A lúa da colleita é unha novela de identidade, de retornos e abandonos na procura do que somos. Nuria decide enfrontarse a súa percepción do mundo e tentar comprender por que sente como sente, coñecer o motivo polo que se relaciona dun determinado xeito coa realidade e aclarar as ideas sobre a súa verdade. É agosto de 1992 e en plena crise colectiva, adianto da que vivimos agora, a protagonista busca domear a súa crise persoal. Por iso regresa a un lugar no que aconteceu algo, aínda que non o lembra. Por iso viaxa a un edificio de apartamentos na Ría de Arousa, desposuída de todo. A de Nuria é, dalgún xeito, a historia de todos e é a historia coa que Anxos Sumai gañou o ano pasado o premio García Barros.

Unha primeira pregunta de periodista folgazán. Como definiría A lúa da colleita?

É un libro que ten máis lecturas das que fun consciente mentres a escribía. Cando a traballaba, pretendía mostrar unha concepción holística do ser humano, coas súas partes de sombra e as súas partes de luz. E despois do escrito, decateime de que ía reflexionando sobre moitos temas que me interesaban, que me preocupaban... Definilo con maior concreción cústame moito. Tería que escribir un libro enteiro para explicalo. [Ri]

"A protagonista quere saber por que sente desa maneira tan confusa, tan estraña, tan distinta. Precisa comprender a súa percepción das cousas, diferente á do resto da xente"

Calquera das lecturas posibles deste libro principiará o concepto de abandono. Porque o primeiro que coñecemos da conduta de Nuria é que abandona os seus zapatos e móvese desposuída de toda carga. É agosto de 1992 en Vilagarcía de Arousa e a protagonista céibase  para saber quen é. É un libro que gravita ao redor da procura, da identidade?

É así. No fondo, durante todo o tempo, prodúcese unha busca e unha explicación de Nuria. A protagonista quere saber por que sente desa maneira tan confusa, tan estraña, tan distinta. Precisa comprender a súa percepción das cousas, diferente á do resto da xente. Quere entender quen é e o que lle ocorre. Esa é base da novela: a identidade da protagonista. 

É imprescindible arredarse de todo para nos comprender?

Creo que é necesario parar e ver. Ter un tempo de calma, como cando ao final do día dedicas cinco minutos para pensar o que aconteceu durante a xornada. Esa actividade serve para clarificar as cousas e avanzar. No caso de Nuria, decidiu poñer un punto e aparte na súa vida para comezar de novo, para asumirse. Tiña a sensación de que precisaba unha soidade profunda. Sentíase como fendida... Escindida, esa é a palabra. Notaba coma se se producise unha escisión dentro dela. Cumpría reunificarse. Para iso precisaba tempo e acougo. Nuria busca constantemente o silencio e a soidade.

"No caso de Nuria, decidiu poñer un punto e aparte na súa vida para comezar de novo, para asumirse. Tiña a sensación de que precisaba unha soidade profunda. Sentíase como fendida... Escindida, esa é a palabra"

Fala de reunificar. En Nuria hai varias Nurias, non quero adiantar máis...

Pediríache un favor... Porque é que... A crítica está a facer case unha análise clínica sobre o libro. Teño a sensación, con todo o respecto á crítica porque non teño ningunha intención de criticar a crítica, de que se está a condicionar as lecturas. 

De acordo dicía, que en Nuria hai varias Nurias, do mesmo xeito que dentro de calquera hai varias dimensios dunha mesma personalidade ou diferentes caras desa personalidade. Os procesos identitarios vivímolos todos nalgún momento do nosa vida?

É un transo que nos acontece a todos o de aceptarnos tal e como somos, con esas partes de luz e de sombra das que falabamos. Mesmo con eses desexos que pronto ves que ten Nuria. Degoiros que parecen malos: esa envexa que sente, ese súbito desexo de que alguén morra. Ese tipo de conflitos están en nós, mais non os aceptamos. Cando me refiro á reunificación, refírome a amosar a idea de aceptarnos como corpo, mente e sensibilidade. Que nos aceptemos en conxunto, como o que somos. Refírome a iso, porque a día de hoxe parece que agora  a mente vai por un lado, o corpo vai polo outro e acabamos recorrendo aos ansiolíticos, aos psiquiatras...

