Di Fran P. Lorenzo que quixo xuntar a novela rosa cunha historia de amor gai. Que arelou reivindicar un xénero popular, fronte ás visións elitistas da cultura. E que sentiu como responsabilidade falar da censura social e legal da relación entre dous homes na posguerra. Con eses vimbios teceu ‘Cabalos e lobos’, o libro co que acaba de gañar o premio Blanco Amor. Que é tamén a historia do século XX a través dunha saga familiar. E o relato do ascenso e da decadencia da súa cidade, Vigo, vítima dunha elite que medrou ao abeiro do franquismo. Ou da loita de clases e das miserias da institución familiar. Mais, sobre todo, o convencemento de que pelexar pola liberdade paga a pena. Malia as adversidades. 

A novela comeza cunha narradora, Paula, que busca encher os ocos da memoria da súa familia. Semella un proceso de busca da identidade propia. Mais non é iso, non si?

O que eu tentei facer foi, por un lado, o relato dunha saga familiar, desde fins da I Guerra Mundial ata o presente. Iso é o fío condutor. Mais canto máis penso na novela, mais me decato do peso que ten a loita de cada un dos personaxes pola súa liberdade, no marco dunha familia e dun espazo concreto. O motor que impulsa a novela é ese, o intento de desprenderse das cargas herdadas, unhas máis obvias e outras máis agochadas.

Contas a historia a partir dun edificio de Vigo, Gran Vía, nº 2. Por que o escolliches?

A construción deste edificio coincidiu no tempo co bombardeo da casa matriz da familia da miña novela, no ano 1942. A familia tiña unha casa en Lübeck, que é bombardeada polos aliados, na II Guerra Mundial. No momento en que esta casa alemá é destruída, comeza a construción da casa viguesa, como se fose continuidade da que desapareceu. Tamén pola centralidade do edificio na trama urbana viguesa e polo seu estilo racionalista, que me permitía conectala coa Bauhaus alemá. O arquitecto, Francisco Castro Represas, que é un dos grandes creadores do racionalismo galego, foi inxustamente esquecido. Ademais, é un edificio cun aspecto de abandono perpetuo, metáfora da historia da propia familia que o habita.

Hai dúas personaxes femininas, Úrsula, a avoa, e Gloria, a súa filla, que moven toda a historia. Úrsula constrúe a posición social da familia. Gloria herda o legado. O seu irmán, Álvaro, e a súa filla, Paula, viven entre os muros por elas levantados. Pero tamén se benefician deles. Viven nunha contradición. Por que?

Hai unha contradición constante neles, si, e ese conflito é o que fai avanzar a narración. Pertencen a unha clase social privilexiada e por iso hai unha permisividade social cara ao que fan, mais iso non lles abonda. Hai, por parte da familia, unha impostura por manter unha fachada, unha imaxe, agochando segredos, mentiras, culpabilidade, medo e moita dor.

A familia representa a alta burguesía viguesa, o “milagre comercial” da cidade nos anos 20-30. Consultaches moita documentación para creala?

"Quixen reivindicar esa vontade cosmopolita da cidade, desbotar o concepto de periferia, porque Vigo estaba, na II Guerra Mundial, conectada co que acontecía no mundo"

Podería ser calquera familia burguesa da época. Unha familia mixta, alemá-galega. Si houbo moita documentación sobre a colonia alemá de Vigo. Sobre unha época que marcou o carácter cosmopolita que Vigo tivo sempre e que hoxe ten menos. Quixen reivindicar esa vontade cosmopolita da cidade, desbotar o concepto de periferia, porque Vigo estaba, na II Guerra Mundial, conectada co que acontecía no mundo. Que a Filharmónica de Berlín fose tocar a Vigo no 1944 significa algo. Tamén visitei as cidades alemás das que falo: Lübeck, Hamburgo, e o campo de concentración que está ao lado de Hamburgo, Neuengamme. Impactoume ver casas familiares arredor do campo e pensar que o horror acontecera alí, cabo delas.

Mais esa elite que impulsaba o desenvolvemento de Vigo tiña os pés de lama. Medrara ao abeiro do franquismo. Despois veu a decadencia.

Iso ten que ver coa miña historia familiar tamén. Non é, para nada, a clase social da que procedo. Mais meu pai é coetáneo dos protagonistas da novela. E contoume como houbo un momento no que as expectativas de crecemento da cidade eran moi elevadas. Expectativas xeradas polo medios de comunicación, polo desenvolvemento urbano e industrial, polo enorme salto poboacional… Despois chegou a decadencia. Por iso tamén tiñan que estar na novela as folgas obreiras do 72, a fin do réxime franquista… Vigo é vítima da clase social que medrara ao abeiro do franquismo. E hai na novela, a través do personaxe de Álvaro, unha autoinculpación por iso.

