A dor. A raiba e a indignación. A incomodidade. É o lugar desde o que traballa a dramaturga, directora e actriz AveLina Pérez. O teatro é, para ela, un recuncho de dignidade desde o que berrar, doutro xeito. Desde o que levar a outro lugar o que fire. Así o explica nesta entrevista na que repasamos a súa obra. En febreiro estreará no Teatro Ensalle a súa nova peza, 'Os cans non comprenden a Kandinsky'.

Dicías no primeiro encontro de Mulleres Creando no FITO que no teatro atoparas un recuncho de dignidade e que traballabas desde a parte ferida, a vulnerabilidade…

É que moitas veces estar no mundo é difícil, doloroso. Pertencer ao mundo, tal como está establecido, non é fácil. Ás veces atopas dor só con abrir os ollos. O teatro é un recuncho no que podo evadirme, saír de todo o que significa ver o mundo, estar en contacto constante co mundo. E tamén é a parte miña que me permite berrar, dun xeito diferente. Sacar de min o que fai doer, levalo a outro lugar, darlle unha forma a algo que non sei levar doutra maneira. Cando atopei o teatro, encontrei un lugar onde podo moverme cunha sorte de tranquilidade, aínda que sexa contraditoria. Un lugar onde aprender e separarme un pouco de todo iso tan ferinte. Nunca se suprime a dor, pero axuda a lidar con ela.

"Pertencer ao mundo, tal como está establecido, non é fácil. Ás veces atopas dor só con abrir os ollos"

Atopaches o teatro na sala Santart?

Antes fixera algún curso, pero cando entrei a canón no teatro foi na Santart. Comecei co teatro “tarde” para os parámetros da “normalidade”. Tiña 34 anos e un desexo, unhas ganas de meterme a fondo no teatro. Sempre fun moi buscadora, ademais. E nese momento precisaba un motor de cambio na miña vida. Sendo alumna da Santart dirixín xa algunha cousa para fóra, como ‘Vaguedás’, que fixen con Elsa Salvador e Marta Cuenca arredor e con textos de Rosalía. Creamos a compañía Teatro do Lume. Despois elas marcharon de Galicia e quedei eu. Desde entón fixen distintas cousas: con Femme Fatale, con Charo Pita…

E despois estudaches na ESAD.

Hai catro anos decidín matricularme na ESAD. Antes diso fixera tamén con Teatro do Lume ‘A que non podes dicir cocacola?’. Metinme na ESAD porque era consciente de que tiña lagoas, a nivel teórico e de ferramentas de traballo.

"Metinme na ESAD porque era consciente de que tiña lagoas"

‘A que non podes dicir cocacola?’ é un traballo sobre a “absurda busca de felicidade”, a “necesidade de reafirmación persoal”, o autoconvencemento e a xustificación, e a forma na que pechamos os ollos ante a soidade, a morte, a penuria…

É unha obra que vai mudando de temas e de ritmos. Ten unha conexión co absurdo. Non me refiro ao teatro do absurdo, senón ao absurdo como sentido vital, ao paso pola vida desde a consciencia da falta de sentido. Ao final, tanto os pequenos como os grandes actos perden sentido, nun choque constante entre o mundo e o eu. Desde unha visión da falta de sentido do que fago, do que facemos. É un xogo, con ironía e humor negro.

Ironía e humor están moi presentes no que fas, si. ‘A que non podes dicir cocacola?’ introduce un tema que está tamén noutros textos, que é a reflexión sobre o feito artístico, o seu sentido, precisamente, e as actitudes do artista.

Si, iso está sobre todo en ‘Os cans non comprenden a Kandinsky’, que é no que estou traballando agora. É un xogo sobre o baleiro do artista. Nos tempos que corren, porque as artes están ligadas ao seu tempo, o baleiro artístico correspóndese co baleiro social, e incluso moitas veces búscase a forma pola forma en si. Xogo con iso, co baleiro artístico, que é un baleiro conceptual. A figura do artista, da artista, amparada no baleiro, que se retroalimenta co seu propio baleiro. No teatro dise que temos que poñer ao espectador diante das súas propias preguntas. E vale, si, pero eu tamén teño que facerme preguntas, e non amparar a frivolidade e xustificalo coa intelectualidade. De todas maneiras, cando creo tampouco sei o por que de cada momento, de cada cousa que fago.

"Eu tamén teño que facerme preguntas e non amparar a frivolidade e xustificalo coa intelectualidade"

Claro. Iso sería horrible.