"Cando me refiro á reunificación, refírome a amosar a idea de aceptarnos como corpo, mente e sensibilidade. Que nos aceptemos en conxunto, como o que somos"

Estamos disociados?

Estamos disociados en moitos casos. O que busco retratar aquí, levando situacións ao extremo, pouco ten que ver coas persoas con enfermidades mentais. O que procuro falar é de todo o mundo e sobre como todos sufrimos este tipo de disociacións. Por iso Nuria precisa parar e pensar no que se escindiu dentro dela. Eu non intento falar dunha enfermidade psiquiátrica, senón de como somos todos e todas. Vivimos dun xeito tan acelerado que nin nos concedemos ese último momento do día para parar e pensar. Imos ás carreiras e, cando nos decatamos, que nos queda por vivir? Nada. Son as circunstancias do momento actual. Nestes tempos, as persoas están disociados e a sociedade, esquizofrénica.

Unha das consecuencias sociais da enfermidade mental é o illamento por mor do estigma. Ás veces autoinducido e en moitos casos imposto polo colectivo. Neste caso, Nuria decide recluírse para se reencontrar, non por que teña ou deixe de ter unha doenza, senón por que é humana. Calquera persoa, nun momento determinado ou de depresión, actúa así. Busca o refuxio solitario para se comprender.

Si. Unha cousa queda clara na novela. Vexamos, ela sente desexos de matar en determinados momentos, mais non o fai. Podería ser unha clave. Imos ver, a xente está moi preocupada polas enfermidades mentais, pero eu non quero facer un diagnóstico clínico, non se trata de enfermidade. O caso é que a xente teme que as persoas con enfermidade mental lle faga dano. É unha desas razóns polas que a xente se arreda destas persoas.

"Nesa lectura, sobre ese plano da enfermidade mental, o que fai o lector é protexerse, convencerse de que iso que lle acontece a unha señora cun problema non o pode alcanzar. “Iso non me pasará a min”, convéncese o lector"

Tamén pode influír o efecto espello. O medo de poder acabar igual ou mesmo a recoñecerse niso.

Efectivamente. Ademais... Se un lector quere lelo nese plano da enfermidade mental, que acepto, hai que ter en conta que ela só se fai dano a si mesma. O conflito é ela mesma. Agora ben, considero que esta lectura que pode facer a xente resulta reducionista, dende o meu punto de vista, mesmo pode ser equivocada. Sobre o que dis do espello, é verdade. E nesa lectura, sobre ese plano da enfermidade mental, o que fai o lector é protexerse, convencerse de que iso que lle acontece a unha señora cun problema non o pode alcanzar. “Iso non me pasará a min”, convéncese o lector.

Ese lector di que a novela non fala del.

Exactamente, dise a si mesma que non se fala del no libro. Fálase doutra persoa cun problema. Non me recoñezo, son perfecta. Emprégase o mesmo mecanismo que cunha persoa real. Apártala de ti e xa está solucionado o asunto.

"Vivimos nun constante holograma, nunha falsa realidade. Con eses conceptos xoga constantemente o libro"

O escenario, unha edificio de apartamento de vacacións, semella un lugar idílico, mais resulta un espazo hostil en realidade. Reflicte un ambiente de opresión.

Esta novela precisaba un ambiente opresor. A miña intención, mentres escribía o libro, pasaba por que a persoa lectora sentise o mesmo que a protagonista, que lle doese tanto como a ela. E, evidentemente, que puidese sentir a mesma opresión. Fun construíndo un lugar que ela imaxinaba ideal, tal e como o lembraba de vinte anos atrás, cando era nena. Cando regresa, pensa: “Vaia espanto!” Non era o que agardaba. Ademais, a comezos dos noventa, a crise que se produciu con todo abandonado, coa situación que se vivía... Resultaba moi importante para a historia. Quería unha crise persoal, mais tamén quería enmarcala dentro dunha crise colectiva. Unha crise colectiva semellante á que vivimos agora. Buscaba, por dicilo dalgún xeito, esa escenografía. Ela está en crise, pero o seu redor tamén. Desa idea tamén parte unha visión dos hologramas que ela percibe. É a súa forma de percibir a realidade, pero tamén é a forma de ver o que acontece agora. Todo o que nos sucedeu na última década... Foi verdade ou foi mentira? Vivimos nun constante holograma, nunha falsa realidade. Con eses conceptos xoga constantemente o libro.

