“A aldea comezou a pechar e son poucos os que resistiron. Somos poucos os que resistimos”. Son as palabras que escoitamos en Trinta lumes, a nova película de Diana Toucedo, despois de que unha das protagonistas da mesma, Alba, comece a ler un vello xornal no que se fala de emigración. Ao principio do filme, que mestura o documental e a ficción e que foi presentado no OUFF, os veciños buscan polo monte, de noite, a esta mesma rapaza, Alba, unha moza espabilada que mantén unha relación especial co máis alá.
Unha comunidade local que pon en cuestión certos clixés sobre o rural: os binomios tradición/modernidade; presente/futuro.
Todo podería lerse como un símbolo. Un mundo que esmorece, mais que resiste, polo momento, cheo da vida que esixe a sobrevivencia nunha contorna natural coma a do Courel. Unha comunidade local que pon en cuestión certos clixés sobre o rural: os binomios tradición/modernidade; presente/futuro. Unha nova xeración que está, mais que podería desaparecer. Como a fixo a veciñanza que deixou casas abandonadas, envellecidas, mais en pé. Como agardando a volver seren habitadas.
Non é a primeira vez que Toucedo retrata o medio rural galego. No 2015 presentara en Cineuropa o documental En todas as mans que realizara por encomenda da cooperativa Trespés. Este filme afondaba na figura, única en Galiza e no norte de Portugal, do monte comunal, xestionado directamente polos veciños e veciñas a través das comunidades de montes. O equipo de En todas as mans interesárase especialmente, ademais, por aquelas comunidades que estaban a levar adiante, con toda a afouteza e coa administración de costas a elas, os proxectos máis innovadores no aspecto económico, ambiental e social. Se cadra porque representaban unha maneira de ollar o futuro.
"É un retrato do Courel a través dunhas nenas. O que me interesa é a concepción da vida e a morte neste lugar. E a relación do pasado co presente"
En Trinta lumes o monte, -e o vínculo dos humanos coa natureza- volve estar moi presente, mais desde outra perspectiva. “A de Trinta lumes é unha abordaxe diferente, máis observacional. É un retrato do Courel a través dunhas nenas. O que me interesa é a concepción da vida e a morte neste lugar. E a relación do pasado co presente. A vida e a morte xogando man a man”, explica a directora. “Aldeas cheas de mortos convivindo cos vivos”, como di Trinta lumes. Esta conexión é explorada, nomeadamante, neste filme, a través do personaxe de Alba. A nena que busca respostas. Que sente que ten que ir alén do que lle contaron.
“Alba cativoume desde o principio. A súa fascinación por coñecer o que non é obvio, próximo, evidente. A súa fascinación pola morte, polo misterio, polas casas abandonadas, e a súa presenza ante a cámara. É quen de ser sempre ela mesma, por moi perto que lle poñas a cámara. Estaba claro que ela tiña que ser a protagonista central. Ao mesmo tempo, simboliza o impulso por coñecer, por non quedar estacandos, por buscar, máis alá…”, explica Toucedo.
"Alba cativoume desde o principio. A súa fascinación por coñecer o que non é obvio, próximo, evidente"
Mais a pegada do misterio, da presenza da morte, da ausencia -o cemiterio, os que nos falan malia non estaren xa con nós...- Trinta lumes non deriva nin nunha sorte de canto a un mundo perdido, tan fermoso como superado e, polo tanto, inferior, -segundo manda o tópico-, nin nunha especie de celebración dunha suposta naturalidade primixenia, allea ao conflito. “Ir ao Courel foi, para min, achegarme a unha zona que me resultaba, ao mesmo tempo, tan próxima e tan descoñecida... Caín na conta de que era como un centro, un núcleo, un corazón, dunha Galicia que está a aunar diferentes tempos. Dunha banda, a herdanza, a tradición, o pasado, a forma de vida que era a dos nosos avós e, doutra banda, o presente, co que convive. Dicía Uxío Novoneyra que o Courel era coma un iceberg. Que só lle viamos o cumio. A min interesábame moito iso: o visible e o invisible, o que vemos e o que non vemos, o que coñecemos e o que non coñecemos”, indica Toucedo. Para iso, escolleu retratar a historia desde as nenas. Os ollos abertos ao mundo. A curiosidade. O futuro. As raíces nun lugar do que, se cadra, se verán obrigadas a marchar.
"Quixen tratar a desaparación non como o fin último, senón como a posibilidade de que xurda algo novo"
O lume é, ademais, en Trinta lumes, símbolo non de destrución, senón de comunidade. O lume é o fogar. “O lume é a casa aberta, en activo. Son 30 lumes porque son 30 os nenos e nenas que quedan alí. O lume, o fogar, emerxe do pasado pero proxéctase ao futuro, e pode desaparecer. Mais quixen tratar a desaparación non como o fin último, senón como a posibilidade de que xurda algo novo, de que comece un novo ciclo”, explica a directora. Porque en Trinta lumes, a carón da desaparición, hai -sobre todo- moita vida. Como a que encarna a parella que decidiu ir vivir alí, coa súa filla. “Unha vez que estaba alí, o que vin foi unha vida tremenda, que muda, que desaparece e emerxe outra vez. Una vida tan forte, que me facía pensar nesa relación da que falabamos entre a vida e a morte. O que morre e os novos ciclos que nacen...”, engade.