buscando', 'Oiseau Rebelle' e 'Sushi gratis' está moi presente o vídeo, a música… cunha relación coa infancia. Por que?

O que pasa é que eu absorbo o que é cada persoa coa que traballo. Paulina Funes é unha artista plástica, visual, e iso notábase moito en Oiseau Rebelle. Mais é certo que eu parto sempre da miña propia experiencia. Falo desde min. Por iso fago referencias ao que escribía ou o que cantaba cando era pequena. En Sigue buscando ensaiei con Estevo Azañón cancións moi populares e divertímonos moito, por exemplo, con Yo, yo, que é a música de Bailar pegados, co que nós fixemos unha crítica do individualismo. E pensar que es o centro do universo é parte do fracaso humano. En calquera caso, a música para min nunca está para adornar. Ten que ser necesaria.

Lúa Gándara, que é a metade de Sushi gratis, é cantante, cabareteira, e iso facilitou moito as cousas en Sushi gratis. Porque a idea era recrear un ambiente hortera de show televisivo, de reality. En Sushi gratis, de todas maneiras, xa non está o vídeo. A imaxe vén dada polas fotos de xente “famosa”. E iso permite abrir un xogo co espectador. Coas fotos xogamos cos estereotipos, coa idea de ser fillos de personaxes públicos, que é case como ser fillos de deuses. Esa é a metáfora. O xogo é contar a vida, como nos realitys. Mais esaxerando, pasándonos de horteras. Amosando ata a última das miserias. Sushi é, así, máis directa que as outras dúas. Unha exposición pública máis marcada polo feísmo, na que ademais Lúa está a xulgarme todo o tempo, a ir coa navallada por detrás. Como cando na televisión buscan máis dramatismo para gañar audiencia. Oiseau Rebelle e Sigue buscando eran máis estéticas…

De fondo está sempre a identidade. Quen son. Quen quero ser. Como me constrúo e me constrúen.

Si, falo desde o eu e non teño problema en dicilo. Desde unha posición irónica, como de bufón de un mesmo, que ri de si mesmo pero tamén di como ve o mundo. O humor e a ironía son moi importantes. Pero non é un humor fácil. Eu estou todo o tempo no paredón, fusilándome a min mesma. Con ese trasfondo xeracional que dicía antes. E existencial: quen somos e onde vamos. O que significa facer teatro. Será que é o único que nos separa da morte…

Eu estou todo o tempo no paredón, fusilándome a min mesma

Xa que falas diso, nas obras adoitades mostrar o proceso. Que tamén é algo moi do teatro posdramático. E sodes actrices, e sodes vós… e hai un xogo entre ambas.

Sempre somos nós por iso, porque partimos do posdrama. E tamén é verdade que mostramos os momentos de indecisión, as dúbidas… que ademais están tirados da realidade. En Sigue buscando contamos iso: o fracaso de nós mesmos tentando facer unha obra sobre o fracaso. Fomos metendo un barullo de cousas e con iso montamos a obra. Tivo poucos bolos, pero é que asumimos que ía ser así. Fixemos unha serie web e despois unha obra de teatro. De fracaso en fracaso. Que tamén é un fracaso de método, de espazo porque non hai onde ensaiar… Ao final, todo o que saía mal colliámolo para a obra. Todos os fracasos.

‘Oiseau Rebelle’ é unha revisión, e unha crítica, arredor dos mitos sobre o amor. E iso tamén está en ‘Sushi gratis’, co relato dos fracasos amorosos. Por que?

A idea do amor é algo que nos condiciona moito. Está moi presente no cinema ou no teatro, por exemplo. Tamén é un modo de dicir quen son: alguén a quen lle custou moito gustar. E iso afectaba á miña autoestima, claro. Con iso xogamos moito en Sushi gratis. Ademais, é algo que a todos nos afecta. Por moito que adoptemos a cara da bolboreta que se pousa onde quere e cando quere. Porque está instalada como unha forma de querernos en precario. Un xeito de querer que é o propio dunha sociedade consumista. E isto mesmo está en ‘Oiseau Rebelle’. Ese contexto de consumismo amoroso.

Está instalada como unha forma de querernos en precario, propia dunha sociedade consumista

En ‘Sigue buscando’ rachas todos os títulos académicos. É dicir, as expectativas. O que foran as ilusións, se cadra.

Tento sempre agarrarme a unha cousa, que en Sigue buscando é iso. Rompemos os títulos, os premios, o que tiña escrito, as ideas… Todo acaba sendo papeis rotos e atrapallados. Todo convertido en caos, lixo, que despois recollemos, como facendo reciclaxe de nós mesmos. Porque todo ese traballo foi inútil. Non serve de nada a nivel laboral. E houbo unha época na que eu fixen moitos cursos por internet para conseguir títulos. Era como unha obsesión. Como un xeito de dicirme a min mesma que estaba facendo algo. Como un xeito máis de consumo.

Diso falaras, hai moitos anos, nunha obra que fixerades na sala Nasa. Do mesmo xeito que de precariedade falas nun monólogo. É todo unha unidade...