A través desta familia mostras, tamén, que o fascismo “sociolóxico” era real. Non só cousa dos que deron o golpe no 1936. Úrsula é fascista e explícasnos por que. Quere un “orde social”, o que lle convén, que o movemento obreiro ameazaba na Segunda República.

"Non quixen facer unha historia maniquea, de bos e malos. Por iso explico as razóns de cada personaxe para ser como é. Iso foi difícil, claro, para min, no caso dunha personaxe que é fascista"

Non quixen facer unha historia maniquea, de bos e malos. Por iso explico as razóns de cada personaxe para ser como é. Iso foi difícil, claro, para min, no caso dunha personaxe que é fascista, mala persoa, que está tan cómoda coa desigualdade social e que ten conciencia de pertencer a un estamento privilexiado. Por iso quere a orde, que nada se mova. E por iso acolle confortada o triunfo do golpe do 36. Caía de caixón que ía ser unha propagandista do réxime. E este tipo de muller, da Sección Feminina, existiu, claro. Fascistas que foron o elo co nazismo, en Vigo.

Mais non era falar de nazismo o que che interesaba. Xa dixeches que non querías escribir unha historia sobre nazis en Vigo, no tempo do wolframio, dos espías... É a parte social a que retratas.

Non quería caer nos tópicos. Quería que todo fose real, verídico. A historia da familia é inventada, pero son reais os lugares, as datas, os acontecementos históricos, que están documentados e contrastados. Non é tanto a cidade como a trama social urbana, a vivencia real da cidade, a fusión entre o espazo urbano e as persoas. É algo tamén moito da novela existencialista… É a ósmose entre o espazo e a xente que o habita. Tampouco quería facer un catálogo de feitos históricos. Estou a falar dunha familia que colaborou, de feito, cos nazis, mais que desde a súa perspectiva o que facía era amosar adhesión ao seu país, que estaba a ser atacado.

A familia tampouco quere ver o que está a pasar na Alemaña nazi. Prefire pechar os ollos.

Non queren ver o que está a pasar, non. Eles controlan o tráfico do porto de Vigo, saben que marchan ao exilio os magnates alemáns…, fálanlles dos campos de concentración… Mais tampouco queren ver o que pasa dentro dos muros da súa casa. Parece que se preocupan máis polos obxectos que polas persoas. E iso é un trazo da burguesía. Quixen facer, nese sentido, unha novela moi visual, que funcionase moito con imaxes. Por iso me meto tanto na descrición dos detalles, das atmosferas... É un ambiente burgués, pechado e ensimesmado, que permanece alleo ao que pasa fóra. A mesma presenza, na novela, da música romántica alemá, é símbolo da fuxida cara adiante da familia.

Entre Gloria e Álvaro, os irmáns, hai tensións que parecen sen solución. Mais parécense máis do que cren. Os dous protéxense cunha coiraza que Úrsula lles ensinou a poñer.

O que os une é esa teima por mostrar quen son, que son alguén, que foi o que lles ensinou Úrsula. Mais a súa coiraza, como dis, non é moi diferente da que pode ter calquera. Todo o mundo leva sobre si as expectativas que os demais depositaron nun, debaixo das que se agocha toda unha trama de emocións. No caso de Álvaro é o amor imposible, prohibido, á marxe da lei, porque é homosexual. Gloria é a depositaria da memoria familiar, a única que sabe todo o bo e todo o malo, e iso supón un plus de responsabilidade que só ela ten.

O título, ‘Cabalos e lobos’, ten que ver coa posición de cadaquén na familia. Seres que se encontran e desencontran, mantendo sempre a distancia. Podes explicalo?

‘Cabalos e lobos’ é unha metáfora sobre o conflito e o papel que cadaquén adopta nel. É tempo de guerra, e cadaquén escolle: ou estás do lado dos gañadores, ou dos perdedores. Ou comes ou cómente. Ou cabalo ou lobo. É un dilema que atravesa todos os personaxes. Paula comenta como, na súa xeración, unhas persoas loitaron contra o franquismo e outras, coma ela, non…

Mais os lobos tamén son feridos. Se Lübeck non fose destruída como foi, a dor de Úrsula non sería a mesma. Sinalas, nese aspecto, o sufrimento que causaron á poboación civil alemá os bombardeos dos aliados.