Sería horrible, claro. Traballo co que me conmove, o que me move, o que me permite saír a outros lugares. E despois son moi bruta…

"Traballo co que me conmove, o que me move, o que me permite saír a outros lugares"

Falabas no FITO do encontro entre vulnerabilidade e brutalidade.

Porque creo que na miña obra hai unha parte de brutalidade, e de pouca piedade comigo mesma. Ás veces collo formas que son agresivas, no sentido de pouco depuradas, brutas… tamén porque o meu traballo é moi visceral.

"Creo que na miña obra hai unha parte de brutalidade e de pouca piedade comigo mesma"

Cando estabas na ESAD dirixiches ‘Campo de covardes’ de Vanesa Sotelo, mesturado co co poema de Alberte Pagán Vim mais do que esperava. Dicías que foi un traballo marcante. Por que?

Foi un traballo moi bonito en todo: en canto a equipo, aprendizaxe… Nun ambiente académico, como estás dalgunha maneira máis protexido, podes experimentar. Ben, fóra do ambiente académico tamén podes facelo… Era un texto de Vanesa sobre a violencia que se mesturaba moi ben co poema de Pagán. O tema da violencia interésame moito, ademais. Fixémolo con catro actores e actrices que o deron todo, nun ambiente moi escuro, con luces de Laura Iturralde ademais. Era un traballo sobre os corpos como emisores e receptores de violencia, corpos agresores e agredidos… Foi moi interesante.

Con Teatro do Lume tamén fixeches ‘Reconvertendo espazos’, en coprodución con Verdeveras Teatro. Pintaches nun vidro, con carmín, ‘Son túa, podes facer comigo o que queiras’.

Era un proxecto de teatro para espazos non convencionais, arredor da igualdade. Un traballo específico sobre xénero. 

O xénero como tema é tamén o centro doutros proxectos teus, como ‘La vie en rose’ -un texto de Alfonso Becerra cuxa montaxe dirixiches- ou ‘Eu controlo’, no que un home trata de reafirmar a súa “masculinidade” mal entendida. Dicías no FITO que ou se é machista ou se é feminista, pero que non querías pertencer a nada con postulados claros.

Jorge de Arcos e Germán Alvarez eran os actores de ‘La vie en rose’. Sobre o que comentas do FITO, claro, es machista ou es feminista. Pero eu tento fuxir de todo tipo de ismo. Eu son unha muller, e creo desde o lugar no que me sitúo no mundo. Os ismos asústanme, se cadra por medo ao pensamento único, ao pensamento de libro. Son unha muller e compórtome no nivel micro, na miña vida, desde un punto de vista feminista. E é desde aí desde onde creo. É simplemente iso.

Cando escribín ‘Eu controlo’ ou dirixín ‘La vie en rose’ non tiña unha intención de facer un traballo de xénero. Si que a tiña en ‘Reconvertendo espazos’. O que pasa é que vexo a presión sexual a nivel social, as diversidades non aceptadas… e de aí saen proxectos coma estes. Non escribín ‘Eu controlo’ como xeito de denuncia. Non tento situarme “desde” ningún sitio para crear. Simplemente sitúome no mundo como muller, vexo a desigualdade ou a non aceptación da diversidade, e desde aí creo.

"Non tento situarme “desde” ningún sitio para crear. Simplemente sitúome no mundo como muller, vexo a desigualdade ou a non aceptación da diversidade, e desde aí creo"

Nunha entrevista recente con Iolanda Zúñiga en ‘Tempos Novos’ dicías que non ten sentido traballar con mulleres e dicirlles que non poden facer calceta se queren. Ti fixeches obradoiros de teatro con mulleres durante anos.

Eu traballei durante moito tempo no campo da educación social. O da calceta é só un exemplo. O que pasa é que moitas veces os interventores, os educadores, as educadoras, deciden o que é bo para o resto da humanidade. Prodúceme arrepíos esa sorte de “autoridade educacional”, esa visión xerarquizada da relación coas persoas ás que se supón que tes que axudar. Esa foi unha das razóns polas que acabei queimada como educadora. Eu non teño nin quero ter ese poder. Cando traballas en intervención social ves situacións terribles, e o que tes que facer é acompañar, e comprender, con maiúsculas, as persoas, e non dicirlles o que teñen que facer porque pensas que sabes máis ca elas. Non tes ese dereito.