Os hologramas son as partes máis directas e achegan as imaxes máis cortantes da novela. Son as sombras, son un mecanismos de nós mesmos, desa realidade ficticia na que nos movemos...

Son un territorio de fronteira, entre a luz e a sombra. Se te fixas, todo o tempo estou xogando con luces e sombras, con eses episodios borrosos, onde se produce unha visión da realidade como holograma, onde entra a parte onírica, onde entra a violencia mesma e tamén a dor. É un territorio fronteirizo, de ninguén. Cústame moito explicalo.

Se falamos de luces e sombra, tamén podemos falar de personaxes luminosos e sombríos. Semella que Nuria, coas súas sombras, deosta as personaxes de luz, como Happy ou a irmá de esta. Provócanlle rexeitamento, como reaccionamos nós perante persoas que, funcionando tamén como espellos, lémbrannos quen somos e que non somos.

Si, iso pásalle a Nuria. O personaxe de Happy naceu porque necesitaba equilibrar. Precisaba un descanso entre personaxes tan extremos como o de Nuria e o de Beth. Happy é o personaxe máis luminoso de todos. É feliz, está cantando sempre. Nuria, no tempo que está nesas vacacións, asáltanlle os peores pensamentos cando está con Happy. Sente unha ira profunda. Nuria o que quere é que desapareza e quedar con todo o seu mundo, coa Luz que irradia Happy. Sofre esas sensacións antes de comprender que a luz ten que nacer de si mesma.

"Non quero falar de enfermidade, senón de todo o contrario. Por iso chámase A lúa da colleita, que é a da reintegración, a da fartura, a lúa que nos di que, despois de moito traballar, o conseguimos"

Volvamos á primeira pregunta. Xiramos ao redor da enfermidade mental ao longo da conversa, mais esa sería unha lectura reducionista e, quizais, trabucada. Daquela cal sería a correcta?

Mira, é unha reflexión dos que somos. Corpo, cerebro e sensibilidade. Todo iso que somos nós como luces e sombra, como seres imperfectos, como dor e felicidade. É iso, é unha.. Pode ser unha maneira de autoconvencerme a min mesma de que somos perfectos e imperfectos ao tempo. E que as escisións das que falamos son antinaturais. Repito, é dificílismo de resumir. [Risos] Non quero falar de enfermidade, senón de todo o contrario. Por iso chámase A lúa da colleita, que é a da reintegración, a da fartura, a lúa que nos di que, despois de moito traballar, o conseguimos.

Con ela, rematou a fame.

Acabou a fame, si. Reintegrámonos no que somos. E iso non nos levarías a depender das medicinas para durmir.

Nunha entrevista no Zig Zag afirmaba que vostede escribía moito, pero publico pouco. Por que agardou cinco anos entre a súa primeira novela, Así nacen as baleas, e esta segunda?

Non tiña nada que dicir, nada que fose necesario contar. Eu escribo moito, sigo escribindo relatos en libros colectivos e esas cousas... Pero algo que tivese a entidade dun libro meu? Non tiña nada que contar. Para que facelo? Para que forzar? Eu non teño que publicar un libro cada ano. Por sorte ou por desgraza non vivo de escribir. Malia que me gustaría vivir de escribir nestes tempos, teño un traballo marabilloso. Pódome permitir ser moito máis selectiva. Publico só o que me apetece, son moi autocrítica, quizais excesivamente autocrítica... É que non tiña nada que escribir, é absurdo. [Ri] Eu estiven publicando moito na primeira década do século, na radio, en Anxos de Garda, na prensa, etc. Cheguei a ser consciente de que me estaba aborrecendo a min mesma, a miña forma de escribir xa non me valía, estábame a repetir constantemente. Non tiña nada especial que contar, foi unha vertixe. Había que parar, cumpría pensar.