Si, falo na novela dun cambio na estratexia de guerra, que consiste en bombardear as casas no canto das fábricas, os centros de produción de armamento… Cito un documento da época, un informe, o Dehousing Paper, que sostén que deixar a xente sen casa é máis desmoralizador que matarlle a alguén. Cando escribín isto estaba a haber moitos desafiuzamentos. E diso se trata, de destruír a xente deixándoa sen casa. Úrsula queda sen casa en Alemaña, pero non está disposta a perder. Mercar outra casa é para ela símbolo da capacidade de reconstrución do seu país, Alemaña, que foi realmente un milagre.

A historia de Álvaro e Bruno está baseada nunha historia real que coñeciches. Como foi?

"Quería subliñar que existe a posibilidade do amor nun contexto tan adverso, social e legalmente, porque non hai que esquecer que a homosexualidade era perseguida pola lei"

Hai unha historia semellante, dunha parella que eran amigos do meu pai. Mais non é que conte a súa historia. Só me serviu como modelo. Imaxinei o que puido ter acontecido, con eles ou con calquera outra parella gai na posguerra. Quería subliñar que existe a posibilidade do amor nun contexto tan adverso, social e legalmente, porque non hai que esquecer que a homosexualidade era perseguida pola lei. É unha historia de amor máis das que hai no libro. Mais esa historia está resaltada porque é algo que non está contado.

O dilema de Álvaro sitúanos ante as nosas propias dúbidas. Que faríamos no seu caso? Era parte da intención?

El ten un condicionamento moi difícil de salvar, e ademais é unha persoa moi reflexiva. Fronte a el está Bruno, ese personaxe ambiguo, doutra clase social… O que pasaba é que moita xente que vivía a represión xa non concibía outra vida que o ostracismo. Xa o di Álvaro: non había unha palabra para falar de si mesmo que non fose un insulto. O máis grave da represión é que chegue a eliminar ata a posibilidade de imaxinar unha vida distinta. E iso é parte da nosa memoria, do que fomos. Ao mirar ao pasado, hai cousas que nos sorprenden. Mais certas cousas non avanzaron tanto.

Paula é unha personaxe que se sitúa como no medio das outras. Por iso a escolliches como narradora?

Si, ela está como no medio do conflito. E sente unha necesidade extrema de explicar as cousas. Por iso a confronto coa morte, coa enfermidade. Hai cousas que preferimos esquecer ou pasar por alto, ata que nos vemos coa morte. Ela quere que o fillo saiba a verdade e interpela aos demais para que lla conten. Ela representa a memoria, mais tamén é herdeira do imperio levantado pola familia, e de todos os medos e culpas. Mais ten vontade de sacar todo á luz. E a luz é representada polo seu fillo, Thomas. Porque el é libre, non ten as cargas do clan. As xeracións novas tamén nos dan leccións sobre como afrontar a vida. Eu non quería que todo acabase en padecemento. Por iso Thomas, que é a posibilidade de ser libre.

Dixeches noutras entrevistas que o libro ten algo de melodrama, de novela rosa, mais que nin quixeches pasarte tampouco. Se cadra hai algo que non se entende ben. Por que o amor só é Bruno para Álvaro? De que queda prendido?

"Aínda hai hoxe xente gai, ou lesbiana, que cre que non pode levar unha vida normal por amar alguén do mesmo sexo"

Pois queda atrapado nunha idea que el mesmo creou. Tampouco houbo ninguén que apostase por el, desprexuizadamente. Bruno é a súa oportunidade perdida e despois a vida lévao por outro lado. As circunstancias éranlle adversas, e a el ensináranlle a desconfiar de xente coma Bruno, doutra clase social. E ten claro que a súa papeleta sentimental é a clandestinidade. Non é quen de saír de aí porque a súa mente está colonizada pola represión. E iso é real. Aínda hai hoxe xente gai, ou lesbiana, que cre que non pode levar unha vida normal por amar alguén do mesmo sexo. Gloria tamén queda prendida no que puido ser a súa vida se non perdese o seu home. Álvaro realízase na figura do seu sobriño. É como o redentor de toda a familia. O que lle permite reconciliarse co seu pasado.

Gloria é unha personaxe complexa. Non é o que parece.

É un arquetipo, en realidade, tamén moi melodramático. A gran señora, sempre perfecta, que oculta o que non quere que se vexa. É unha personaxe complexa, si, cunha ambigüidade atraente. Foi educada para non mostrar vulnerabilidade, para amosarse sempre forte. O seu lema é “no explain, no complain”, nin explicar nin queixarse. Porque ten que protexer a imaxe social.

Albert, o home de Úrsula, queda como nun plano secundario. Mais non é tanto así. El fundou a empresa, o imperio. Tamén Ramón, o home de Gloria, que non ten ambigüidade ningunha: é unha mala persoa.