"O que pasa é que moitas veces os interventores, os educadores, as educadoras, deciden o que é bo para o resto da humanidade"

Iso que contas está moi relacionado coa túa obra ‘Gañaremos o pan co suor da túa fronte’. A superioridade coa que o funcionario lle fala ao parado, o discurso social dominante sobre o traballo…

É que ese texto xurdiu da miña experiencia no traballo en intervención social. Refírome ao texto, despois na obra mudou, porque non me suxeito aos textos, tampouco aos meus. Quizais sexa ese o meu texto máis panfletario, de crítica absoluta ao traballo, tal como está concibido. Montámola, de feito, cun grupo que xuntamos para ese traballo e que chamamos Tripalium. O texto fala desa superioridade que dicías, pero sobre todo da alienación. Como a do funcionario que se ergue ás sete da mañá e chega á casa baldado ás cinco da tarde, e fai do seu traballo bandeira. Estamos tan domados que aceptamos que a sociedade nos diga que facer coa nosa vida, e estamos contentos de facer un traballo aínda que non lle sirva para nada á sociedade. É unha cousa enfermiza.

"Estamos moi orgullosos de ter un traballo que non nos deixa tempo para vivir e que só nos serve para chegar á casa amargados"

Estar moi orgullosos de ter un traballo que non nos deixa tempo para vivir e que só nos serve para chegar á casa amargados. Esta sociedade está totalmente domada e somos nós os que nos poñemos as cadeas. Lembra aquela empregada do Mercadona que foi parar os carriños que levaban os do SAT. Ou os funcionarios do Inem, co seu traballo de vixianza. Primo Levi contaba que darlle unha hostia á xente que baixaba do tren era o seu traballo. Pero non por iso estaba xustificado o que facía. Tampouco o está que un funcionario busque calquera escusa para denegarche unha prestación, ou unha traballadora social para facer un informe negativo, ou un antidisturbios para mallar na xente. Cousas que parecen só parte do seu traballo poden ser un atentado contra o ser humano. Esa violencia prodúceme moita rabia.

"Cousas que parecen só parte do seu traballo poden ser un atentado contra o ser humano. Esa violencia prodúceme moita rabia"

Tes outro texto que incide niso, ‘Non teño espello’. Unha persoa que está soa e vai ser desafiuzada chama para falar con alguén e só pode falar cunha máquina que non a axuda en absoluto pero dille que non aproveita os recursos que lle dá a comunidade.

É o texto que gañou o premio da Audiencia do Diario Cultural o ano pasado. E si, fala desa mesma falta de humanidade. Esa é unha obra feita para un concurso, e cando escribo para concursos, aínda que os temas son os mesmos porque estou sempre falando do mesmo, non escribo igual, porque claro, tes que axustarte aos parámetros dados polo concurso. Por iso este tipo de textos teñen unha estrutura máis canónica. Pero si, todos nacen da rabia, do estrañamento que me produce a falta de humanidade, de bondade, a frialdade, o listos que somos sen selo en absoluto. Porque somos tan listos que podemos crear unha máquina que fala cunha persoa, pero non podemos darlle un agarimo. Este tipo de “intelixencia” asústame.

"Todos nacen da rabia, do estrañamento que me produce a falta de humanidade, de bondade, a frialdade"

Falabamos antes dos obradoiros de mulleres. Da importancia de traballar desde a vontade delas, sen impoñerlles nada.

Traballei niso durante tres anos en Porto do Son, con obradoiros de mulleres. O que me interesa, neste tipo de proxectos, é o encontro. Non partiamos da miña planificación, da miña obra, do meu proxecto. Era o grupo o que decidía. Iamos facendo unha creación colectiva, e a obra ía saíndo, sendo o obxectivo que as mulleres do grupo atopasen a súa expresión propia. O punto de partida era o concepto de liberdade, nada máis. Iso deu, por exemplo, nun taconeo no que elas ían marcando o ritmo e camiñando cada vez con máis forza na escena.

"Iamos facendo unha creación colectiva, e a obra ía saíndo, sendo o obxectivo que as mulleres do grupo atopasen a súa expresión propia"

Cando traballamos con xente afeccionada, o noso deber é ampliar territorios. Empezas e traballar e pensas, isto entenderano? Pero é que a comunicación non ten sempre que pasar pola lóxica. Conectamos moito co público e conseguimos saír dos lugares marcados. E iso é moi importante. Non caer no inmobilismo. Non lle podes dicir a ninguén: “eres el rey, te pones la capa y dices esto”. Temos unha responsabilidade coas persoas, humana, de respecto á xente coa que traballamos. E co feito teatral.

Tamén traballaras uns anos, antes, co Grupo Intercultural de Teatro do Milladoiro.