É posible que fales de En construción. Que queres ser de maior, que fixeramos Begoña Cuquejo, Paulina Funes, Alicia Fraga, Saúl Muíños e eu. Falaba da orixe e do destino, do absurdo do destino, que é algo que non existe. De ter que ser, ter que facer, ter que producir… E non saber o que queres facer. Estar en construción. E é certo que cousas que non quedaran ben resoltas nesas obras nas que traballei hai anos recupereinas agora na triloxía. E que sempre estás a facer a mesma obra. Porque só podemos traballar desde o que somos.

Sempre estamos a facer a mesma obra porque só podemos traballar desde o que somos

A estética tamén é bastante de cabaré. Como o é o xeito de procurar a complicidade do público. Dándolle unha foto de cando eras pequena, por exemplo, como en ‘Sushi’.

Sempre nos din que facemos cabaré posdramático. Ten un punto cómico, pero é verdade. Só que cando pensas en cabaré imaxinas outra cousa… O da foto funcionou moi ben, mellor do que esperabamos. Era unha foto que me daba vergoña, que non quería ensinarlle a ninguén. Pero facilita a comunicación co público, eu creo que porque a xente identifícase. Porque todo o mundo tivo complexos. E para nós é importante que a xente entre na obra. Porque o dramático tamén é iso: ser directos, amigar co público. No máis simple, no máis mínimo, pode estar a conexión.

Hai tamén unha evolución na escenografía e no tratamento da luz entre as tres obras. Dicías antes que ‘Sushi’ era máis “feísta”. Desde a cámara negra...

O tema da luz non saíra moi ben na estrea e fomos mellorándoo. Cambiou moito. En Sigue buscando a luz era esencial. Non había técnico. Nós pinchabamos a música, o vídeo, e faciamos o máis cutre se cadra que pode tocarlle a un actor, que é iluminarse a si mesmo cun foco. En Oiseau seguimos a proposta de luz negra de Paulina, e quedara moi ben. En Sushi é máis a luz de reality: máis forte, máis branca, menos sutil. E máis hortera… Iluminar unha catana porque nos apetecía. A catana non tiña xustificación, o título non tiña xustificación… pero servíanme para contar o que quero. En Oiseau era unha luz elegante, tamén polo romanticismo da luz… e a víscera, o corazón, como centro.

Malia ser unha estrutura desestruturada, hai unha estrutura. E unha evolución niso. Para que o público non se perda, supoño. Tamén a hai no xeito de actuar sen que pareza que se actúa… que non é fácil.

É que eu non creo que por facer teatro contemporáneo nos teña que dar igual que o público entenda. As estruturas van xurdindo ao encaixar as pezas. Pero ao final contas unha historia, aínda que non sexa lineal nin teña unha estrutura clásica. Isto é máis claro en Sushi: conto o que son. E pódese contar unha historia clásica desde unha visión contemporánea. Ás veces o teatro contemporáneo é raro porque é malo, non porque é contemporáneo. Podes liberarte dos personaxes e falar desde ti mesmo, e da estrutura de principio, nó e desenlace, pero ao final contas unha historia. Que é como un círculo, cun inicio e un final, que tes que saber onde vai. E eu iso trabálloo moito. E claro que non é fácil. Mais eu sempre tento poñerme no sitio do público. E o mesmo pasa a nivel actoral. Tes que traballar moito o personaxe, que es ti. E non é doado sen ter onde ensaiar, por exemplo. Aínda que eu creo que tamén é bo que haxa unha frescura interpretativa. Que non podemos tampouco facer unha interpretación totalmente limpa.

Non creo que por facer teatro contemporáneo nos teña que dar igual que o público entenda

Ese xeito de facer o proceso, sen recursos, como diciades xa ao principio en ‘Sigue buscando’, condiciona, claro.

En Oiseau a estrutura estaba máis traballada na composición, arredor do corazón. En Sushi foi o contrario e tamén o proceso foi diferente. En ‘Oiseau’ falamos e mesmo discutimos moito Paulina e eu. En Sushi houbo que facer todo en tres meses. Foi moi fluído: dúas amigas que se xuntan e falan… Ademais Lúa é unha improvisadora nata, e despois custáballe moito repetir. Decidimos, diso que ía saíndo, o que quedaba fixado e o que non. Tamén hai que deixar cousas fóra de control para que non se perda a frescura. E Sushi ten moito diso: romper o texto para falar co público directamente. Porque ao final é como un monólogo, aínda que teña diálogo con Lúa. E se falase eu soa sería tedioso.

Fixeras na Regadeira algo con Estevo arredor dunha mazá e da morte…

Anoter espectacle. A partir da idea de falar inglés con fonética castelá. Foi un regalo que nos fixemos, un divertimento. Estaba de moda a fin do mundo, e tamén foi por iso. Eu era a salvadora do mundo… Fixemos esa obra por iso, por divertimento e pola oportunidade de ter o público tan perto. E por esa idea do futuro incerto… Sei que as ideas son sempre as mesmas pero é que é iso: sempre estamos a crear o mesmo espectáculo.