Albert, que arrastra un sentimento de culpa grande, sabe o que lle vén dado. El era o xefe da manda de lobos, pero cando chega Ramón cédelle o posto. É unha maneira de falar dos roles: de quen manda, en realidade. Eles dous non quedan en segundo plano, non. Ramón é quen ten o poder de verdade nos negocios da familia, e el si que se decata de todo o que está acontecendo.

Os artigos que escribes no teu blog son literatura. Mais non se sabía que tamén escribes novela. Por que?

"A novela levaba anos na miña cabeza, mais necesitaba que chegase o momento en que o resultado me valese"

É verdade, sabíao só moi pouca xente. Non quería amosar nada ata que estivese convencido. A novela levaba anos na miña cabeza, mais necesitaba que chegase o momento en que o resultado me valese. A ficción supón afrontar un plus de responsabilidade, non é o mesmo que plasmar as túas observacións nun artigo. E non digo por iso que un artigo sexa menos. Mais o esforzo de armar unha novela é maior. Estiven catro anos traballando nela, aínda que comecei a pensala moito antes.

O de facer novela rosa non debe ser casualidade. Se cadra tamén é unha maneira de reivindicar a presenza dese xénero na nosa literatura. Hoxe faise de todo, sería inxusto dicir o contrario. Mais si é un tipo de historia pouco valorada...

Quería facer unha novela rosa pola súa condición popular e para contar unha historia homosexual. Non había na nosa literatura unha novela rosa de amor gai. E si creo que hai complexos, con certos xéneros ou tipos de historias. Ademais, a novela rosa estivo na miña educación sentimental. É o que se le na casa de Álvaro, antes de que el coñeza a Bruno, que lle mostra outro tipo de libros. É o que lía a maioría da xente nesa época. E, si, eu reivindico a novela rosa na súa dobre acepción, de novela de kiosko, e fronte á visión elitista e académica da cultura, que non se dá só aquí, senón en todos lados. Quixen facer algo que movese a fibra. E isto entronca co melodrama, coas paixóns, coa falta de pudor…, mais tamén te sitúa no límite, porque podía caer no sentimentalismo. Consultei a colegas que leron a novela antes de publicala. E dicíanme que quedou no punto xusto…

Gañaches o premio Blanco Amor coa novela. Contabas que o que imaxinas que puido ser a vivencia de Blanco Amor che serviu tamén para escribir este libro. En que sentido?

"Blanco Amor pertence ao meu canon persoal, mais tamén por ser unha persoa que se enfronta co establishment galego"

O ostracismo tamén condicionou a vida de Blanco Amor. Por iso tamén, confórtame que me desen este premio. Para min é como un xeito de que quede redondo. Hai biografías moi boas de Blanco Amor, como a de Gonzalo Allegue, ‘Diante dun xuíz ausente’, que pasou sen pena nin gloria. Houbo xente que lle virou as costas a Blanco Amor por ser quen era. Blanco Amor pertence ao meu canon persoal, mais tamén por ser unha persoa que se enfronta co establishment galego. Blanco Amor sería como Álvaro. Mais el tentou vivir a súa vida malia os condicionantes sociais. Tamén coa súa vaidade, o seu orgullo, o seu certo rancor e resentimento, porque el sabía que merecía máis que o recoñecemento que lle daban. Era un creador múltiple: poeta, articulista, fotógrafo…

Falando de Blanco Amor, e de ‘A Esmorga’, hoxe non é raro que se reflicta a homosexualidade ou o lesbianismo na literatura galega. Mais non foi habitual, ata hai pouco.

Por iso pensei que había historias de amor gai na posguerra que non foran contadas, e asumín contar iso como unha responsabilidade, como unha achega. Outra cuestión é como se trataba o tema, cando aparecía, case como unha cuestión clínica. Eu quixen darlle visos de gran historia de amor.

O perigo, supoño, é que se lea como unha historia de gais, non como unha historia de amor. Por ser o termo marcado, o que se sae da norma. Pasoulle a Andrea Nunes con ‘Todas as mulleres que fun’, por exemplo.

Eu escribín unha historia de amor, si. Iso está en primeiro plano, fronte ao feito de que sexan dous homes. Quixen que calquera poida identificarse co dilema deles, empatizar con iso.

O estilo está coidado. Como o pensaches?

Pois tiven que conterme, porque normalmente son máis barroco, nos meus artigos. Quixen algo máis transparente, que o estilo non marcase, non impedise que a historia avanzase. Si hai unha vontade poética, tamén, no estilo. Son lector de poesía e nalgún momento gustaríame escribir poesía. Mais por agora xa me chegou coa novela…