"Cheguei a ser consciente de que me estaba aborrecendo a min mesma, a miña forma de escribir xa non me valía, estábame a repetir constantemente"

E distanciarse?

E distanciarse... Si. Ao mellor desa distancia entre a escrita e mais eu, naceu Nuria. É un proceso semellante. Por iso ela se desposúe de todo e comeza de novo. Creo que ten que ver coa miña propia reflexión. Igual ten moito que ver ese proceso de pensar a miña relación coa literatura co nacemento da personaxe de Nuria.

Entre Así nacen as baleas e A lúa da colleita albisco paralelismos ao redor das ideas de retorno, abandono, identidade...

Hai unha diferenza fundamental entre os libros. En Así nacen as baleas, a protagonista foxe primiero e volve despois porque a chaman polas circunstancias da familia, pero dende o principio quere marchar, quere volver liscar. E non queda.  Pola contra, nesta nova novela, a protagonista non foxe, busca. Vai a un lugar para se encontrar, non para fuxir de si mesma. En Así nacen as baleas hai un mundo confuso, a exploración está na familia, no grupo de convivencia básico tradicional que me cuestiono. Aquí, o conflito, o límite, está na propia persoa, até levarte ao máis básico

Tamén vexo paralelismo entre Ramón e a Nuria en canto a enfermidade. Esa complexidade fai a construción dos personaxes. A literatura sérvenos para diseccionar esa complexidade?

A min sérveme dese xeito. Formúlome preguntas sobre cousas que non entendo; co obxectivo de facer ese tipo de procuras, para realizar ese tipo de diseccións, como o defines ti. Eu cando escribo dalgunha maneira, reunifícome dalgunha maneira. Eu estou lanzándome constantemente preguntas que acabo respondendo a medida que avanzo. Mentres escribo, descubro un conflito, soluciónoo e inmediatamente asáltame outro. É unha maneira de evolucionar, de escribir.

"Cando escribo dalgunha maneira, reunifícome dalgunha maneira. Eu estou lanzándome constantemente preguntas que acabo respondendo a medida que avanzo"

Esta visión da escrita lémbrame ao que me di habitualmente unha amiga escritora. Hai escritores de mapa e outros de compás. Uns móvense por impulsos e outros con ideas planificadas. Imaxino que vostede pertence á primeira categoría. 

Non me atrevería a dicir que sexa nin de mapa nin de compás, porque son un auténtico caos. Nunca planifico nada. Calquera cousa que escribo, agás que sexa por encargo, xorde por impulsos. Moitas veces dixen que eu non escribo pensando nunha idea, senón que escribo a partir dunha imaxe. As imaxes lévanme á historia. No caso de Así nacen as baleas, eu estaba a traballar sobre violencia doméstica. De súpeto, apareceume un neno na cabeza, con esa cara que babea, que caía constantemente. E dixen: “A por ti, neno.” N'A lúa da colleita, aconteceu do seguinte xeito. Vin unha gaivota preciosísima, tranquila por un lado, pero cando xirei e vin o outro perfil, descubrín unha á rota, cuberta de sangue, descubrín a dor. Foi a iluminación, foi o principio... Si gústame iso do compás. [Sorrí]

"Se a min me cuestionan o meu xeito de vivir, porque decido vivir dunha maneira, vou pelexar por ese xeito de vida; deixar de manifesto a necesidade dunha liberdade individual para poder integrarnos nun colectivo"

Elocuente a imaxe. Aparentemente todo perfecto, e por detrás o caos. Que é como somos nós, como agochamos moitas cousas detrás de máscaras. Faino Nuria e tamén outros personaxes como Happy. Os lectores son así, con máscaras. Os autores tamén. Desenmascarámonos a través da literatura?