Milladoiro é unha zona de moita inmigración. Desde servizos sociais tiveron a iniciativa de crear este grupo de teatro, co que traballei catro anos. Por casualidade, eran todas mulleres. A interculturalidade era o tema transversal, pero tampouco lle dabamos moitas voltas. O que importaba era o encontro de individualidades, traballar desde alí. E, claro, nesa individualidade conta o lugar de orixe. Fixemos varias cousas, como unha adaptación de ‘La isla desierta’ de Roberto Artl. Foi un traballo moi interesante. E hai algo que quero dicir: o que fago non é terapia.

Non son enfermos, claro.

Non. Ademais, pasear ao lado do mar tamén pode servir de terapia, pero non é terapia. O que eu fago é teatro.

"Pasear ao lado do mar tamén pode servir de terapia, pero non é terapia. O que eu fago é teatro"

Hai outros dous textos relacionados. Son ‘Silencio’ e ‘Sempre pedras’. O primeiro, sobre a incomunicación. Absurdo e kafkiano. O segundo é semellante. Con outra forma.

En ‘Silencio’, dúas persoas esqueceron o seu nome e a súa identidade, inmersas nunha rutina terrible. Esta obra si se pode achegar ao teatro do absurdo. E a situación ten algo de kafkiano, si, porque non se pode manexar. ‘Sempre pedras’ é dos que non gañan concursos. É máis poético, pero aquí non vexo tanto o absurdo. Si a incomunicación. É violencia levada ao poético. Unha violencia individual moi forte de cada un, que se xunta a través do agasallo mortal do colar de perlas. Fala de violencia vivida desde sempre, desde a infancia. É simbólico, metafórico, non realista.

‘La sensibilidad del círculo’ tamén fala de violencia e de discriminación. E ten o seu lado poético.

É un relato feito para o concurso da Cuarta Pared, sobre o teatro como ferramenta educativa. Trata os mesmos temas, si, pero dun xeito máis amable, pensado para os chavales. É unha iniciativa, a de Cuarta Pared, para meter o teatro nos centros de ensino, que me parece moi importante. Son os futuros espectadores. E ademais creo que o teatro é unha ferramenta para mellorar a sociedade. Non me refiro a cambiar a sociedade, porque non creo que o teatro cambie a sociedade. Pero si produce encontros. Produce comunicación, beleza, amabilidade, liberdade… e axuda a sacar fóra a tensión do terriblemente ríxida que é a vida. Sempre que sexa un teatro diso, de encontro de individualidades e de caracteres grupais. Ben, iso é a miña opinión.

"O teatro produce comunicación, beleza, amabilidade, liberdade"

Na web de Teatro do Lume fálase de converter o cotián en espectáculo. Ten moito que ver co traballo que fas.

Poñer o foco na parte cotiá, deformala, quitarlle o que ten de cotiá e aproveitalo para destrozalo, porque o cotiá pode se tremendamente perigoso. Levalo a outro lugar, ao extracotiá.

"O cotiá pode se tremendamente perigoso"

Traballas desde a ferida, dicías. Desde a rabia ante a violencia, a falta de humanidade. Dicíaslle a Iolanda que te cagabas no institucional, na falta de bondade, nos desafiuzamentos e nas ETTs. E que o amor era un motor básico. Supoño que o encontro do teatro é un xeito de amor.

Si, traballo desde a rabia, a indignación, e si vexo amor no encontro cos grupos. Atopo e necesito amor. Considero un agasallo terme atopado con moita xente dos grupos que foi unha sorte que pasase pola miña vida. Sempre saliento os obradoiros de mulleres: a calidade humana e artística que atopei. Despois hai outra cousa importante, que é que tento situarme desde un lugar incómodo para min, á hora de crear. Un lugar no que non ter claro onde estou situada, que me permita ir por campos estraños para min. Un lugar que me abra un gran interrogante. Non sei se fago drama, posdrama… Non me interesan as etiquetas. Interésame partir dun lugar incómodo e desde el dar o salto.

"Tento situarme desde un lugar incómodo para min, á hora de crear"

É certo. Tras ler as túas obras tentei explicarlle a outra persoa o que fas. Ten elementos de posdrama e de drama, porque pode haber personaxes, por exemplo. Non sabía como clasificalo. Ao final dixen teatro social.

Eu creo que todo o teatro é social. Pero na definición do que adoita entenderse como teatro social quizais só entrarían os obradoiros de mulleres e o grupo intercultural. Si que hai, no que fago, elementos de drama e de posdrama. O máis posdrama pode ser o ‘Os cans non comprenden a Kandinsky’. Mais non, non traballo desde lugares claramente definidos.

"Eu creo que todo o teatro é social"

É a obra coa que estás agora.

Si, estreo en febreiro no Teatro Ensalle. E despois vou comezar a preparar outra obra.