A ver... Desenmascararnos... Hai cousas que me confunden na miña vida diaria, da forma de vivir que se considera correcta, aceptable digamos... Eu utilizo a literatura nese sentido. Se a min me cuestionan o meu xeito de vivir, porque decido vivir dunha maneira, vou pelexar por ese xeito de vida; deixar de manifesto a necesidade dunha liberdade individual para poder integrarnos nun colectivo. Eu antes de nada quero que a xente poida vivir como lle dea a gana, vivir sen formar unha familia tradicional, vivindo con quen queira e do xeito que queira, e coas relacións afectivas que considers oportunas. Cousas tan básicas como que unha muller decida vivir soa ou que un home decida vivir só segue a espertar moitos prexuízos. E é algo tan básico! Hai murmuracións sobre incapacidades, sobre frustración... E digo eu, por que? E outro tema da muller que me fai reflexionar é o da maternidade como imposición, como algo preestablecido para a muller. Chégante a ver como algo incompleto e inacabado se non cumpres esa función de maternidade

Os cuestionamento é máis indulxente co home e cébase máis coa muller.

Si, sempre é máis cuestionable as decisións que tome unha muller, aínda que optemos pola mesmas decisións. Parece mentira, dá a sensación de que avanzamos moito, que somos moi posmodernos, pero hai moitos prexuízos que rexorden coa xente nova, que hai alzas de machismos, cousas que semellan tan evidentes... Estámolo vendo coa lei do aborto... E cunha gran cantidade da cousas.

Por que no ano 92? Quero dicir, por que escolleu a crise de comezos dos noventa cando agora estamos nunha crise máis aguda...

É unha boa pregunta. A ver, eu escribo con certo atraso. Necesito que pase unha cantidade de  tempo necesario...

Neste caso, vinte anos.

Vinte anos, si [Risos] Quizais por iso son tan lenta publicando! [Ri] Que pasaba en Vilagarcía nesa época? Nos anos oitenta e a principios dos noventa? Estaba todo fervendo, un momento moi creativo. Xurdiron moitos grupos de música e, por outra banda, o consumo de drogas era habitual. A ver, que non se entenda mal, quero dicir que tiñas un acceso fácil ao consumo de droga, podías comprar heroína e cocaína. Ese lugar interesábame especialmente. Eu vivín aí, pero antes, nos oitenta... Centrei esa historia alí porque era un centro no que fervía todo. Parecíame máis crible contalo nese momento e nese lugar que ambientalo na actualidade.

"Agardaba que a literatura avanzase doutro xeito, que pegase un paso enorme con ese formato tan maleable que é a rede. Aqueles experimentos que se facían a principios dos 2000 sobre literatura dixital parecíanme interesantísimos"

Unha última pregunta referente á rede e a Anxos de Garda. Aquel conxunto de escritos realizados por vostede durante a comezos da década pasada, significaron un primeiro paso da literatura na rede. Como evolucionou a presenza da escrita en internet nestes tempos, no que todo foi evolucionando e no que vivimos, por exemplo o auxe e caída dos blog?

Agardaba que se convertese todo noutra historia. Agardaba que a literatura avanzase doutro xeito, que pegase un paso enorme con ese formato tan maleable que é a rede. Aqueles experimentos que se facían a principios dos 2000 sobre literatura dixital parecíanme interesantísimos, como o de Camilo Franco e Por conto alleo, por poñer un exemplo. Consideraba que xurdiría un xénero literario... Pero non foi. Unha decepción. O que se seguiu facendo foi reproducir na pantalla o que se facía en papel. Agora mesmo continuamos nese punto. Eu non coñezo obras que se estean a crear no espazo dixital e empregando as súas características de maleabilidade, tridimensionalidade, a mestura de diferentes recursos... Pensei que acontecería algo así, pero non pasou. Despois, o asunto desinchouse. Os blogs tamén se desincharon e a escrita que víamos neles liscou cara a lugares como Facebook. En calquera caso, para min a rede foi unha escola impresionante, porque me ensinou a reducir e a buscar as cargas de profundidade. E da rede agardaba...

Unha revolución que non foi

Si, unha revolución que non foi. Sigo agardando.